Ένας δρομέας, 42 χιλιόμετρα, ένα μήνυμα: αυτό της νίκης στον Μαραθώνα. Αυτό δυόμισι χιλιάδες χρόνια πριν. Σήμερα τα ίδια 42 χιλιόμετρα έχουν πολλά, πάρα πολλά μηνύματα, όλα διαφημιστικά. Σχεδόν όλα παράνομα και επικίνδυνα για τη ζωή και τη σωματική ακεραιότητα των οδηγών. Περπάτησα στο δρόμο του μαραθωνοδρόμου Φειδιππίδη αλλά ανάποδα. Στα πρώτα 12 χιλιόμετρα της Μεσογείων βαρέθηκα να μετράω διαφημίσεις: 98 πινακίδες σε ταράτσες, μία άλλη περισσότερο ογκώδης πινακίδα τύπου «Πίζα», κυλινδρικοί διαφημιστικοί πύργοι πάνω σε νησίδες, διαφημίσεις στις περισσότερες κολόνες της ΔΕΗ, λάμπες φωτισμού «ντυμένες» με αφίσες, φανάρια γεμάτα αυτοκόλλητα, τσίγκινες πινακίδες καρφωμένες σε δέντρα, εκλογικά αεροπανό. Πινακίδες παράνομες. Κατασκευές αυθαίρετες. Σταμάτησα δίπλα σ’ ένα εικονοστάσι στην άκρη του δρόμου, το οποίο μαρτυρά κάποιο τροχαίο. «Πάνω από το 80% των διαφημιστικών πινακίδων είναι παράνομες και εγκυμονούν κινδύνους για τους οδηγούς και τους πεζούς» έχει πει ο υπουργός Υποδομών Δημήτρης Ρέππας. Τότε γιατί βρίσκονται ακόμα κατά μήκος των δρόμων, πάνω σε νησίδες, πεζοδρόμια και πλατείες;
«Είναι μια υπόθεση, την οποία παλεύω χρόνια. Κάθε μέρα αναρωτιέμαι γιατί ασχολούμαι με κάτι τόσο αδιέξοδο. Μάλλον για το γιο μου». Ο Μανώλης Σταυρουλάκης έχασε το γιο του πριν από πέντε χρόνια. Το αυτοκίνητο προσέκρουσε σε διαφημιστική πινακίδα σε νησίδα ασφαλείας στη λεωφόρο Κηφισίας. Σύμφωνα με το νόμο η πινακίδα δεν είχε καμία θέση εκεί: ήταν παράνομη. «Σήμερα κάτι γίνεται. Τους τελευταίους οκτώ μήνες η κυβέρνηση, με πρωτοβουλία του πρωθυπουργού και του γραφείου του, έχει παρέμβει σημαντικά. Χωρίς αυτή την παρέμβαση δεν θα είχαμε κάνει τίποτα». Σε αυτά τα πέντε χρόνια ο Μανώλης Σταυρουλάκης ψάχνει το δίκιο του στα δικαστήρια ενάντια στη διαφημιστική εταιρεία που τοποθέτησε την πινακίδα. Πρωτόδικα δικαιώθηκε, αλλά η εταιρεία άσκησε έφεση και κέρδισε. Το δικαστήριο απεφάνθη ότι αιτία του δυστυχήματος ήταν τα κολονάκια στην άκρη του πεζοδρομίου πριν από τη διαφημιστική πινακίδα. «Δεν μπορεί τα κολονάκια που σπάζουν με το πόδι να δημιούργησαν τέτοιες αντιδράσεις που να σκότωσαν το παιδί μου. Η φωτογραφία που έχω από το δυστύχημα δείχνει την πινακίδα πάνω στο σώμα του, έχει διπλώσει το αυτοκίνητο πάνω στην πινακίδα και η πυροσβεστική χρειάστηκε μία ώρα για να το ξεκολλήσει. Θα κάνω αναίρεση μόλις καθαρογραφεί η απόφαση του εφετείου. Ζήτησα από το ΤΕΕ πραγματογνωμοσύνη για το αν φταίνε τα κολονάκια ή η πινακίδα. Αν ευθύνονται τα κολονάκια, τότε θα ζητήσω από το αρμόδιο υπουργείο να ξηλώσει όλα τα κολονάκια της Αθήνας».
