«The Innocence Files» στο Netflix

H σειρά εννέα επεισοδίων «The Innocence Files» που προβάλλεται στο Netflix αναδεικνύει το έργο της εθελοντικής ομάδας νομικών Τhe Innocence Project. Η Innocence Project ξεκίνησε από το Cardozo School of Law της Νέας Υόρκης και ερευνά υποθέσεις καταδικασμένων, συχνά θανατοποινιτών, που διεκδικούν την αναγνώριση της αθωότητάς τους: όταν επί είκοσι και πλέον χρόνια δηλώνεις ότι είσαι αθώος, μάλλον λες την αλήθεια. Και η αλήθεια πρέπει να βγει στο φως.

Το «The Innocence Files» είναι μια ακόμα καταγγελία του αμερικανικού συστήματος που μέχρι προσφάτως ήταν εντελώς σάπιο και που παραμένει προβληματικό, όχι μόνον εξαιτίας των αποτυχιών του ―ρατσισμό, classism, διαφθορά, προχειρότητα, γραφειοκρατία, δημοσιοϋπαλληλίκι― αλλά και εξαιτίας της ίδιας του της λογικής: οι δώδεκοι σοφοί ένορκοι επιλέγονται με αμφίβολα κριτήρια και παρασύρονται εύκολα από επιτήδειους δικηγόρους.

Στις ΗΠΑ, ο νομικός, αστυνομικός και δικαστικός μηχανισμός διατηρεί έναν πληθυσμό 2 εκατομμυρίων κρατουμένων, στον οποίον προστίθενται 4,4 εκατομμύρια  αποφυλακισμένοι υπό επιτήρηση. Για να αντιμετωπιστεί ο συνωστισμός στα σωφρονιστικά ιδρύματα ―πολιτειακές και τοπικές φυλακές, αναμορφωτήρια― καθώς και οι διαδικασίες της επιτήρησης, η αμερικανική κυβέρνηση έχει επεκτείνει το σωφρονιστικό σύστημα σε ιδιώτες οι οποίοι δεν έχουν συμφέρον να μειωθεί ο πληθυσμός των κρατουμένων και των αποφυλακισμένων υπό όρους. Οι ιδιωτικές φυλακές είναι μια κερδοφόρα επιχείρηση και οι επιχειρηματίες έχουν μεγαλύτερα κέρδη όταν είναι γεμάτες κι όταν οι κρατούμενοι εργάζονται για μεγάλες εταιρείες. Για παράδειγμα, η Walmart και η Μicrosoft χρησιμοποιούν κρατουμένoυς με ωρομίσθιο 1,2 δολάρια την ώρα. Δεν είναι κακή πρακτική· το αναφέρω για να τονίσω ότι στο σωφρονιστικό-βιομηχανικό σύμπλεγμα υπάρχουν πολλοί παίκτες οι οποίοι εξάγουν κέρδος από μια υπόθεση που για τους Αμερικανούς φορολογουμένους έχει τεράστιο ετήσιο κόστος: γύρω στα 83 δισεκατομμύρια δολάρια.

Η νομοθεσία, η υπερβολική αυστηρότητα των ποινών, οι αστρονομικές αμοιβές των καλών δικηγόρων και η ίδια η αμερικανική εγκληματικότητα ―μεγάλο μέρος της οποίας οφείλεται σε ναρκωτικά, όπλα και κουλτούρα συμμοριών― καθιστούν τις ΗΠΑ τη χώρα με την υψηλότερη αναλογία κρατουμένων στον κόσμο. Εξάλλου, οι αμερικανικές φυλακές φαίνεται πως έχουν το μικρότερο ποσοστό αναμόρφωσης των κρατουμένων: το 54% όσων απελευθερώνονται επιστρέφουν στη φυλακή μέσα σε ένα χρόνο. Όχι μόνο επειδή διαπράττουν και πάλι κάποια παρανομία, αλλά διότι το καθεστώς της επιτήρησης και της αποφυλάκισης υπό όρους είναι ασφυκτικό: ακόμα και μια κλήση της τροχαίας μπορεί να γίνει αιτία κράτησης· ο άνθρωπος με ποινικό μητρώο επιστρέφει ξανά και ξανά στο σημείο μηδέν.

Η αδυσώπητη μεταχείριση των εγκληματιών δεν μειώνει την εγκληματικότητα: το αμερικανικό υπόδειγμα εμφανίζει μόνο πρόσκαιρες επιτυχίες έναντι του βίαιου εγκλήματος. Σ’ αυτή την τηλεοπτική σειρά, που μου θύμισε το «The Thin Blue Line» του Errol Morris (1988) ―ένα ντοκυμαντέρ που άλλαξε το βλέμμα των ανθρώπων στο αμερικανικό σύστημα δικαιοσύνης― μπαίνουν υπό αμφισβήτηση όλοι οι τομείς αυτού του συστήματος: αρκεί η δυσλειτουργία ενός τομέα ―αποδεικτικά στοιχεία, μάρτυρες, δίωξη εκ μέρους της εισαγγελίας― για να βρεθούν αθώοι στον θάλαμο των μελλοθανάτων.

