Πάσχα στην Τήνο: Τα έθιμα στη Μαντόνα των Κυκλάδων κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας. Τι να δεις και τι να κάνεις.
Φέτος μπορεί το πρόγραμμα να μην έχει Πάσχα στο χωριό, αλλά έχει Πάσχα στο νησί και μάλιστα σε ένα από τα αγαπημένα μου των Κυκλάδων, την Τήνο. Αν και δεν έχω καταγωγή από εκεί- έχω βαφτιστεί αν αυτό πιάνεται, το επισκέπτομαι σίγουρα δύο με τρεις φορές το χρόνο και κάθε φορά με εκπλήσσει με την επιπλέον ομορφιά που μου χαρίζει. Ένα χωριό που δεν είχα ξανά επισκεφθεί, ένα γραφικό περιστεριώνα που δεν είχα παρατηρήσει στις ατέλειωτες διαδρομές –το νησί είναι μεγάλο, οπότε όρεξη για roadtrip και αμάξι να υπάρχει, μια εκκλησία που δεν είχα μπει, ένα πανηγύρι που δεν είχα χορέψει και μια φύση που δεν είχα θαυμάσει. Η Μαντόνα των Κυκλάδων έχει πολλά να σου δώσει και το Πάσχα. Συνδυάζει την κατάνυξη που δημιουργούν οι Άγιες αυτές ημέρες, με τη θρησκευτική παράδοση και τις «άγριες» ομορφιές του νησιού. Εάν είσαι από τους τυχερούς και μπορείς να πάρεις άδεια από την αρχή της Μ. Εβδομάδας, τότε να το κάνεις, γιατί τα έθιμα στην Τήνο ξεκινούν την Κυριακή των Βαΐων με την «Αργινάρα». Τα παιδιά φτιάχνουν στεφάνι από μαργαρίτες κρατώντας ταυτόχρονα την «αργινάρα», μια ξύλινη ή σιδερένια ροκάνα που τη στριφογυρίζουν με δύναμη κάνοντας σαματά για να ξορκίσουν το κακό. Τη Μεγάλη Τρίτη, οι γυναίκες από άκρη σε άκρη του νησιού ψήνουν το πασχαλινό γλυκό της Τήνου, τις τυρόπιτες. Οι νοικοκυρές μεταφέρονται από σπίτι σε σπίτι και βοηθάνε όλες μαζί την οικοδέσποινα στην προετοιμασία: φτιάχνουν με πέτρωμα (ανάλατο τυρί) και με μαεστρία τους δίνουν σχήμα λουλουδιού, τσιμπώντας το φύλλο γύρω τους με οδοντογλυφίδες, δημιουργώντας ένα περίτεχνο σχήμα. Η μυρωδιά είναι τόσο έντονη που ξετρυπώνουν από όλες τις κουζίνες του νησιού, ανοίγοντας μας την όρεξη. Όμως όπως εξηγούν οι Τηνιακές χρειάζεται υπομονή, καθώς η νηστεία λήγει μετά το τρίτο «Χαρισάμενη» στα σκαλιά της εκκλησίας, το αναστάσιμο βράδυ. Τη Μεγάλη Παρασκευή όλοι οι επιτάφιοι συγκεντρώνονται στη Χώρα στην μαρμάρινη εξέδρα, όπου ψάλλονται τα Εγκώμια. Από εκεί, ο επιτάφιος του Αγίου Νικολάου κατευθύνεται προς την παραλία Καλάμια (ή Σπιτάλια). Ο επιτάφιος ακολουθούμενος από τον παπά και τα εξαπτέρυγα μπαίνει στο νερό, όπου και πραγματοποιείται δέηση υπέρ των ναυτικών και επιμνημόσυνη δέηση υπέρ των πνιγέντων. Εν τω μεταξύ, στο νησάκι Χάνδρα, που βρίσκεται απέναντι από την παραλία, ανάβουν τρεις μεγάλοι φωτεινοί σταυροί -εικάζω ότι συμβολίζουν την Αγία Τριάδα. Παράλληλα στον Πύργο, το μεγαλύτερο χωριό του νησιού, τα σοκάκια του ασφυκτιούν από κόσμο κατά την περιφορά του επιταφίου, την ίδια ώρα που πολλές γυναίκες στέκονται στα μπαλκόνια (ή τα παράθυρα) και σε «λούζουν» με μύρο. Τι ωραία και αγνή μυρωδιά!