Οι βολικές ασάφειες
Η ιστορία των παράνομων υπαίθριων πινακίδων στην Ελλάδα έχει αγαπημένες εκφράσεις. Όπως «σύμφωνα με το γράμμα του νόμου», «η ερμηνεία του νόμου», «η ασάφεια του νόμου», «η εγκύκλιος όμως λέει», «το προεδρικό διάταγμα διευκρινίζει». Εκφράσεις που χρησιμοποιούνται από διάφορες πλευρές –διαφημιστικές εταιρείες, δήμοι και θύματα– ανάλογα με την περίσταση και τα συμφέροντα της καθεμιάς. Για το Συμβούλιο της Επικρατείας ο νόμος που υπερισχύει είναι η διεθνής σύμβαση για την οδική σήμανση και σηματοδότηση (νόμος 1604/1986) η οποία απαγορεύει να μπαίνει στο οδικό δίκτυο οτιδήποτε πλην του αναγκαίου που διευκολύνει την κυκλοφορία. Σε αυτή την απαγόρευση στηρίχτηκε η απόφαση του ΣτΕ με την οποία κηρύχθηκαν παράνομες οι υπαίθριες διαφημίσεις. «Το νόμο αυτό τον είχαν στο πηγάδι, έκαναν διατάξεις όπως ο 2946 και προεδρικά διατάγματα βγάζοντας παραθυράκια ώστε οι εταιρείες να καταστρατηγούν τη διεθνή νομοθεσία» λέει ο κ. Σταυρουλάκης. Αντίθετα, οι διαφημιστικές εταιρείες υποστηρίζουν ότι ο νόμος δεν ανταποκρίνεται στην ελληνική πραγματικότητα των δρόμων και των πεζοδρομίων και ότι εάν εφαρμοστεί καταργείται κάθε δυνατότητα εμπορικής υπαίθριας διαφήμισης. «Όντως ο νόμος είναι σε κάποια σημεία αντιφατικός, αλλά αυτό που είναι σημαντικό είναι το πνεύμα του». Ο Μανώλης Ανδριωτάκης είναι μπλόγκερ με συγγραφικό έργο και δημιουργός του ντοκιμαντέρ «Προσοχή: Φονικές διαφημίσεις».
Ταράτσες χωρίς θέα
Στις ταράτσες της Μεσογείων δεν φαίνεται να έχουν αλλάξει πολλά. Οι οικοδομές ακόμα σηκώνουν το βάρος των διαφημιστικών πινακίδων. «Eίναι όλες παράνομες» λέει ο αντιδήμαρχος Οικονομικών Νίκος Βαφειάδης. Ωστόσο η υπόθεση μπερδεύεται περισσότερο με το άρθρο 21, το οποίο «απαγορεύει τις έντυπες, χειρόγραφες, φωτεινές ή φωτιζόμενες και ηλεκτρονικές ή άλλες διαφημίσεις πέρα από το ιδεατό στερεό του οικοπέδου και πάνω στην οροφή του κτιρίου». Το ιδεατό στερεό είναι το μέγιστο ύψος μιας οικοδομής συν έξι μέτρα. «Πέραν από μερικές εξαιρέσεις πινακίδων που ανεγέρθησαν πριν από την αλλαγή του νόμου, όλες οι άλλες στην πλειοψηφία τους είναι εντός του ιδεατού στερεού» μου λέει στέλεχος διαφημιστικής εταιρείας και προσθέτει: «Οι εταιρείες τοποθέτησης υπαίθριων διαφημίσεων τηρούν το νόμο, οι ιδιώτες όχι. Έχουμε προσφύγει στη δικαιοσύνη για ορισμένες θέσεις που αμφισβητείται το ιδεατό στερεό της οικοδομής. Αν δικαιωθούμε θα παραμείνουμε, αν όχι θα τις αφαιρέσουμε μόνοι μας».