Για να βγάλει από τη φυλακή ανθρώπους που καταδικάστηκαν αδίκως, το Innocence Project αγωνίζεται εναντίον ενός δικτύου αμάθειας και απάθειας που απροστατεύει τον εαυτό του με ψέματα: τσαρλατάνοι ιατροδικαστές, εισαγγελείς που επιζητούν τη μαζική φυσική εξόντωση των «κοινωνιοπαθών», ψευδομάρτυρες και ασυνείδητοι αστυνομικοί καλύπτουν ο ένας τον άλλον χωρίς να παραδέχονται τα λάθη και την ανεπάρκειά τους. Στις περισσότερες περιπτώσεις προστίθεται ο δεβαριεσισμός, η εθεοτυφλία και η ανθρώπινη βλακεία με αποτέλεσμα βεβιασμένες αποφάσεις «για να κλείσει η υπόθεση» ―η οποία κλείνει με έναν αθώο πίσω από τα σίδερα και έναν ένοχο να κυκλοφορεί ελεύθερος, συχνά επαναλαμβάνοντας το έγκλημα. Μερικοί απ’ όσους σφάλλουν ―συνήθως μάρτυρες ή ένορκοι― καταλαβαίνουν ότι έχουν πάρει στον λαιμό τους αθώους κι αυτό το βάρος είναι αβάσταχτο.

Το ντοκυμαντέρ δεν θίγει ευθέως το πρόβλημα της θανατικής ποινής που είναι ντροπή για τις ΗΠΑ ― άλλη μια ντροπή δηλαδή. Η ομάδα του Innocence Project επικεντρώνεται στα θύματα του συστήματος, ζωγραφίζει το πορτρέτο τους, πλησιάζει τα μέλη της οικογένειάς τους· δείχνει στον θεατή πώς μπορείς να μπλέξεις άσχημα από το τίποτα και για το τίποτα. Και όπως είναι φυσικό, υπογραμμίζει την επανάσταση που έφερε η εισαγωγή των εξετάσεων DNA στην ιατροδικαστική: τα τελευταία είκοσι χρόνια 150.000 άνθρωποι αφέθηκαν ελεύθεροι επειδή κατάφεραν με αυτή τη μέθοδο να αποδείξουν την αθωότητά τους. Κανείς δεν ξέρει πόσοι δεν το κατάφεραν είτε επειδή το βιολογικό υλικό χάθηκε, είτε επειδή κάποιος το παραπέταξε, το κατέστρεψε ή το εξαφάνισε δολίως.

Στη σειρά «The Innocence Files» ξεδιπλώνεται μια καθόλου κολακευτική εικόνα του αμερικανικού Νότου όπου οι υποθέσεις κακοδικίας είναι συχνότερες: oι Νεοϋρκέζοι δικηγόροι του Innocence Project προσγειώνονται σε έναν κόσμο που μοιάζει με τον 19ο αιώνα· λες και τίποτα δεν έχει αλλάξει από την εποχή των σκλάβων που μάζευαν μπαμπάκι κάτω απ’ τον ήλιο. Αν και δικαστικές πλάνες συμβαίνουν παντού ―σε ένα επεισόδιο το σκηνικό είναι η Φιλαντέλφια― οι νότιες πολιτείες επιβαρύνονται περισσότερο λόγω της μαγικής σκέψης και του βαθύτερου συντηρητισμού: στον Νότο η πρόταση «καλύτερα ένας ένοχος ελεύθερος παρά ένας αθώος στη φυλακή» δεν ισχύει· η αμφιβολία είναι χαρακτηριστικό πιο πεπαιδευμένων ανθρώπων από τους rednecks.

Το αν το «Τhe Innocence Files» επιτύχει ό,τι είχε επιτύχει το «Τhe Thin Blue Line» θα φανεί μεσοπρόθεσμα. Η άμεση επιτυχία του είναι το ότι δείχνει τον δυναμισμό του Καλού που προσπαθεί να εξισορροπήσει την παραφροσύνη του αμερικανικού συστήματος. Όσο για τους δικηγόρους του Innocence Project, από ήρωες της πολιτικής και της καθημερινότητας, γίνονται σ’ αυτή τη σειρά ντοκιμαντέρ ήρωες ενός συγκινητικού και ταυτοχρόνως εξοργιστικού θεάματος.