Open House Athens 2025: Επισκεφθήκαμε μερικά από τα εμβληματικά κτίρια της Αθήνας

Για ακόμη μία χρονιά, ο διεθνής αρχιτεκτονικός θεσμός Open House, που ξεκίνησε στο Λονδίνο το 1992, και κάθε χρόνο αποκτά όλο και πιο φανατικούς οπαδούς, πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα, στις 5 & 6 Απριλίου, μετατρέποντας την πόλη σε ένα απέραντο μουσείο, με εκθέματα τα ίδια της τα κτίρια.

Είχαμε την ευκαιρία να επισκεφθούμε μερικά από αυτά, να τα φωτογραφίσουμε και να ξεναγηθούμε στους χώρους από τους ευγενέστατους και επαρκώς ενημερωμένους για την ιστορία και την αρχιτεκτονική του κτιρίου που είχαν αναλάβει να εκτελέσουν χρέη ξεναγού, εθελοντές, οι οποίοι με ευελιξία και χαμόγελο διαχειρίζονταν και την μεγάλη προσέλευση κόσμου.

Open House Athens 2025: Επίσκεψη σε μερικά από τα πιο εμβληματικά κτίρια στην Αθήνα

Πύργος Μαυρομιχάλη (οδός Αλκβιάδου 5)

Αποτελεί ένα από τα ελάχιστα κτίρια γοτθικής αρχιτεκτονικής της Αττικής και βρίσκεται στην οδό Αλκιβιάδου 5, κοντά στη πλατεία Βάθη. Οικοδομήθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα, σε σχέδια του στρατιωτικού μηχανικού αρχιτέκτονα Αγαμέμνονα Πάλλη, μεγαλύτερου αδελφού του λογοτέχνη Αλεξάνδρου Πάλλη, που πρωτοστάτησε στον αγώνα για την επικράτηση της δημοτικής γλώσσας.

Ο Πύργος κτίστηκε για λογαριασμό του Αναστασίου Μαυρομιχάλη, γιο του ήρωα της Επανάστασης, Πετρόμπεη, αλλά εκεί έζησε κυρίως ο γιος του, ο στρατηγός Γεώργιος Μαυρομιχάλης (1836-1927). Σύμφωνα με περιγραφές ο Γεώργιος Μαυρομιχάλης ήταν «ωραιότατος, δικαιολογών το θρύλο της καταγωγής των Μαυρομιχαλαίων από περιπλανηθείσα νεράϊδα στα βράχια της Μάνης». Αποφοίτησε από τη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων, συνέχισε τις σπουδές του στη Γαλλία, πολέμησε στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897, όπου τραυματίστηκε, και έναν χρόνο αργότερα αποστρατεύτηκε. Υπηρέτησε ως διαγγελεύς του Γεωργίου του Α' αλλά παραιτήθηκε αρνούμενος να κόψει το γαλλικό του υπογένειο, που του ζήτησε η βασίλισσα Όλγα.

Στην όψη, το κτίριο είναι τριώροφο λιθόκτιστο, δείγμα εκλεκτικιστικής αρχιτεκτονικής, με εμφανή νεογοτθικά στοιχεία, όπως τα οξυκόρυφα τοξωτά ανοίγματα, τις αντηρίδες αριστερά και δεξιά του πλατώματος και άλλα μορφολογικά στοιχεία που είναι εμπνευσμένα από ρομαντικούς ρυθμούς, στην δε επίστεψή του έχει ανάγλυφο διακοσμητικό στοιχείο. Στην στέγη υπάρχουν ψευδο-αμυντικά συστήματα που παραπέμπουν σε μεσαιωνικά κάστρα. Αναπτύσσεται σε τρία επίπεδα, υπόγειο, ισόγειο και δύο ορόφους που συνδέονται μεταξύ τους με εσωτερικές σκάλες. Το υπερυψωμένο ισόγειο είναι ο μεγαλύτερος σε έκταση χώρος ενώ, ανεβαίνοντας, οι χώροι μειώνονται σταδιακά με τον δεύτερο να αποτελείται από μία μόνο αίθουσα.

Έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον η ιστορία της περιοχής, η οποία μέχρι την ανακήρυξη της Αθήνας ως πρωτεύουσας του ελληνικού κράτους ήταν παντελώς έρημη και εκτός σχεδίου πόλεως. Άρχισε να αναπτύσσεται κάπως όταν σε αυτήν μετεγκαταστάθηκαν, από το Ναύπλιο, οι δημόσιες υπηρεσίες και ιδιαίτερα από το 1830, τότε που ο μεγάλος διερμηνέας της Πύλης, μέλος της Φιλικής Εταιρείας και τέως ηγεμόνας (=βόδας) της Μολδαβίας, την περίοδο 1819-1821, Μιχαήλ Σούτσος (1784-1864), γνωστός ως Μιχαήλ Βόδας, αγόρασε εκεί μία τεράστια έκταση, οριζόμενη από τις σημερινές οδούς Αχαρνών, Λιοσίων & Σουρμελή, για να κτίσει την εξοχική του κατοικία (Αλκιβιάδου 4, ακριβώς απέναντι από το σημείο που σήμερα βρίσκεται ο Πύργος Μαυρομιχάλη). Τα σχέδια του αρχοντικού είχαν αναλάβει οι αρχιτέκτονες Στ. Κλεάνθης και Εντ. Σάουμπερτ. Ο Μιχαήλ Σούτσος αποτέλεσε έναν από τους πρώτους οικιστές της περιοχής. Λέγεται δε ότι στην έπαυλή του φιλοξενούταν συχνά ο βασιλιάς Γεώργιος Α', ο οποίος εκεί συνάντησε και ερωτεύτηκε την πανέμορφη εγγονή του Μιχαήλ Σούτσου, την Ευφροσύνη, την οποία σκεπτόταν να παντρευτεί. Όμως, η οικογένειά του και ο πρωθυπουργός Δημήτρης Βούλγαρης τον απέτρεψαν με το επιχείρημα ότι ο γάμος αυτός μπορεί και να του στοίχιζε τον θρόνο, μια και επιθυμία των περισσοτέρων για βασίλισσα ήταν μία πριγκίπισσα από μεγάλη ευρωπαϊκή δυναστεία.

Μετά τη διάνοιξη των οδών Αχαρνών, Αλκιβιάδου, Λιοσίων και Μιχαήλ Βόδα, ο κήπος κατατμήθηκε σε οικόπεδα και δημιουργήθηκε μία αριστοκρατική συνοικία με νεοκλασικές ή εκλεκτικιστικές επαύλεις - κατοικίες πολιτικών, καλλιτεχνών και ανθρώπων των γραμμάτων και τεχνών. Η σημερινή εικόνα της εν λόγω γειτονιάς δεν έχει, δυστυχώς, καμία σχέση με εκείνα τα χρόνια.

Στην έπαυλη αυτή στεγάστηκε το 1893 το «Άσυλο της Αγίας Αικατερίνης», που ίδρυσε η Καλλιρόη Παρρέν με τη Ναταλία Σούτσου (αδελφή της Ρωξάνης Καρατζά-Σούτσου) για την περίθαλψη και ηθική προστασία άπορων κοριτσιών. Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής το αρχοντικό επιτάχθηκε, υπέστη αρκετές ζημιές και το 1958 κατεδαφίστηκε για να χτιστεί στη θέση του ένα πελώριο κτίριο που θα στεγάσει το Δρακοπούλειο Κέντρο Αιμοδοσίας «Η Αγία Αικατερίνη».

Στο παρακείμενο νεοκλασικό αρχοντικό (Αλκιβιάδου 3) ζούσε η Ρωξάνη Καρατζά-Σούτσου, σύζυγος του Μάρκου Καρατζά (1845-1885), εγγονού του Μάρκου Μπότσαρη (γιος του Γεωργίου Καρατζά και της Αικατερίνης - Ρόζας Μπότσαρη), ο οποίος πέθανε στην ηλικία των 40 ετών.

Παρ' όλες τις εμφανείς μορφολογικές τους διαφορές, τα δύο κτίρια είχαν οικοδομηθεί την ίδια περίοδο και συνδέονται με μία ιδιαίτερη «πικάντικη» ιστορία, όπου πρωταγωνιστούσαν... φαντάσματα. Ο αστικός μύθος λέει ότι εκείνη και ο Γεώργιος Μαυρομιχάλης υπήρξαν παράνομο ζευγάρι. Κάτι τέτοιο όμως δεν ήταν αποδεκτό από τα αυστηρά ήθη της εποχής και προκειμένου οι δύο ερωτευμένοι να μπορούν χαρούν τον έρωτά τους, μακριά από αδιάκριτα βλέμματα, δημιούργησαν... φαντάσματα. Κάθε σούρουπο, ένας ακόλουθος του Μαυρομιχάλη, έβγαινε από το παραπόρτι του κήπου και έτρεχε μέσα στα περιβόλια, κρατώντας στα χέρια χρωματιστά πανιά, παριστάνοντας το στοιχειό, τρομοκρατώντας τον απλό κοσμάκι που σταυροκοπιόταν και απομακρυνόταν. Η ιστορία των φαντασμάτων διαδιδόταν από στόμα σε στόμα και ο Πύργος δεν άργησε να αποκτήσει τη φήμη ότι ήταν στοιχειωμένος και, προς μεγάλη χαρά του ερωτευμένου ζεύγους, κανείς δεν τον πλησίαζε.

