Η τεχνητή νοημισύνη, το Chat GTP, ο βαθμός αντιγραφής και ο «θάνατος» συγγραφέα και αναγνώστη
Ο Ρολάντ Μπαρτ το 1967 έγραφε: «Ο αναγνώστης είναι ο χώρος ακριβώς όπου εγγράφονται, χωρίς καμία τους να χάνεται, όλες οι αναφορές από τις οποίες είναι φτιαγμένη η γραφή. Η ενότητα του κειμένου δεν βρίσκεται στην προέλευσή του αλλά στον προορισμό του, όμως αυτός ο προορισμός δεν μπορεί πια να είναι προσωπικός. Ο αναγνώστης είναι ένας άνθρωπος χωρίς ιστορία, χωρίς βιογραφία, χωρίς ψυχολογία. Είναι μόνο αυτός ο κάποιος ο οποίος κρατά συναθροισμένα στο ίδιο πεδίο όλα τα ίχνη από τα οποία έχει συγκροτηθεί το γραπτό».
Το κλασικό κείμενο του διάσημου Γάλλου στοχαστή για τον «θάνατο του συγγραφέα» μιλάει προφητικά μεταξύ άλλων και για την περίπτωση του ChatGTP και την εμπλοκή της τεχνητής νοημοσύνης στη συγγραφική δραστηριότητα. Όλα όσα περιγράφει ο Μπαρτ αποτέλεσαν τη διαπίστωση μιας τεράστιας αλλαγής στον τρόπο που κατανοείται η πολιτισμική δημιουργία και κατανάλωση σε κάθε της μορφή στη δεκαετία του ’60. Αυτός ο τρόπος κατανόησης ήρθε σε μια εποχή που όλα μπαίνανε σε αμφισβήτηση και κυρίως οι μεγάλοι θεσμοί της νεωτερικότητας: επιστήμη, εκπαίδευση, κράτος, πυρηνική οικογένεια κ.ά. Ήταν η αυγή της μετανεωτερικής συνθήκης που επισπεύστηκε ακόμη περισσότερο με την τεχνολογική πρόοδο και τη ραγδαία μεταμόρφωση του κόσμου με την ψηφιακή επανάσταση.
Όλα εκείνα που εδώ και μερικές δεκαετίες φάνταζαν μια πολύ θετική εξέλιξη προς τον κοινωνικό, πολιτικό και πολιτισμικό εκδημοκρατισμό, προς μια ανοιχτότητα και σχετικότητα των νοημάτων, προς μια συνεχή συνδεσιμότητα και αλληλεξάρτηση ατόμων και ομάδων, προς μια οριστική ρήξη με τη λογική της παρθενογένεσης ή της ακλόνητης αυθεντίας, σήμερα μας οδηγούν σε μια άλλη πραγματικότητα. Μια πραγματικότητα όχι μόνο με πάρα πολλές δυνατότητες και εκδοχές αλλά και γεμάτη χάος και ανασφάλεια, γεμάτη καχυποψία και διαίρεση, γεμάτη εικονικότητα και αληθοφάνεια.
Η εφαρμογή του ChatGTP δεν κάνει κάτι εντελώς καινούργιο. Έρχεται απλά να προεκτείνει ακόμη περισσότερο τις συνέπειες της μετα-αληθινής δημόσιας σφαίρας που έχει αναπτυχθεί εδώ και πολύ καιρό. Έρχεται να εξελίξει και να κεφαλαιοποιήσει πρακτικές που ήδη υπήρχαν, απλά τους δίνει μια εντυπωσιακή απλότητα, μεγαλύτερο αυτοματισμό και μεγαλύτερη ίσως αποτελεσματικότητα.
Όσοι διδάσκουμε στα πανεπιστήμια, έχουμε τύχει εδώ και χρόνια «θύματα» ανάγνωσης εργασιών που ξεπατικώνονται από τη Wikipedia ή προκύπτουν από ένα απλό γκουγκλάρισμα άλλοτε με άστοχες άλλοτε με ενδιαφέρουσες και ευφάνταστες επιλογές σύνθεσης. Γι’ αυτόν τον λόγο, άλλωστε, έχουν αναπτυχθεί εργαλεία επιστημονικής «αντικατασκοπείας» και επαλήθευσης της αυθεντικότητας των επιστημονικών εργασιών, εδώ και αρκετά χρόνια.
Η τεχνητή νοημοσύνη έρχεται να βάλει σε μια πιο ευέλικτη και άμεση εφαρμογή όλες τις μορφές πειρατείας της γνώσης και πληροφορίας που έχουν αναπτυχθεί την εποχή του διαδικτύου. Δεν είναι πρώτη φορά που συμβαίνει αυτό. Ούτε είναι αναγκαστικά μια αρνητική εξέλιξη κάτι τέτοιο. Το ίδιο το Netflix, για παράδειγμα, σαν πλατφόρμα ήρθε να αξιοποιήσει και να επεκτείνει πειρατικές πρακτικές που είχαν πριν από αυτό αναπτυχθεί στην κατανάλωση οπτικοακουστικών προϊόντων μέσω διαδικτύου. Πλατφόρμες διαμοιράσματος αρχείων που λειτουργούσαν σε μια γκρι περιοχή μεταξύ παράνομου και νόμιμου streaming και filesharing και downloading ταινιών, σειρών, ντοκιμαντέρ, έδωσαν στο Netflix την τεχνολογική και εμπορική δομή την οποία εξέλιξε, δίνοντας περαιτέρω ώθηση στην αλγοριθμοποίηση των επιλογών αλλά και επιστρέφοντας με κάποιον τρόπο τα δικαιώματα των δημιουργών στους κατόχους τους. Κάτι ανάλογο έκανε και το Spotify όσον αφορά τη μουσική, επιτυγχάνοντας ταυτόχρονα την τάση για εκδημοκρατισμό, πλουραλισμό, εξατομίκευση της μουσικής κατανάλωσης αλλά και την επαναφορά μιας οικονομικής μέριμνας για τους δημιουργούς.