Το επόμενο πρωί δίνουμε ραντεβού στην εκκλησία της Μεγαλόχαρης –τη γνωστή εμβληματική ορθόδοξη εκκλησία. Στην πρώτη Ανάσταση, στις 12 το μεσημέρι, σκορπίζονται λεμονόφυλλα με το «Ανάστα ο Θεός κρίναι την γην», τα οποία θεωρείται ότι φέρνουν καλή τύχη και προμηνύουν την Άνοιξη. Για αυτό και θα δεις πολλούς πιστούς να προσπαθούν να πιάσουν έστω και ένα, για να το φυλάξουν για ευλογία. Για εκκωφαντική Ανάσταση και περίτεχνα βαρελότα, έλα ξανά το βράδυ εδώ, αλλιώς προτίμησε κάποια εκκλησία ή μονή σε χωριό. Αν ψάχνεις για μια πιο κατανυκτική ατμόσφαιρα, το μοναστήρι της Αγίας Πελαγίας ή Μονή Κεχροβουνιών στον Αρνάδο είναι η καλύτερη επιλογή.
Το βράδυ, λίγο πριν την Αναστάσιμη ακολουθία, σε όλες τις εκκλησίες και τα ξωκκλήσια μοιράζονται λαμπάδες και κόκκινα κεριά. Μετά το «Χριστός Ανέστη» η μία ενορία συναγωνίζεται την άλλη στο ποια θα ακουστεί περισσότερο. Φυσικά, την τιμητική τους έχουν τα βαρελότα και τα τριμπόνια. Τα θρυλικά «Τριμπόνια», είναι παλιά ανασκευασμένα, πολλές φορές χειροποίητα αυθεντικά όπλα της εποχής του μεσαίωνα, τα οποία παραγεμίζονται με μπαρούτι, «παίρνουν φωτιά» με καψούλι που χτυπά ο «κόκορας» και δεν διαθέτουν βόλι. Παλιότερα τα «κιούπια» που περιείχαν μπαρούτι και ήταν θαμμένα στο χώμα δημιουργούσαν εκκωφαντικό θόρυβο, λόγος για τον οποίο έβαζαν κάποιον ήδη κωφό στο πόστο αυτό για να τα ανάψει. Ένα ακόμη meeting point είναι το λιμανάκι του Πανόρμου. Το βράδυ τουΜ .Σαββάτου θα δεις όλους να γίνονται μία μεγάλη παρέα. Τα βιολιά ηχούν δυνατά και εμείς απολαμβάνουμε το φαγητό μας στον αφρό της θάλασσας. Έρχεται η μεγάλη ημέρα, η Κυριακή του Πάσχα. Μπορείς να ξεκινήσεις την ημέρα σου με πρώτη στάση στον Πύργο. Οι τριμπονιές της Κυριακής του Πάσχα είναι το κατ’ εξοχήν έθιμο του χωριού- το γλέντι συνεχίζεται. Οι κάτοικοι ξυπνούν από πολύ νωρίς, φοράνε τα καλά τους και «ζεσταίνουν» τις τριμπονιές τους. Το μπαρούτι δεν έχει σταματημό και οι κρότοι ακούγονται δυνατά σε όλα τα σοκάκια του χωριού, ξορκίζοντας το κακό. Δε σου κρύβω ότι τα καλύτερα τραπεζώματα είναι σε φιλικά σπίτια με την τοπική ρακί να ρέει άφθονη, όσο σερβίρεται ζεστή ζεστή η μαγειρίτσα και το αρνί και το κατσικάκι γυρνούν στη σούβλα. Όμως, υπάρχουν πολλές επιλογές σε ταβέρνες σε όλο το νησί που θα σε ανταμείψουν με τις νοστιμιές τους-ψητά ή σούβλας. Στην ψησταριά Μπεεε στον Αρνάδο (2283 041890), στην ταβέρνα του Ντουάρ στη Στενή (2283 041231) και στην Κουναριά στην Αετοφωλιά (2283 051777) θα απολαύσεις ένα σωστό πασχαλινό τραπέζι που δε λείπουν ψητές λιχουδιές και τοπικά εδέσματα όπως λούζα –τηνιακό αλλαντικό- και τυρόπιτα με τηνιακή ξινομυζήθρα. Θα βρεις και κόκκινα αυγά να τσουγκρίσεις για το καλό. Θεωρούσα τα Ικαριώτικα πανηγύρια τα καλύτερα, μέχρι να βρεθώ στην Τήνο. Αν και έχω συμμετάσχει μόνο σε καλοκαιρινό, γνωρίζω ότι γίνεται πολύ κέφι στο πανηγύρι της Καρδιανής την Δευτέρα του Πάσχα. Ελπίζω να έχεις χωνέψει το αρνί έως τότε, γιατί τα πόδια σου θα πάρουν φωτιά από το χορό, ο οποίος ξεκινά από νωρίς. Για να στο συνοψίσω: παπούτσια μη λυπάσαι αρκεί να ξεκουράζονται τις ώρες που κοιμάσαι. Το καλύτερο; Ο χορός λαμβάνει χώρα με φόντο το καθημερινή -αλλά πάντα μαγευτική- συνάντηση του ηλίου με τη θάλασσα. Ίσως το πιο ωραίο ηλιοβασίλεμα που έχω αντικρύσει, το οποίο σε ακολουθεί σε όλη τη διαδρομή από το χωριό της Καρδιανής έως τον Όρμο των Υστερνίων.
