Πολλά από τα παρακάτω δεν είναι αποκαλυπτικά, δεν είναι καν καινούρια. Ακόμα και ο πιο ανυποψίαστος χρήστης γνωρίζει ότι το ίντερνετ και η διευρυμένη παρουσία του στις ζωές μας, εκτός από όλα τα καλά που φέρνει, αποτελεί αναπόφευκτα ένα επιπλέον πεδίο για παράνομη δραστηριότητα, ένα μέσο χειραγώγησης, προπαγάνδας και κερδοσκοπίας. Δεν πέφτει δηλαδή κανείς από τα σύννεφα που βρέθηκε τελευταία ένας παράδοξος τρόπος να μπουν και τα παιδιά στο στόχαστρο. Το θέμα είναι ότι τελευταία αυτό γίνεται με έναν «αθώο» τρόπο, σχεδόν ρομποτικό, αυτοματοποιημένο και απόλυτα ρυθμισμένο να έλκει διαφήμιση με πληρωμένα views. Δύσκολα ξεχωρίζεις πια αν ένα βίντεο είναι «ρομποτικό» αποτέλεσμα κάποιου λογισμικού ή ανθρώπινο και αυτό είναι κάπως τρομακτικό και αμήχανο, μια ανησυχία που εκφράστηκε τεκμηριωμένα πριν λίγους μήνες σε αυτό το εκτενές δημοσίευμα που κινητοποίησε ακόμα και τους ανθρώπους του YouTube.
Αφορμή για την όλη συζήτηση που γίνεται τον τελευταίο χρόνο σε αρκετές χώρες, ήταν τα δημοσιεύματα που κυκλοφόρησαν ξανά στις αρχές Νοεμβρίου σχετικά με κάποια «επικίνδυνα», «creepy», «περίεργα» ή «παραπλανητικά» βίντεο, που στόχευαν σε ανήλικο κοινό ή καμιά φορά δεν στόχευαν πουθενά, γιατί ήταν δημιούργημα αυτοματοποιημένου λογισμικού με μόνο στόχο να αποφέρουν πολλά κέρδη στους δημιουργούς τους. Τότε όλοι μιλούσαν για το φαινόμενο «Elsa Gate», βίντεο με την Έλσα, πρωταγωνίστρια της πολύ δημοφιλούς ταινίας της Disney «Frozen» (στα ελληνικά «Ψυχρά κι Ανάποδα»), σε αναπάντεχες ομολογουμένως καταστάσεις. Ενδεικτικά, τα πρώτα δημοσιεύματα για το Elsa Gate αναφέρονταν σε βίντεο με τον Spiderman να ουρεί την Έλσα, σε κακές απομιμήσεις της ηρωίδας που οριακά έκανε σεξ ή ήταν γυμνή στην μπανιέρα με μία επίσης κακή απομίμηση του ήρωα της ταινίας «Rise of the guardians», Jack Frost ή ενήλικες ντυμένους με παιδικές στολές.
Αnimation βίντεο με τελείως ερασιτεχνικά και κακής ποιότητας γραφικά, «πειραγμένοι» μετρητές προβολών, τίτλοι φορτωμένοι με μπερδεμένα ονόματα δημοφιλών χαρακτήρων και παιδικών σειρών που δεν έχουν καμία σχέση μεταξύ τους, όλα μπαίνουν στη μάχη για την προσέλκυση ανήλικου κοινού, ενώ μέσω της αυτόματης αναπαραγωγής καταφέρνουν να κερδοσκοπήσουν, στην πορεία βέβαια μπορεί να τραυματίσουν και μερικά παιδάκια. Το πρόβλημα με όλα αυτά δεν είναι τόσο η πρόθεση, που είναι λίγο πολύ προφανής, αλλά το γεγονός ότι δημιουργείται μια παράλληλη βιομηχανία με άγνωστες προς το παρόν συνέπειες και προεκτάσεις, που σίγουρα έχουν αντίκτυπο στο κοινό.
