Τα δάση σύμμαχος απέναντι στην κλιματική αλλαγή

Νέα έρευνα, που δημοσιεύτηκε στο Nature Climate Change και είναι διαθέσιμη στο Global Forest Watch, διαπίστωσε ότι τα δάση του κόσμου δέσμευσαν περίπου διπλάσιο διοξείδιο του άνθρακα από ό,τι εξέπεμψαν μεταξύ 2001 και 2019. Με άλλα λόγια, τα δάση παρέχουν μια «καταβόθρα άνθρακα» που απορροφά 7,6 δισεκατομμύρια μετρικούς τόνους CO2 ετησίως, 1,5 φορές περισσότερο από αυτό που εκπέμπουν οι Ηνωμένες Πολιτείες για παράδειγμα.

Σε αντίθεση με άλλους τομείς, όπου ο άνθρακας ταξιδεύει μονόδρομα στην ατμόσφαιρα, τα δάση λειτουργούν ως αμφίδρομος αυτοκινητόδρομος, απορροφώντας το CO2 όταν στέκονται ή αναπτύσσονται ξανά, αλλά το απελευθερώνουν στην ατμόσφαιρα όταν κόβονται ή υποβαθμίζονται.

Παλαιότερα, οι επιστήμονες υπολόγιζαν αυτές τις παγκόσμιες «ροές άνθρακα» από το άθροισμα των δεδομένων που αναφέρονταν από κάθε χώρα, δημιουργώντας μια χονδροειδή εικόνα του ρόλου που παίζουν τα δάση τόσο στις εκπομπές άνθρακα όσο και στη δέσμευση. Με αυτά τα νέα δεδομένα, που συνδυάζουν μετρήσεις εδάφους με δορυφορικές παρατηρήσεις, μπορούμε πλέον να ποσοτικοποιούμε τις ροές άνθρακα με ακρίβεια σε οποιαδήποτε περιοχή, από μικρά τοπικά δάση και χώρες έως και ολόκληρες ηπείρους.

Χρησιμοποιώντας αυτές τις πιο αναλυτικές πληροφορίες, διαπιστώσαμε ότι τα δάση του κόσμου εξέπεμπαν κατά μέσο όρο 8,1 δισεκατομμύρια μετρικούς τόνους διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα κάθε χρόνο λόγω αποψίλωσης των δασών και άλλων διαταραχών και απορροφούσαν 16 δισεκατομμύρια μετρικούς τόνους CO2 ετησίως.

Τα τρία μεγάλα τροπικά δάση

Δείτε τι άλλο μας λένε οι νέοι χάρτες: Μόνο ένα μεγάλο τροπικό δάσος παραμένει ακόμα μια ισχυρή καταβόθρα για τον άνθρακα.Τα τροπικά δάση είναι κατά πολύ τα πιο σημαντικά οικοσυστήματα για τον μετριασμό της Κλιματικής Αλλαγής. Τα τροπικά δάση συλλέγουν συνολικά περισσότερο άνθρακα από την ατμόσφαιρα από ό,τι τα εύκρατα ή τα βόρεια δάση, αλλά επίσης καταστρέφονται όλο και περισσότερο για την επέκταση της γεωργικής παραγωγής. Τα τρία μεγαλύτερα τροπικά δάση του κόσμου βρίσκονται στον Αμαζόνιο, στη λεκάνη του ποταμού Κονγκό και στη Νοτιοανατολική Ασία.

Τα τελευταία 20 χρόνια, τα δάση σε όλη τη Νοτιοανατολική Ασία έχουν γίνει συλλογικά μια καθαρή πηγή εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα λόγω του καθαρισμού των φυτειών, των ανεξέλεγκτων πυρκαγιών και της αποστράγγισης των τυρφώνων. Η λεκάνη του ποταμού Αμαζονίου, η οποία εκτείνεται σε εννέα χώρες στη Νότια Αμερική, εξακολουθεί να είναι μια καθαρή δεξαμενή άνθρακα, αλλά βρίσκεται στο χείλος του να γίνει καθαρή πηγή εάν η απώλεια δασών συνεχιστεί με τους σημερινούς ρυθμούς. Η λεκάνη του Αμαζονίου έχει υποστεί αυξημένη αποψίλωση των δασών τα τελευταία τέσσερα χρόνια λόγω των εκχερσώσεων για βοσκοτόπια βοοειδών και της υποβάθμισης από τις πυρκαγιές.