Tο έθιμο της Αγάπης αναβιώνει στον Κτικάδο τη Δευτέρα του Πάσχα. Στόχος του εθίμου είναι αυτή την ημέρα είναι να συμφιλιωθούν όλοι οι πιστοί -ορθόδοξοι και καθολικοί- μεταξύ τους. Μετά το τέλος της Θείας Λειτουργίας γίνεται περιφορά της εικόνας της Αναστάσεως σε ολόκληρο τον οικισμό και στις δώδεκα το μεσημέρι η καμπάνα χτυπά χαρμόσυνα, προσκαλώντας τους κατοίκους αλλά και τους επισκέπτες στο ναό της Υπαπαντής. Εκεί, στο ευρύχωρο και μακρόστενο πέτρινο τραπέζι με τις πεζούλες –μπορεί να φιλοξενήσει έως και 300 άτομα, το οποίο οι ντόπιοι αποκαλούν Κοινή Τράπεζα, γιορτάζεται η αγάπη. Μάλιστα, όσοι είχαν διαφωνίες ή εντάσεις μέσα στη χρονιά, κάθονται αναγκαστικά σε διπλανές θέσεις για να συμφιλιωθούν. Άλλωστε αυτό δεν είναι το νόημα της αγάπης, να συγχωρείς; Tο γεύμα περιλαμβάνει σούπα και ψητό μοσχάρι, και διάφορους μεζέδες, για τα οποία έχουν φροντίσει οι γυναίκες του χωριού. Ακολουθεί αλληλοσυγχώρηση των παρευρισκόμενων, επιμνημόσυνη δέηση, ονομαστική αναφορά στη μνήμη των αποθανόντων και αναστάσιμοι ύμνοι.
Η Ροδαριά πραγματοποιείται στο πανηγύρι της Παναγίας της Λακκωτιανής, στα Υστέρνια, την Κυριακή του Θωμά. Μετά τη Λειτουργία, ο κόσμος ανταλλάσει με τα αγαπημένα τους πρόσωπα τις ροδαριές (μικρά μπουκέτα λουλουδιών συνοδευόμενα από κάρτα με αναστάσιμες ευχές). Σε παλιότερες εποχές, οι ροδαριές ήταν ένας διακριτικός τρόπος να εκφράσουν οι νέοι τον έρωτά τους. Που ξέρεις, μπορεί φέτος να λάβεις και εσύ τη ροδαριά σου. Εννοείται πως ακολουθεί γλέντι με παραδοσιακά όργανα. Το έθιμο θυμίζει το αντίστοιχο της Αγάπης, αλλά φαίνεται να φέρει στοιχεία και από τα Ανθεστήρια, την τριήμερη γιορτή των ανθέων προς τιμήν του Διονύσου στην αρχαία Αθήνα.