Από την άλλη, εκτός από το συχνά βλαβερό και για πολλούς ακατάλληλο περιεχόμενο, υπάρχουν και οι απομιμήσεις των κατά καιρούς νέων τάσεων που δημιουργούνται στο YouTube, αλλά και διάφορα βίντεο με ένα συγκεκριμένο μίγμα λέξεων σε τίτλους και tags. Έτσι, η «Πέππα το γουρουνάκι», ο «Τόμας το τρενάκι», τα παιδικά τραγουδάκια τύπου Finger Family και η μόδα του ξετυλίγματος σοκολατένιων αυγών και δώρων έχουν ένα αλλαγμένο, παραποιημένο alter ego στην πλατφόρμα. Τα views σε πολλά από αυτά τα ανούσια και βαρετά βίντεο είναι εκατομμύρια, τόσα που θα ζήλευε ακόμα και ο Justin Bieber, και συνήθως η ροή διακόπτεται από πολλές διαφημίσεις και κάπου εκεί ξεκινάει η συζήτηση για bots, πληρωμένες προβολές και απουσία ελέγχου. Κι ενώ το YouTube που θορυβήθηκε και καλεί τους χρήστες να επισημαίνουν με τη χρήση νέων συμβόλων ακατάλληλο περιεχόμενο, αναρωτηθήκαμε πόσο επικίνδυνη είναι η ελληνική εκδοχή του.
Το ελληνικό YouTube
Παρόλο που η πρόσβαση σε διεθνή κανάλια με ανάλογο περιεχόμενο είναι δυνατή και στην Ελλάδα, διαπιστώσαμε ωστόσο ότι δεν είναι πολύ εύκολο ο χρήστης να συναντήσει κάποιο αμφιλεγόμενο βίντεο μέσω της αυτόματης αναπαραγωγής, ούτε αναζητώντας στα ελληνικά κινούμενα σχέδια και παιδικά βίντεο. Κάνοντας όμως search με λέξεις κλειδιά στα ελληνικά, εντοπίσαμε ότι στα αποτελέσματα εμφανίζονται ορισμένα διεθνή κανάλια με αυτά τα χαρακτηριστικά όπως: Little Baby - Sunny Kids TV (το οποίο έχει πλέον κατέβει μετά από επισημάνσεις), Toys and Funny Kids Surprise Eggs, Disney channel, Olaf Vids, όπως και κάποια που φαίνεται να δημιουργήθηκαν από έλληνες χρήστες: super heroes kids show, Ziki Tv παιδικά τραγούδια ελληνικά - Greek Nursery Rhymes, Παίξτε μαζί μου – Παιχνίδια για παιδιά - Toys Greek, Ψυχρά κι ανάποδα.
Τα περισσότερα από αυτά ακολουθούν τις τακτικές που αναφέρθηκαν παραπάνω. Τα βίντεό τους είχαν μεγάλη διάρκεια, παρουσίαζαν στο ίδιο βίντεο μπερδεμένους, ασύνδετους μεταξύ τους χαρακτήρες και η ροή διακοπτόταν συχνά από διαφημίσεις. Τα περισσότερα μάλιστα είναι κακής ποιότητας ή προβάλουν κλεμμένο πρωτότυπο περιεχόμενο που είναι πρόχειρα μεταγλωττισμένο στα ελληνικά. Η διαφορά τους με το περιεχόμενο επίσημων και πιστοποιημένων καναλιών για παιδιά (με το χαρακτηριστικό τικ), έγκειται στο γεγονός ότι αυτά υπακούν σε αυστηρούς κανόνες και κατέχουν την πιστοποίηση της πλατφόρμας επειδή ελέγχονται. Όσο κι αν αμφισβητεί κανείς την ποιότητα της Disney για παράδειγμα, μπορεί να είναι σίγουρος ότι το περιεχόμενο έχει τουλάχιστον γυριστεί με προσοχή και ότι ελέγχεται ώστε να είναι ασφαλές για παιδιά και άρα το εμπιστεύεται. Όταν όμως ένα γνωστό brand αποσυνδέεται από το περιεχόμενό του, όπως συμβαίνει στο YouTube, παρατηρείται τελικά, μια αδυναμία να ξεχωρίσει το κοινό το βαθμό αυτοματοποίησης πίσω από αυτή τη διαδικασία, να διακρίνει το μηχάνημα από τον άνθρωπο. Μάλλον όμως αυτό θα πει παραγωγή περιεχομένου στην εποχή της αλγοριθμικής ανακάλυψης, αφού αν υποδυθείς το μηχάνημα, το κέρδος ανεβαίνει. Όταν για παράδειγμα ένα κανάλι ανεβάζει συστηματικά βίντεο με κλεμμένο περιεχόμενο και ελληνική μεταγλώττιση, συντελείται ένα είδος ανησυχητικής πειρατείας που αντί να κατεβαίνει από την πλατφόρμα, αντίθετα εξαπλώνεται. Κάτι αντίστοιχο δηλαδή με ό,τι συμβαίνει στο Facebook όταν αμερικανοί πολίτες δέχονται καθημερινά ρωσική προπαγάνδα και όταν όλοι εμείς καταναλώνουμε fake news και απάτες κάθε είδους.