Από τα τρία μεγαλύτερα τροπικά δάση του κόσμου, μόνο στο Κονγκό απομένουν αρκετά δάση ώστε να παραμείνει μια ισχυρή καθαρή καταβόθρα άνθρακα. Το τροπικό δάσος του Κονγκό δεσμεύει 600 εκατομμύρια μετρικούς τόνους περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα ετησίως από αυτό που εκπέμπει, κάτι που ισοδυναμεί, για να δώσουμε ένα μέτρο σύγκρισης, με το ένα τρίτο περίπου των εκπομπών CO2 από όλες τις μεταφορές στην Ευρώπη. Η προστασία των δασών και στις τρεις υπόλοιπες περιοχές είναι λοιπόν εξαιρετικά κρίσιμη για τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής.

Η επισφαλής κατάσταση της καταβόθρας άνθρακα του Αμαζονίου υπογραμμίζει την ανάγκη προστασίας των δασών που έχουν διασωθεί σε αυτήν την περιοχή και αλλού σε ολόκληρο τον κόσμο. Οι προστατευόμενες περιοχές και τα καταφύγια αυτόχθονων πληθυσμών είναι μερικά από τα πιο πολύτιμα εργαλεία μας στην εργαλειοθήκη της δράσης για το κλίμα, σε συνδυασμό με τις πολιτικές υποχρεώσεων και ελέγχου.

Οι νέοι χάρτες αποκαλύπτουν ότι το 27% της καθαρής δασικής δεξαμενής άνθρακα στον κόσμο πέφτει σε προστατευόμενες περιοχές. Η εξέταση μεμονωμένων περιοχών δείχνει πόσο αποτελεσματικές μπορούν να είναι οι θεσμοθετήσεις αυτές στην διατήρηση της ικανότητας των δασών.

Για παράδειγμα, στη Βραζιλία, μια έντονη αντίθεση στις εκπομπές άνθρακα είναι εμφανής μεταξύ του προστατευόμενου καταφυγίου Menkragnotí και του γύρω απροστάτευτου δάσους. Τα δάση του αποθέματος συνεχίζουν να απορροφούν από την ατμόσφαιρα περίπου 10 εκατομμύρια μετρικούς τόνους διοξειδίου του άνθρακα περισσότερο από ό,τι εκπέμπουν κάθε χρόνο — πράγμα που ισοδυναμεί με τις ετήσιες εκπομπές άνθρακα ενός στόλου 2 εκατομμυρίων αυτοκινήτων. Η περιοχή γύρω από το πάρκο Menkragnotí έχει γίνει μια καθαρή πηγή άνθρακα λόγω των εκχερσώσεων για εξόρυξη, βοσκοτόπους και καλλιέργειες σόγιας.

Η αναγνώριση των αυτόχθονων πληθυσμών και των τοπικών κοινοτήτων ως ιδιοκτητών των εδαφών τους και η απόδοση των δικαιωμάτων τους είναι μια αποδεδειγμένα ορθή στρατηγική για την προστασία των μεγάλων δασών και την ενίσχυση του δυναμικού απορρόφησης άνθρακα από αυτά.

Η ροή άνθρακα της δασοκομίας ποικίλλει με βάση τις πρακτικές διαχείρισης

Πουθενά δεν είναι πιο εμφανής η αμφίδρομη φύση της ροής άνθρακα από ό,τι στα διαχειριζόμενα δάση του κόσμου, τα οποία κόβονται και αναπτύσσονται εκ νέου για την παραγωγή ξυλείας και συγκεντρώνονται κυρίως στις Ηνωμένες Πολιτείες, τον Καναδά, την Κίνα, την Ευρώπη και τη Ρωσία. Σε αυτές τις διαχειριζόμενες δασικές εκτάσεις, ορισμένα κομμάτια δάσους συλλέγονται ή αραιώνονται σε προγραμματισμένα χρονικά διαστήματα, οδηγώντας σε εκπομπές άνθρακα, ενώ άλλα αφήνονται να αναπτυχθούν εκ νέου και να απορροφήσουν άνθρακα.

