Τα memes αποτελούν ένα πολύ μεγάλο κομμάτι της ψηφιακής ζωής, το οποίο όσο κατεβαίνουμε ηλικιακά, τόσο μεγαλύτερο μέρος της επικοινωνίας φαίνεται να καταλαμβάνει. Τα χρησιμοποιούμε για να σχολιάσουμε καταστάσεις της ζωής μας, αλλά και της κοινωνίας γενικότερα, για να παρομοιάσουμε με αυτά φίλους μας, για να συμπληρώσουμε κάτι που λέμε, αλλά πολλές φορές και ως σχόλιο σε μία συζήτηση.
Η ίδια η δημιουργία, όμως, των memes και η δημοσίευσή τους στο διαδίκτυο φαίνεται να απειλείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση, με την πρόταση για επικύρωση της «Οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας στην ψηφιακή ενιαία αγορά». Πρόκειται ουσιαστικά για έναν εκσυγχρονισμό της ευρωπαϊκής νομοθεσίας, όσον αφορά τα πνευματικά δικαιώματα, με την επέκτασή της στην προστασία των δημιουργών, που μοιράζονται το περιεχόμενό τους διαδικτυακά.
Στη βάση της, βέβαια, η οδηγία αυτή είναι απόλυτα λογική, αλλά και απαραίτητη. Ωστόσο, αυτό που έχει προβληματίσει πολλούς χρήστες και ακτιβιστές του διαδικτύου είναι ένα συγκεκριμένο κομμάτι της, το Άρθρο 13, το οποίο αφορά την πλήρη απαγόρευση της αναδημοσίευσης υλικού, που υπόκειται σε πνευματικά δικαιώματα, υπό οποιαδήποτε μορφή. Αυτό πρακτικά σημαίνει αυτόματα την κατάργηση –αν όχι όλων– των περισσότερων memes, καθώς η δημιουργία τους έχει ως αφετηρία τη χρήση εικόνων και βίντεο άλλων χρηστών και στιγμιότυπα από ταινίες, σειρές και εκπομπές.
Η βασική διαφορά με το σημερινό νομικό καθεστώς είναι το γεγονός ότι το μπαλάκι περνάει απευθείας στις μεγάλες πλατφόρμες, οι οποίες μέσα από ειδικούς αλγόριθμους-φίλτρα θα ξεχωρίζουν και θα διαγράφουν αυτόματα ό,τι παραβιάζει τα πνευματικά δικαιώματα. Μέχρι τώρα, την ευθύνη για τον εντοπισμό τέτοιων παραβιάσεων έχουν οι χρήστες των πλατφορμών κάνοντας αναφορά όποτε πιστεύουν ότι είναι απαραίτητο.
Αυτό έχει δημιουργήσει μία σειρά αντιδράσεων από ακτιβιστές, οι οποίοι έχουν στείλει συνολικά 4 εκατομμύρια γράμματα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, με τα οποία ζητάνε την αναθεώρηση του Άρθρου 13. Μία από τις μεγαλύτερες φωνές εναντίωσης είναι η Julian Starke, διευθύντρια της καμπάνιας «Create. Refresh», που δημιουργήθηκε με στόχο την προστασία των δημιουργών από το άρθρο. Η ίδια, μάλιστα, σχολίασε στο Dazed: «Πιστεύω ότι το Άρθρο 13 δυνητικά θα μας λογοκρίνει, καθώς μπορεί να μας εμποδίσει αποτελεσματικά να δημοσιοποιούμε την δουλειά μας διαδικτυακά. Ανησυχώ ότι η δημιουργικότητα των ανεξαρτήτων δημιουργών θα καταπνιγεί: δεν θα προστατεύσουμε τα πνευματικά δικαιώματα με το να τους λογοκρίνουμε. Είναι απαραίτητο να βοηθήσουμε τον πολιτισμό να εξελιχθεί, με τη δειγματοληψία και την επαναχρησιμοποίηση δημιουργικού υλικού, μέσα από την προσωπική προσέγγιση του καθενός».
Το άρθρο, ωστόσο, δεν φαίνεται να δημιουργεί προβλήματα μόνο σε αυτή την κατηγορία δημιουργών, αλλά και στους ίδιους τους κατόχους των πνευματικών δικαιωμάτων. Το YouTube διαθέτει ήδη τα φίλτρα, που το Άρθρο 13 απαιτεί, και έτσι ο διευθύνων σύμβουλός του, Robert Kyncl, είναι σε θέση να γνωρίζει, όπως δήλωσε στο περιοδικό Forbes, ότι στο 90% των περιπτώσεων παραβίασης της πνευματικής ιδιοκτησίας ο κάτοχός τους δεν επιλέγει να ζητήσει τη διαγραφή του εκάστοτε βίντεο, αλλά το να λάβει μερίδιο από τα κέρδη που τυχόν είχε ο χρήστης του υλικού του. Στο σύνολο, μάλιστα, οι κάτοχοι των πνευματικών δικαιωμάτων έχουν κερδίσει περισσότερα από 2,5 δισεκατομμύρια ευρώ με αυτό τον τρόπο.
Η πρόταση έχει ήδη γίνει δεκτή από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, αλλά χρόνος για ανατροπή της υπάρχει ακόμα, αφού η τελική ψηφοφορία για την επικύρωσή της θα γίνει την άνοιξη. Δεν πρέπει, πάντως, να ξεχνάμε ότι πρόκειται για οδηγία και όχι για νόμο, πράγμα που σημαίνει ότι κάθε κράτος-μέλος θα έχει τη δυνατότητα να επιλέξει με ποιον τρόπο και σε ποιο επίπεδο θέλει να την εφαρμόσει.
Θέλοντας να τεστάρω τις δυνατότητες και τα όρια του εργαλείου, άρχισα να ζητάω συμβουλές θεωρώντας μάλλον απίθανο (και ηθικά απωθητικό) το να το χρησιμοποιήσω. Μέσα σε μισή ώρα είχα αγοράσει μηνιαία συνδρομή.
13°