Η κόρη του, η Φωτεινή, υπήρξε καλλονή της εποχής και ήταν μία από τις κυρίες επί των τιμών της βασίλισσας Αμαλίας, η οποία όμως την έδιωξε από το παλάτι όταν την συκοφάντησαν ότι φλέρταρε με τον Οθωνα.

Ο Γεώργιος Μαυρομιχάλης έζησε στον Πύργο έως τον θάνατό του το 1927. Ακολούθησε μία περίοδος ερήμωσης και εγκατάλειψης μέχρι που η Ελένη Αργυροπούλου - Μάτσα (εγγονή του Γεωργίου Μαυρομιχάλη) τον πούλησε στην Ελεύθερη Ευαγγελική Εκκλησία, στην οποία ανήκει και το παρακείμενο αρχοντικό και έκτοτε έχει εξασφαλιστεί η άψογη διατήρησή τους καθώς και μία νέα ζωή γι' αυτά. Το 1993 και τα δύο χαρακτηρίστηκαν διατηρητέα από το Υπουργείο Πολιτισμού και αποτελούν αναπόσπαστο αρχιτεκτονικό και ιστορικό κομμάτι της οδού Αλκιβιάδου, συνδέοντας, μέσα από την πλούσια ιστορία τους, το χθες με το σήμερα.

WHEN Hub (οδός Σωκράτους 29)

Ένα τριώροφο, νεοκλασικό, διατηρητέο κτίριο, στην οδό Σωκράτους 29, στεγάζει τα γραφεία του οργανισμού WHEN καθώς και το WHEN Hub, έναν ευέλικτο, πολυχρηστικό χώρο συνεργασίας που φέρνει κοντά επαγγελματίες, δημιουργούς και ομάδες, συνδυάζοντας ιστορική ατμόσφαιρα με σύγχρονη λειτουργικότητα. 

Το WHEN είναι ένας μη κερδοσκοπικός οργανισμός για την επαγγελματική και οικονομική ενδυνάμωση των γυναικών, την ισότητα και συμπερίληψη στην εργασία. Δημιουργήθηκε από το Women on Top (προηγούμενη επωνυμία του WHEN) για να στεγάζει όχι μόνο τις δράσεις του οργανισμού αλλά και το όραμά του για τη δημιουργία ενός κόμβου συνεργασίας που μπορεί, με τρόπο συστηματικό, να προωθήσει την έμφυλη ισότητα στην Ελλάδα. 

Το κτίριο οικοδομήθηκε το 1920 και από τότε έως το 1992 λειτούργησε ως ξενοδοχείο με τις επωνυμίες, «Μέλισσα», «Νουβώτε», «Ακαδημαϊκόν», «Πανηπειρωτικόν» και «Οίτη». Διέθετε 14 δωμάτια και εστιατόριο.

Το 2024 απέκτησε νέα ζωή με την αρχιτεκτονική επιμέλεια της Λυδίας Μανιτσίδου και του αρχιτεκτονικού της γραφείου bm-archilab, ανταποκρινόμενο άμεσα στις απαιτήσεις του οργανισμού, διατηρώντας παράλληλα τη διαχρονική γοητεία του νεοκλασικού χαρακτήρα του.

Περιλαμβάνει co-working space, με ευρύχωρα γραφεία και εργονομικές καρέκλες για 30 θέσεις εργασίας, τρία meeting rooms με τον απαραίτητο εξοπλισμό, κλειστά γραφεία για μικρές ομάδες και οργανισμούς, χώρο εκδηλώσεων & σεμιναρίων χωρητικότητας 70 ατόμων, podcast studio, δωμάτιο γονέα-παιδιού (για θηλασμό, αλλαγή πάνας κ.λπ.) καθώς και χώρο δημιουργικής απασχόλησης για βρέφη και παιδιά 0-12 ετών.

Ο κάθε ενδιαφερόμενος μπορεί, πολύ εύκολα, να κλείσει θέση εργασίας online.