Τελικά, εάν τα διαχειριζόμενα δάση είναι πηγές άνθρακα ή καταβόθρες εξαρτάται από τον τρόπο διαχείρισής τους — πόσος χρόνος μεσολαβεί μεταξύ των κύκλων συγκομιδής, πόσο δάσος κόβεται, τι ηλικία έχουν τα  δέντρα και, κυρίως, ποια είναι η συνολική έκταση στην οποία υπολογίζονται οι ροές. Η μεγέθυνση σε ορθοφωτογραφίες στους νέους χάρτες δείχνει τις εκπομπές CO2 από την απότομη απώλεια φυτοκάλυψης κατά τη συγκομιδή. Αλλά σε κλίμακα τοπίου, η δασοκομία γίνεται ένα συνονθύλευμα τόσο των εκπομπών CO2 από τη συγκομιδή όσο και της απορρόφησης άνθρακα από τα δάση που έχουν συγκομιστεί προηγουμένως και που αναπτύσσονται ξανά. Συνολικά πάντως, τα περισσότερα καλά διαχειριζόμενα δάση είναι καθαρές καταβόθρες άνθρακα.

Ωστόσο, η υλοτομία σε παρθένα πρωτογενή δάση εξακολουθεί να αποτελεί απειλή τόσο για το κλίμα όσο και για τη βιοποικιλότητα. Σε αντίθεση με τα δευτερεύοντα δάση ή τις φυτείες ταχείας ανάπτυξης πεύκου ή ευκαλύπτου, η συγκομιδή σε δάση παλαιάς ανάπτυξης απελευθερώνει CO2 το οποίο χρειάστηκαν αιώνες για να συσσωρευτεί σε μορφή ξύλου, που, όταν χαθεί, είναι μη ανακτήσιμο στη σύντομη ζωή μας.

Η προστασία των δασών είναι κρίσιμη για τον μετριασμό του κλίματος

Συνολικά, τα δεδομένα δείχνουν ότι η διατήρηση των υφιστάμενων δασών παραμένει η καλύτερη ελπίδα μας για τη διατήρηση της τεράστιας ποσότητας αποθεμάτων άνθρακα και τη συνέχιση της δέσμευσης άνθρακα που, εάν σταματήσει, θα επιδεινώσει τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.

Ενώ η φύτευση νέων δέντρων (με τον σωστό τρόπο) ή η φυσική τους αναγέννηση μπορεί να παίξει κάποιο ρόλο στον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής (και να βοηθήσουν τις κοινότητες να προσαρμοστούν στις επιπτώσεις της), τα νέα δεδομένα δείχνουν ότι τα δάση που έχουν φυτρώσει τα τελευταία 19 χρόνια αντιπροσωπεύουν λιγότερο από το 5% της τρέχουσας παγκόσμιας δασικής απορρόφησης άνθρακα.

Αν και είναι σημαντικό να δοθεί η ευκαιρία σε αυτά τα νεαρά δάση να μεγαλώσουν, η προστασία των πρωτογενών και των ώριμων δευτερογενών δασών είναι σήμερα σημαντικότερη για τον περιορισμό της κλιματικής αλλαγής.

Με τους νέους χάρτες, μπορούμε να αναγνωρίσουμε με πρωτοφανή λεπτομέρεια εκείνα τα δάση που αιχμαλωτίζουν και εκπέμπουν τον περισσότερο άνθρακα. Οι χάρτες μπορούν επίσης να βελτιώνονται συνεχώς καθώς γίνονται διαθέσιμα καλύτερα δεδομένα. Αυτό μας φέρνει ένα βήμα πιο κοντά στην παρακολούθηση της προόδου προς τη μείωση των εκπομπών από την αποψίλωση των δασών και στον εντοπισμό των εκτάσεων όπου γίνεται επιτυχής διαχείριση των δασών ή που χρειάζονται μεγαλύτερη προστασία.

Πηγή: globalforestwatch

Δείτε περισσότερα άρθρα σχετικά με την κλιματική αλλαγή στο www.clima21.gr