Παρατηρώ ότι πολλές από τις πινακίδες στις ταράτσες είναι λευκές, χωρίς διαφήμιση. «Οι εταιρείες περιμένουν μια νομοθεσία που να ξεκαθαρίζει το τοπίο. Προς το παρόν παραμένουν λευκές γιατί δεν θέλουν να εκθέσουν τους πελάτες τους και να τους βάλουν σε μια πινακίδα που έχει τεθεί υπό αμφισβήτηση» μου εξηγεί στέλεχος διαφημιστικής εταιρείας.
Clean Junkies
Εάν έχεις χρόνο η βόλτα στην Αθήνα είναι σκέτη πληροφορία. Μαθαίνεις πού εμφανίζεται ο κάθε τραγουδιστής, ποιες πολιτιστικές εκδηλώσεις έρχονται, το τηλέφωνο του κλειδαρά, πού θα βρεις καυσόξυλα, ποιοι είναι οι υποψήφιοι δημοτικοί σύμβουλοι και τόσα άλλα. Αυτό ακριβώς βαρέθηκαν οι Clean Junkies. Πήραν την άνοιξη του 2009 κόφτες και πένσες και άρχισαν να καθαρίζουν τους δρόμους από τις πινακίδες. «Κατά μία έννοια πήραμε το νόμο στα χέρια μας. Θέλαμε να αποφορτίσουμε το περιβάλλον από σκουπίδια, πινακίδες, σκουριασμένες πινακίδες, και ειδικά αυτές που είναι καρφωμένες πάνω στα δέντρα. Μετά ήταν αυτό με τα μηνύματα. Οι περισσότεροι clean junkies είμαστε διαφημιστές και έχουμε αναπτύξει μια υπερευαισθησία στο θέμα του μηνύματος της διαφήμισης. Καθημερινά δεχόμαστε καταιγισμό μηνυμάτων από παντού. Καταντάς νευρωτικός. Η προσωπική μας ουτοπία: να φτιάξουμε κάτι γυαλιά που να τα φοράς όταν οδηγείς χωρίς να βλέπεις αφίσες, γράμματα, τίτλους αλλά μόνο δρόμο».
Κοιτώντας κάτω στο δρόμο, το μάτι μου πέφτει σε ένα ενημερωτικό φυλλάδιο κάποιου δήμου. Είναι μια προειδοποίηση ότι την τάδε μέρα και ώρα θα εμφανιστεί συνεργείο για να ξηλώσει πινακίδες. Να η κινητικότητα και το έργο. Βέβαια η ημερομηνία και η ώρα φαίνεται να έχουν αλλάξει πολλές φορές. Το συνεργείο αυτοκινήτων δίπλα εξηγεί: «Κάθε φορά έρχονται, τσακώνονται αναμεταξύ τους και φεύγουν». Απογοήτευση.
Εκτός από τα ταμπλό, διαφημίσεις υπάρχουν στα στέγαστρα των στάσεων των μέσων μαζικής μεταφοράς και σε κυλινδρικούς πύργους. Ο Δήμος Αθηναίων μού εξηγεί: «Η μόνη νόμιμη διαφήμιση στα όρια του δήμου Αθηναίων είναι τα στέγαστρα στις στάσεις των αστικών συγκοινωνιών. Οι κάθετες. Παράλληλες δεν υπάρχουν. Υπήρχαν 128 και τις έχουμε απομακρύνει. Η κάθετη, όπως έχουν αποφανθεί οι ελεγκτές δημόσιας διοίκησης και η κείμενη νομοθεσία, είναι νόμιμη. Οι πύργοι επίσης είναι νόμιμοι. Φωτίζονται με δικό τους ρολόι. Είναι σε πλατείες βάσει της 52138 υπουργικής απόφασης».