Ξενοδοχείο In[n] Athens (Σουρή 30

Στην οδό Σουρή, ένα μικρό δρομάκι που ενώνει τη λεωφόρο Αμαλίας με την οδό Φιλελλήνων, και στο πίσω μέρος της Στοάς Ράλλη βρίσκεται ένα πανέμορφο κτίριο που κατασκευάστηκε πριν 100 περίπου χρόνια για λογαριασμό της οικογένειας Ράλλη, προκειμένου να φιλοξενήσει εύπορους πρόσφυγες που έφτασαν στην Αθήνα από την Μικρά Ασία. Σιγά-σιγά οι πρόσφυγες απέκτησαν τα δικά τους σπίτια και το κτίριο άδειασε. Κατά τη διάρκεια των χρόνων χρησιμοποιήθηκε σαν οικία, οικοτροφείο θηλέων, hostel και γραφεία τράπεζας.

Το διώροφο διατηρητέο κτίριο ανήκει στη μεσοπολεμική αθηναϊκή αρχιτεκτονική περίοδο, διαθέτοντας εκλεκτικιστικά και νεοκλασικά στοιχεία. Ανάγλυφα διάκοσμα πάνω στο κυρίως σώμα, παραπέμπουν στο κίνημα art nouveau, ενώ τα κιγκλιδώματα των μπαλκονιών στο art deco. Σήμερα εκεί στεγάζεται το ξενοδοχείο In[n] Athens, το οποίο αποτελείται από δύο κτίρια-πτέρυγες, συνδεδεμένες μεταξύ τους με ένα κεντρικό αίθριο, προσβάσιμο μέσω της Στοάς Ράλλη. Το ξενοδοχείο In[n] Athens άνοιξε για πρώτη φορά το 2015, στο εσωτερικό κτίριο του συγκροτήματος το οποίο διαμορφώθηκε αναλόγως από το γραφείο του αρχιτέκτονα Διονύση Σοτοβίκη. Περιελάμβανε 21 δωμάτια και χώρο πρωινού. Ο εσωτερικός σχεδιασμός χαρακτηρίζεται από τις λιτές και αυστηρές γραμμές αλλά και την ισορροπία μεταξύ των φυσικών και βιομηχανικών υλικών (ξύλο, μάρμαρο, άβαφο μαύρο ατσάλι, ανεπίχριστο σκυρόδεμα) που δημιουργούν μία μινιμαλιστική αισθητική. Αξίζει δε να αναφερθεί ότι το εν λόγω κτίριο ήταν από τα πρώτα στης Αθήνας στα οποία χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή του οπλισμένο σκυρόδεμα. Η δημοφιλία του ξενοδοχείου δημιούργησε την ανάγκη επέκτασής του, την οποία ανέλαβε το 2019 το αρχιτεκτονικό γραφείο STOA-Studio of Architecture, προσθέτοντας 16 νέα δωμάτια, φουαγιέ και χώρο υποδοχής πελατών στο κτίριο που βλέπει στην οδό Σουρή. Για να υπάρξει αισθητική αρμονία και για να ενωθούν «λειτουργικά» οι δύο πτέρυγες, χρησιμοποιήθηκαν τα ίδια υλικά και τα ίδια έπιπλα. Διατηρήθηκαν και αναδείχθηκαν οι σκάλες, οι ψηλές ξύλινες πόρτες του εσωτερικού αίθριου καθώς και στοιχεία όπως ο γύψινος διάκοσμος των οροφών.

Στη μελέτη του αρχιτεκτονικού γραφείου STOA Studio Of Architecture συμπεριλήφθηκε, επιπλέον, ο σχεδιασμός όλου του custom-made σταθερού και κινητού εξοπλισμού του ξενοδοχείου, προσφέροντας εφευρετικές λύσεις για την καλύτερη λειτουργία και εργονομία του χώρου στα δωμάτια.

Το εσωτερικό αίθριο του κτιρίου προϋπήρχε αλλά επανασχεδιάστηκε ώστε να φιλοξενεί έναν μικρό εσωτερικό κήπο. Η φουντωτή λεμονιά αποτελεί χαρακτηριστικό του αίθριου αλλά και του κτιρίου γενικότερα. Λέγεται δε ότι την είχε φυτέψει η κ. Ράλλη, τον καιρό που έμενε εκεί, μετά από μία ερωτική της απογοήτευση. Το ύψος του αίθριου αναδείχθηκε από τον σχεδιασμό μιας μεταλλικής κατασκευής διπλού ύψους για αναρριχώμενα φυτά.

Αυτό το ιστορικό, κτιριακό συγκρότημα συνδέει τα κλασικά με τα λειτουργικά και μοντέρνα στοιχεία, διατηρώντας και αναδεικνύοντας τον χαρακτήρα του και την εξωτερική του αίγλη και γοητεία.

