Πώς ο πιο βρώμικος ποταμός της Ευρώπης μεταμορφώθηκε σε όαση ζωής: Το θαύμα του Έμσερ

Για περισσότερο από έναν αιώνα, οι σάπιες αναθυμιάσεις που ανέβαιναν από την «αποχέτευση του Ρουρ» δημιουργούσαν μια αποπνικτική μυρωδιά που βασάνιζε πόλεις σε όλη τη βιομηχανική καρδιά της Γερμανίας. Σήμερα, όμως, ο ποταμός Έμσερ, παραπόταμος του Ρήνου στη Γερμανία δεν θυμίζει καθόλου τον πιο βρώμικο ποταμό της Ευρώπης: νερά που κάποτε ήταν γεμάτα απόβλητα εργοστασίων και ανθρώπινα λύματα είναι καθαρά από το 2021.

Το ποτάμι της Γερμανίας, που κάποτε θεωρούνταν βιολογικά νεκρό, βλέπει τώρα την επιστροφή πλούσιας ζωής.

Η άγρια φύση επιστρέφει

Φυσιολάτρες έχουν εντοπίσει λαγγόνες, αλκυόνες και λιβελούλες στην περιοχή, μαζί με γαρίδες γλυκού νερού, εφήμερα έντομα και ακόμα και κάστορες. Τον Μάιο, επιστήμονες ανέφεραν ότι ψάρια από τον Ρήνο έχουν ξαναεγκατασταθεί.

«Συνολικά, είναι πραγματικά μια ιστορία επιτυχίας», λέει ο καθηγητής Ντάνιελ Χέρινγκ, υδροβιολόγος στο Πανεπιστήμιο Ντούισμπουργκ και ειδικός στην οικολογία του ποταμού. «Παλιά ήταν αποχέτευση. Τώρα είναι ποτάμι.»

Η βιομηχανική κληρονομιά που δηλητηρίασε τα νερά

Ο Εμσερ διασχίζει την καρδιά της πολυπληθούς περιοχής του Ρουρ – ένα σκουριασμένο σύμπλεγμα πόλεων που ξεπήδησαν γύρω από ορυχεία και εργοστάσια στην αυγή της Βιομηχανικής Επανάστασης. Τον 19ο αιώνα, ο αυξανόμενος πληθυσμός βασανιζόταν από υδατογενείς ασθένειες, όπως ο τύφος και η χολέρα, που σκότωναν εργάτες και έπλητταν την οικονομική ανάπτυξη.

Ανησυχώντας για τα κέρδη τους, οι βιομήχανοι του Ρουρ ίδρυσαν την Emschergenossenschaft, τον πρώτο φορέα διαχείρισης υδάτων στη χώρα, μαζί με τις τοπικές αρχές. Όμως οι μηχανικοί δεν μπορούσαν να φτιάξουν υπόγεια δίκτυα αποχέτευσης, γιατί τα ορυχεία προκαλούσαν καθιζήσεις στο έδαφος. Αντί αυτού, αποφάσισαν να ρίξουν τα λύματα στον Εμσερ, τον οποίο ευθέωσαν και επένδυσαν με μπετόν.

Το τέλος της εξόρυξης έφερε νέα αρχή

Μόνο όταν η βιομηχανία εξόρυξης άνθρακα κατέρρευσε τη δεκαετία του 1980, σταματώντας τις καθιζήσεις, οι πολιτικοί άρχισαν να σκέφτονται πώς θα ξαναδώσουν ζωή στο ποτάμι.

«Οι προκάτοχοί μου, μηχανικοί, στην αρχή έλεγαν: “Γιατί; Όλα δουλεύουν μια χαρά”», λέει ο Ούλι Πέτσελ, πρόεδρος του ΔΣ της Emschergenossenschaft και της Lippeverband. «Αλλά αυξήθηκε και η περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση μετά το Τσερνόμπιλ και τον θάνατο φώκιας στη Βόρεια Θάλασσα, που τάραξε τον γερμανικό πληθυσμό.»

Το γιγαντιαίο έργο απορρύπανσης

Η Emschergenossenschaft ξεκίνησε να καθαρίζει έναν ποταμό που ήταν «τουαλέτα» για πάνω από 2,5 εκατομμύρια ανθρώπους. Κατασκευάστηκε μια κεντρική υπόγεια αποχέτευση μήκους 51 χιλιομέτρων και διαμέτρου 2,8 μέτρων – «τόσο μεγάλη που περνάει αυτοκίνητο», λέει ο Πέτσελ – μαζί με αντλιοστάσια, τέσσερα εργοστάσια επεξεργασίας λυμάτων και 436 χιλιόμετρα αποχετευτικών αγωγών.