Ο Μανώλης Σταυρουλάκης διαφωνεί: «Ο νόμος λέει ότι για να μπει μια στάση, το πεζοδρόμιο πρέπει να έχει πέντε μέτρα φάρδος, να μπαίνει το στέγαστρο και παράλληλα με το οδόστρωμα μπορούν να βάλουν ταμπλό 70 εκατοστά για διαφήμιση. Την παράλληλη διαφήμιση δεν τη βλέπει ο οδηγός. Αν είναι στη μέση μιας πλατείας που δεν έχει κυκλοφορία να τη βάλει, αλλά έξω από το Χίλτον;». Επί της Μεσογείων, πάνω σε νησίδα δίπλα σε φανάρι κυκλοφορίας, βρίσκεται ένας κυλινδρικός πύργος. Δεν έχει διαφημιστικό μήνυμα, αλλά σίγουρα αποτελεί παρόδιο εμπόδιο. Λίγα μέτρα πιο πέρα έχει την έδρα της η Διεύθυνση Μεταφορών & Επικοινωνιών του νομαρχιακού διαμερίσματος Αθηνών.
Πού είναι η άδεια;
Σύμφωνα με το νόμο παράνομη είναι η διαφήμιση που δεν έχει άδεια από το Δήμο,και δεν αναγράφει την επωνυμία της διαφημιστικής εταιρείας και τον αριθμό αδείας. Στη μαραθώνια διαδρομή είδα επωνυμία της εταιρείας αλλά ποτέ τον αριθμό αδείας. «Δεν έχουμε πρόβλημα να αναγράφουμε τον αριθμό αδείας, αλλά δεν μας το έχει ζητήσει κάποιος αρμόδιος φορέας» λένε στη εταιρεία. Και στο Δήμο Αθηναίων ο Νίκος Βαφειάδης διευκρινίζει: «Αριθμός άδειας δεν αναγράφεται, αλλά υπάρχει πρωτόκολλο της σύμβασης. Οι άδειες εκδίδονται όταν υπάρχει διαφήμιση. Οι εταιρείες πληρώνουν προκαταβολικά τα τέλη και εκδίδεται μια άδεια και δεν είναι δυνατόν να αναγράφεται κάθε φορά ένας καινούργιος αριθμός πάνω στο στέγαστρο. Είναι ασύμφορο».
Νόμιμη διαφήμιση σημαίνει ότι έχουν υπογραφεί συμβάσεις. Ο Δήμος Αθηναίων συνεργάζεται με τρεις εταιρείες και εισπράττει μισθώματα περίπου 2 εκ. ευρώ το χρόνο μόνο για τις στάσεις των λεωφορείων. «Οι μισθώσεις είναι πενταετείς και λήγουν στις 7 Απριλίου του 2011. Αμέσως μετά τις εκλογές όποια δημοτική αρχή εκλεγεί θα προχωρήσει σε νέα εκμίσθωση των χώρων», επισημαίνει ο αντιδήμαρχος Οικονομικών. Ωστόσο, τόσο ο Μ. Σταυρουλάκης όσο και ο Μ. Ανδριωτάκης κατηγορούν τους Δήμους για σύναψη ιδιωτικών συμφωνιών και όχι συμβάσεων. «Όλα είναι ιδιωτικά συμφωνητικά. Κάποια πολύ λίγα χρήματα πηγαίνουν στις δημοτικές επιχειρήσεις επικοινωνίας. Δεν έχω βρει ποτέ να διενεργείται διαγωνισμός» υποστηρίζει ο Σταυρουλάκης.
Οι εταιρείες διαφωνούν: «Η αναρχία που επικρατούσε δεν οφειλόταν στις μεγάλες και οργανωμένες με πελατολόγιο εταιρείες, αλλά στους ιδιώτες. Μας κυνήγησαν αρκετά και στέρησαν περί τα 70 εκ. ευρώ από τους Δήμους. Έχουμε κάνει συμβάσεις με τους Δήμους, έχει γίνει διαγωνισμός πλειοδοτικός σύμφωνα με το νόμο, καταβάλλουμε μισθώματα, τέλη, κόβουμε τιμολόγια, αποδίδουμε ΦΠΑ και ξαφνικά έρχεται ο κρατικός φορέας με ένα επικοινωνιακό τρικ για να δείξει ότι κάτι έγινε».