Κτίριο κατοικιών στην οδό Φειδίου (Φειδίου 4)

Η οδός Φειδίου, ένα κεντρικό αλλά κρυμμένο από την πολλή κίνηση δρομάκι, που ενώνεται με τη Χαριλάου Τρικούπη, τη Γεωργίου Γενναδίου και την Εμμανουήλ Μπενάκη, παρουσιάζει ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον με τα κτίρια που βρίσκονται σε αυτό να γεφυρώνουν τρεις αιώνες και τα μικρά μαγαζάκια να προσφέρονται για διάφορες αστικές λειτουργίες, κυρίως ψυχαγωγικές. Ένα από τα πιο σημαντικά κτίρια είναι το πανέμορφο και καλοσυντηρημένο νεοκλασικό του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου της Αθήνας (Χαριλάου Τρικούπη και Φειδίου 1), έργο του Ερνέστου Τσίλλερ.

Δίπλα σ' ένα καφενεδάκι (Φειδίου 3) βρίσκεται η έξοδος κινδύνου του ιστορικού σινεμά «Ιντεάλ», από την οδό Πανεπιστημίου, η οποία συνορεύει με το υπέροχο κάποτε σπίτι του Άντον Πρόκες Όστεν, πρεσβευτή της Αυστρίας στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος, έργο των αρχιτεκτόνων Καρλ Ρέσνερ και Γκούσταβ Άντολφ Λούντερς. Το κτίριο, ένα από τα ελάχιστα δείγματα της αρχιτεκτονικής της πρώτης οθωνικής περιόδου, εγκαινιάστηκε το 1837 και στην εποχή του γνώρισε μεγαλεία, μια και αποτελούσε το κέντρο της κοσμικής αλλά και πνευματικής ζωής της Αθήνας. Αργότερα και για πάρα πολλά χρόνια στέγασε το «Ελληνικό Ωδείο». 

Από τη δεκαετία του '70 παρέμεινε κλειστό, έρμαιο σε καταστροφές από χέρι ανθρώπων ή καιρικών φαινομένων. Αποτέλεσμα της εγκατάλειψης ήταν η κατάρρευση μέρους της πρόσοψής του, πάνω στο κτίριο του Ιντεάλ, με αποτέλεσμα να ανοίξει τρύπα στην οροφή. Το εν λόγω περιστατικό, που συνέβη το 2022, λίγο πριν προγραμματισμένη προβολής ταινίας για τους δημοσιογράφους, κινητοποίησε τις αρμόδιες αρχές και το ιστορικό αυτό μνημείο εντάχθηκε στο πρόγραμμα πολιτικής του ΥΠΠΟΑ για τη διάσωση και ανάδειξη σημαντικών κτιρίων της Αθήνας με αρχιτεκτονική και ιστορική σημασία. 

Ακριβώς απέναντι, Φειδίου 12, βρίσκεται ένα πολυώροφο κτίριο της δεκαετίας του '60 που φιλοξενούσε για μεγάλο χρονικό διάστημα την έδρα της ιστορικής καθημερινής, πολιτικής εφημερίδας «Απογευματινή», το πρώτο φύλλο της οποίας κυκλοφόρησε στις 20 Οκτωβρίου 1952, με εκδότες τους αδελφούς Νάσο και Σάκη Μπότση. Μετά τον θάνατό τους (1980), την κυκλοφορία της ανέλαβε για ένα μικρό διάστημα το ίδρυμα Μπότση ενώ λίγο αργότερα πέρασε στα χέρια του Νίκου Μομφεράτου, ο οποίος διατήρησε την έκδοση μέχρι το 1985, χρονιά που δολοφονήθηκε από την 17 Νοέμβρη. Στα τέλη του 2010, η εταιρεία Κ. Σαραντόπουλου, υπεύθυνη για την έκδοσή της, έγραψε τον επίλογο σε μια εφημερίδα που άφησε «εποχή» και μέσα από την οποία πέρασαν ηχηρά ονόματα της ελληνικής δημοσιογραφίας. 

Έκτοτε το κτίριο παρέμεινε κενό. Σήμερα ετοιμάζεται πυρετωδώς για μία νέα εποχή και μεταμορφώνεται σε πολυτελές συγκρότημα 18 διαμερισμάτων (διαφόρων μεγεθών), με μελέτη του αρχιτεκτονικού γραφείου Deda & Architects. Η σύγχρονη αισθητική σε συνδυασμό με τη λειτουργικότητα προσφέρει στους κατοίκους άνεση και έναν εκλεπτυσμένο τρόπο αστικής ζωής. Από την ταράτσα, η πανοραμική θέα της Αθήνας είναι εντυπωσιακή.