Τι σχολιάζει το Ελληνικό Κέντρο Ασφαλούς Διαδικτύου
Επικοινωνήσαμε με το Ελληνικό Κέντρο Ασφαλούς Διαδικτύου για να μάθουμε περισσότερα, ρωτήσαμε αν δηλαδή γνωρίζουν το ζήτημα, αν τυχόν υπάρχουν καταγγελίες και τι μπορεί να κάνει κανείς για να προστατευθεί. Μάθαμε ότι τους τελευταίους μήνες δεν έχει φτάσει στο Κέντρο κάποια σχετική καταγγελία, αλλά μας ενημέρωσαν ότι μετά την επικοινωνία μας πρόκειται να δημιουργήσουν επικοινωνιακές δράσεις με ενημερωτικά φυλλάδια και παρουσιάσεις που θα ενημερώνουν τους γονείς γύρω από το θέμα.
Ειδικότερα όσον αφορά το Υoutube, μάθαμε τα εξής: «Είναι γνωστό ότι προκειμένου να γίνει κάποιος χρήστης θα πρέπει να είναι τουλάχιστον 13 ετών. Πρόβλημα δημιουργείται εν προκειμένω λόγω του ότι μπορεί κανείς να παρακολουθήσει βίντεο στο YouTube χωρίς να είναι χρήστης του και επομένως πρόσβαση σε ακατάλληλα βίντεο είναι εύκολο να έχουν και παιδιά κάτω των 13 ετών αν είναι εξοικειωμένα με το διαδίκτυο. Το ίδιο το YouTube έχει προβλέψει τέτοιες πιθανότητες και για το λόγο αυτό παρέχει τη δυνατότητα της “Λειτουργίας Επισήμανσης” μέσω της οποίας μπορεί κανείς να επισημάνει ένα βίντεο, ένα σχόλιο, έναν χρήστη ή ένα κανάλι εάν θεωρεί το περιεχόμενό του ακατάλληλο. Εν συνεχεία, αναλαμβάνει η ομάδα του YouTube να ελέγξει αν το εν λόγω περιεχόμενο παραβαίνει τις Οδηγίες της Κοινότητας και να το αφαιρέσει σε περίπτωση που παραβαίνει τις οδηγίες αυτές ή να το καταστήσει προσβάσιμο σε ορισμένες μόνο ηλικίες».
«Σε οποιαδήποτε περίπτωση πάντως οι δικηγόροι του φορέα μας αναλύουν όλες τις καταγγελίες και ακολούθως τις προωθούν στην Δίωξη Ηλεκτρονικού εγκλήματος και σε άλλους σχετικούς φορείς. Το Ελληνικό Κέντρο Ασφαλούς Διαδικτύου κάνει δράσεις ώστε οι γονείς να είναι ενήμεροι ότι τα μικρά παιδιά δεν θα πρέπει σε καμία περίπτωση να αφήνονται μόνα τους στο διαδίκτυο και ότι θα πρέπει πάντα οι γονείς να εποπτεύουν τι βλέπουν τα παιδιά τους», επισημαίνουν εκπρόσωποι του Κέντρου.
Θέλοντας να τεστάρω τις δυνατότητες και τα όρια του εργαλείου, άρχισα να ζητάω συμβουλές θεωρώντας μάλλον απίθανο (και ηθικά απωθητικό) το να το χρησιμοποιήσω. Μέσα σε μισή ώρα είχα αγοράσει μηνιαία συνδρομή.