Το πρόβλημα με το ChatGTP δεν είναι ότι αντιγράφει, δεν είναι ότι συνθέτει και επεξεργάζεται άπειρες πληροφορίες προσφέροντάς τες στον χρήστη του με μεγάλη ευκολία, δεν είναι καν ότι μπορεί να είναι σε μεγάλο βαθμό παραπλανητικό το περιεχόμενο που παράγει, ούτε ότι μπορεί να δώσει ποιητικά κολάζ. Το πρόβλημα που επιτείνει είναι ότι αποκρύπτει όλο και περισσότερο τον βαθμό αντιγραφής. Δίνει στον αναγνώστη-χρήστη του την αίσθηση μιας εικονικής και προσωρινής παντογνωσίας. Εργαλειοποιεί τη μετανεωτερική συνθήκη της πανταχού διακειμενικότητας και υπερκειμενικότητας και συγκροτεί μια ταυτότητα για έναν χρήστη που δεν ξέρει να μαθαίνει, να επιλέγει, να συνθέτει, να παραφράζει, αλλά μόνο να υποκλέπτει, αφού ουσιαστικά ποτέ δεν αποδίδεται στην πηγή η μνεία και η αξία που της αρμόζει.
Από την παντοδυναμία του δημιουργού-συγγραφέα περνάμε στην παντοδυναμία του χρήστη-αντιγραφέα. Για να ξαναγυρίσουμε στο κείμενο του Μπαρτ για τον θάνατο του συγγραφέα, ίσως θα έπρεπε σήμερα να αναγγείλουμε έναν άλλο συμβολικό θάνατο. Αυτόν του αναγνώστη. Διότι ο αναγνώστης με αυτά τα τεχνολογικά εργαλεία εκχωρεί τη δυνατότητα και το δικαίωμα να είναι αυτός που «κρατά συναθροισμένα στο ίδιο πεδίο όλα τα ίχνη από τα οποία έχει συγκροτηθεί το γραπτό» σε ένα υπερβατικό σύννεφο, σε έναν άγραφο και αόρατο παντογνώστη, σε ένα αυτόματο θεό.
Εξαιτίας της ίδιας της φύσης της νέας τεχνολογίας, όσο και εξαιτίας ενός άρρητου αλλά μαζικού αιτήματος για περισσότερη ευκολία, ταχύτητα, συσσώρευση πληροφοριών, πτυχίων, δεξιοτήτων, απολαύσεων και όχι για την επιλεκτική αξιοποίησή τους, κλονίζεται το θεμελιώδες στοιχείο κάθε κοινωνικού δεσμού. Η αξιοπιστία. Το καθεστώς μετα-αλήθειας που λίγο πολύ έχει εισέλθει σε όλες τις εκδοχές του δημόσιου λόγου, έχει επιφέρει μια σχεδόν ανθρωπολογικής τάξης αλλαγή. Την απροθυμία ή την αδυναμία να ελεγχθεί η αξιοπιστία του πομπού, του διαμεσολαβητή και τελικά του παραλήπτη. Εφόσον έχουμε την πληροφορία εύκολα, συνθετικά, γρήγορα, εύληπτα, τότε δεν υπάρχει λόγος να την επαληθεύσουμε, ακόμη περισσότερο δεν υπάρχει λόγος να την αναζητήσουμε ή να την ανασυνθέσουμε με τη δική μας κρίση.
Η εποχή της διακινδύνευσης στην οποία έχουμε εισέλθει τις τελευταίες δεκαετίες με τεχνολογικούς και όχι μόνο τρόπους θέτει σε απειλή την ίδια μας την υπόσταση ως αναγνωστών, ικανών να κατανοήσουν και να παρανοήσουν το περιεχόμενο. Είτε στις εντυπωσιακές δυνατότητες της τεχνολογικής νοημοσύνης είτε στις λογοκριτικές πρακτικές που θέλουν να αλλοιώσουν το περιεχόμενο των βιβλίων της Αγκάθα Κρίστι μέσα από τα στερεότυπα της πολιτικής ορθότητας του καιρού μας, ο κίνδυνος είναι ο ίδιος. Η ταυτόχρονη ακύρωση του αναγνώστη και του συγγραφέα, η ταυτόχρονη επιβεβαίωση ότι και οι δύο είναι μειωμένης ικανότητας πόλοι να συνθέσουν και να ανασυνθέσουν πληροφορίες, γνώσεις, συναισθήματα, εμπειρίες. Το γνωστό μεγάλο διακύβευμα των καιρών μας, πότε παρεμβαίνουμε, πότε ελέγχουμε, πότε απαγορεύουμε, πότε αξιολογούμε για να διαφυλάξουμε τον πυρήνα της φιλελεύθερης δημοκρατίας, επανέρχεται σε νέες συσκευασίες και με νέες αφορμές.
19°