Όταν διαπιστωθεί η παρανομία, οι Δήμοι επιβάλλουν πρόστιμα. «Την τελευταία τριετία έχουμε έξι εκατομμύρια πρόστιμα και έχουμε εισπράξει ενάμισι. Έχουν τη δυνατότητα οι εταιρείες να προσβάλουν τις αποφάσεις του δημοτικού συμβουλίου και για αυτό υπάρχει αυτή η καθυστέρηση. Το 40% έχει πληρωθεί. Μετά θα πάμε σε αναγκαστικά μέτρα» διαβεβαιώνει ο Νίκος Βαφειάδης. Στο θέμα των προστίμων ο μπλόγκερ Ανδριωτάκης διαπιστώνει κάτι παράδοξο: «Αυτός που επιβάλλει το πρόστιμο είναι ο ίδιος που είχε εκχωρήσει το διαφημιστικό χώρο και εγώ πιστεύω ότι παίρνει τα χρήματα κάτω από το τραπέζι. Θα έπρεπε το πρόστιμο να επιβάλλεται από έναν άλλο φορέα ή αρχή. Στην αλυσίδα των υπευθύνων οι δήμαρχοι έχουν το μεγαλύτερο μερίδιο της ευθύνης».
Και τώρα τι κάνουμε;
Ακόμα και όσοι έχουν υποφέρει από τις παράνομες πινακίδες δεν θέλουν να καταργηθεί η υπαίθρια διαφήμιση. «Εμείς δεν λέμε να καταργηθεί. Μπορεί να λειτουργήσει με πενταπλάσια κέρδη για τους Δήμους, και μάλιστα νόμιμα. Μήπως δεν θέλουν να λειτουργήσει για να μη χάσουν τα προσωπικά τους οφέλη; Θα μπορούσαν να γίνουν διαφημιστικά πάρκα, να εκμεταλλευτούν τις πλατείες, τα εμπορικά κέντρα. Να βάλουν σε νόμιμα σημεία που δεν είναι παρόδια εμπόδια» λέει ο κ. Σταυρουλάκης.
Ο Δήμος Αθηναίων θα ήθελε περισσότερη ευελιξία. «Κάποια διαφημιστικά μέσα όπως αυτά τύπου ΠΙΖΑ να επιτραπούν σε επιλεγμένες θέσεις. Η απαγόρευση φέρνει αντίθετα αποτελέσματα, ωθεί στην παρανομία αυτούς που έχουν συμφέροντα».
Οι εταιρείες δεν λένε «όχι» στην αποξήλωση των παράνομων υπαίθριων διαφημίσεων. «Είμαστε αντίθετοι με τον τρόπο που έγινε. Προτείνουμε πιο σταδιακά μέτρα, διαβουλεύσεις με το συνδικαλιστικό φορέα Ερμή. Να μη βγαίνει κανείς άναρχα για να κερδίσει τις εντυπώσεις».
Οι clean junkies είναι της δράσης: «Αυτό που χρειάζεται σήμερα είναι μια περιφρούρηση της γειτονιάς από τον καθένα μας προσωπικά. Πάρε κόφτη, πένσα και άλλαξέ το μόνος σου. Είναι πανεύκολο. Είναι μια αφορμή για δημιουργική δράση από την πλευρά των πολιτών. Κάνε κάτι για τη γειτονιά. Να γίνουν παρέες καθαριότητας».
INFO
www.illegalsigns.gov.gr Ιστοσελίδα όπου οι πολίτεςμπορούν να καταγγείλουν την ύπαρξη παράνομων διαφημιστικών πινακίδων. Οι αποξηλωμένες πινακίδες πηγαίνουν σε αποθήκες στη Ζωφριά για ανακύκλωση.
Έχουμε φάει τόσες φάπες, τόση ανασφάλεια και πίεση πανταχόθεν, που αναζητάμε πια λίγη χαρά, λίγη χριστουγεννιάτικη τρέλα, λίγο τζέρτζελο, απ’ όπου κι αν προέρχεται