Στο Κροκ Μεσιέ, στον Κρόκο (2283051089), για φοβερό brunch, µε παραδοσιακές αλλά και σύγχρονες συνταγές, φτιαγµένες όλες µε τοπικά προϊόντα. Δοκίµασε τις παραδοσιακές τηνιακές τηγανόπιτες µε λούζα, το τοπικό αλλαντικό. Για πρωινό και όχι µόνο στο Τριανταράκι (2283 041371). Παράγγειλε πεϊνιρλί µε τοπική λούζα και French toast τσουρέκι και θα με θυµηθείς! Στον Όρµο Υστερνίων, στο καταπληκτικό Θαλασσάκι (2283031366), µπροστά στη θάλασσα. Επίσης, στα Υστέρνια θα βρεις το εστιατόριο Εξωµεριά (2283031552) µε ατέρµονη θέα και πολλές καλές επιλογές. Μην ξεχάσεις να απολαύσεις παραδοσιακό υποβρύχιο, για να θυµηθείς τα παιδικά και ανέµελά σου χρόνια. Οπωσδήποτε στην ιστορική ταβέρνα-ουζερί Galera Tinosby T-Cuicine, στη Χώρα, δίπλα στη θάλασσα. Φρέσκα ψάρια από ντόπιους ψαράδες και λαχανικά από το δικό τους µποστάνι (Χώρα, 6987404497). Στη Χώρα, αγαπηµένο το Μικρό Καράβι (2283022818) µε ελληνική κουζίνα, βασισµένη σε τοπικά προϊόντα. Ο κατάλογος είναι µεγάλος, µε πολλά ντόπια πιάτα µε πειραγµένη διάθεση και δροσερή αυλή. Θαλασσινές νοστιµιές αλλά και στεριανές γεύσεις θα βρεις στο καρνάγιο της Τήνου, στη Χώρα, στην ταβέρνα Ταρσανάς (2283024667). Κοντά στη θάλασσα και µέσα σε αυλή πνιγµένη στο πράσινο είναι το Αίθριο ο Μάρκος (2283023033), οπωσδήποτε τη χωριάτικη οµελέτα. Στον Πάνορµο στη Μαρίνα (2283031314), για την υπέροχη µακαρονάδα του ψαρά. Στη Σβούρα (2283051830), για µεζεδέσµατα µε φόντο την πλατεία της Κώµης. Στον Ντίνο (2283031673) στον όρµο Γιαννάκη, στην Καρδιανή, θα φας φοβερό ψάρι και γαριδοµακαρονάδα. Στο παραδοσιακό καφενείο της Κυρά Λένης (2283051409), στο χωριό Κρόκος, για τηγανόψωµο, φουρτάλιες και τηνιακά τυριά. Στο Περιβόλι (6945987460), στην Καρδιανή, µια σκιερή βεράντα µε συγκλονιστική θέα, νόστιµα φαγητά και τροµερή σπιτική πορτοκαλόπιτα. Για ακόµη µία ωραία πορτοκαλόπιτα και εξαιρετικό παγωτό µηχανής θα επισκεφθείς το νέο γαστροκαφέ, Κλούκι (2283041179) στο Φαλατάδο. Στο καφεοινοπαντωπολείο Τερέζα (2283041320) στο χωριό Μυρσίνη µε παραδοσιακές τοπικές γεύσεις.
Στον θρυλικό Κουρσάρο (2283023963), το παλαιότερο µπαρ του νησιού, γνωστό για τις µουσικάρες που παίζει. Για ποτό και «σουσού» στο νέο See you soon (2283024007). Ακριβώς δίπλα το Santiago (6987451393) για tacos και τεκίλα. Για χορό και ποτό σε εξωτικό τοπίο στον Αργοναύτη (2283021047), µπαρ µε ιδιαίτερη διακόσµηση και µεταξύ άλλων κοκτέιλ µε ρακί – flirty! Ωραία κοκτέιλ και στο Prickly Bear (2283300696), στη Χώρα. Για χορό µέχρι αργά σε ένα από τα παρακάτω: Sivylla Club (2283022511), Village Club (6948894093) και το Όλα Ελληνικά (2283400554). Λίγο έξω από τη Χώρα, το Omma (2283026673), για ποτό, κοκτέιλ και πολλή µουσική. Με σχεδόν 30 χρόνια λειτουργίας ο Κάκτος (2283025930), αν θες πιο ethnic ατµόσφαιρα και mojito µε τέλεια θέα τη χώρα και after party.
Τα πολλά και διαφορετικά κομμάτια της δένουν μεταξύ τους με φροντίδα και αγάπη, την οποία αγάπη καταθέτουν στην ιδιαίτερη πατρίδα τους οι κάτοικοί της…
8°