Το έργο κόστους €5,5 δισ. χρηματοδοτήθηκε κυρίως από τέλη βιομηχανιών και κοινοτήτων, ενώ περίπου 20% προήλθε από την ΕΕ και το κρατίδιο Βόρειας Ρηνανίας-Βεστφαλίας. Υποστηρίχθηκε από χαμηλότοκα δάνεια δημόσιων τραπεζών και από κατοίκους που ήθελαν να απαλλαγούν από τη θερινή δυσοσμία. Το έργο προχώρησε χωρίς νομικές ενστάσεις – σπάνιο για τη Γερμανία, λέει ο Πέτσελ.

«Η μεγαλύτερη δυσκολία ήταν τεχνική», λέει. «Να περάσεις υπόγεια κανάλια σε πυκνοδομημένη περιοχή με αυτοκινητόδρομους, βιομηχανίες και κατοικίες – και να βρεις γη – αυτό ήταν το πιο δύσκολο.»

Νέα πνοή σε μια παλιά βιομηχανική ζώνη

Σήμερα, ο Εμσερ φιλοξενεί ξανά πλούσια φύση και προσφέρει έναν ζωντανό μπλε-πράσινο χώρο για κατοίκους και επισκέπτες σε μια «σκουριασμένη ζώνη» που για δεκαετίες παλεύει με φτώχεια και ανεργία. Πάνω από 130 χιλιόμετρα ποδηλατοδρόμων εκτείνονται κατά μήκος των όχθών του.

Το νερό είναι τόσο καθαρό που «μερικές φορές από τη γέφυρα βλέπεις μέχρι τον πυθμένα», λέει ο Φόλκερ, συνταξιούχος δικηγόρος, καθώς κάνει ποδηλατάδα με τη σύζυγό του. «Μας αρέσει πολύ που αποκαταστάθηκε.»

Πρότυπο αλλά όχι τέλειο

Λίγοι ποταμοί στην Ευρώπη γνώρισαν τόσο δραστική μεταμόρφωση όσο ο Εμσερ, αλλά πολλά ποτάμια και λίμνες της ηπείρου χρειάζονται φροντίδα. Έκθεση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος τον Οκτώβριο έδειξε ότι μόνο το 37% των επιφανειακών υδάτων έχουν «καλή» ή «υψηλή» οικολογική κατάσταση, ενώ μόλις το 29% έχουν καλή χημική κατάσταση – ποσοστά που «σχεδόν δεν άλλαξαν» μεταξύ 2015 και 2021.

Η αποκατάσταση ποταμών κερδίζει έδαφος καθώς οι κυβερνήσεις πιέζονται να προστατεύσουν τη φύση. Η ΕΕ έχει δεσμευτεί να αποκαταστήσει 25.000 χλμ ποταμών σε ελεύθερη ροή έως το 2030.

Στην περίπτωση του Εμσερ, όμως, τα ακραία επίπεδα καθιζήσεων σημαίνουν ότι το ποτάμι δεν έχει επιστρέψει στην ιστορική του κοίτη.

«Η πλήρης αποκατάσταση του Εμσερ στην αρχική του κατάσταση δεν είναι εφικτή», λέει η Μόνικα Ράσκε, ειδικός νερού στη Γερμανική Ομοσπονδία Προστασίας Περιβάλλοντος και Φύσης (BUND). «Δεν είναι το απόλυτο οικολογικό highlight που θα βλέπαμε αλλού, αλλά είναι τεράστια βελτίωση.»

Έχει δρόμο ακόμα – αλλά και μαθήματα
Ο Χέρινγκ λέει ότι το ποτάμι έχει ακόμη δρόμο. Τα μικρότερα ρέματα φιλοξενούν ζωντανή ζωή – οι παραπόταμοι δεν υποβαθμίστηκαν όσο ο κύριος ποταμός – αλλά ο ίδιος ο Εμσερ μπορεί να χρειαστεί μια δεκαετία ακόμα για να αναπτύξει σταθερές κοινότητες.

«Με τους παραπόταμους ξέρουμε καλά πώς γίνεται η επανεγκατάσταση», λέει. «Με τον κύριο ποταμό, που είναι χωρίς λύματα μόλις τρία χρόνια, είμαστε μόνο στην αρχή.»

Ωστόσο, τονίζει, υπάρχουν μαθήματα από την επιτυχία: ότι η φύση μπορεί να επανέλθει ακόμη κι από το μηδέν· ότι μεγάλα έργα μπορούν να πετύχουν αν αγκαλιαστούν από την κοινωνία· και ότι η άγρια ζωή χρειάζεται χρόνια για να σταθεροποιηθεί.

«Χρειάζεται χρόνος. Αλλά αμέσως μετά την αποκατάσταση, φυσικά βλέπεις τα πρώτα σημάδια επιτυχίας.»

Πηγή: Guardian