Life in Athens

Ένα Ιερό του Πανός και η γέφυρα του Όθωνα στο κέντρο της Αθήνας

Σκονισμένα, ξεχασμένα στο χρόνο, η γέφυρα του Όθωνα και το Ιερό του Πανός στο κέντρο της Αθήνας περιμένουν να τα ανακαλύψουμε.

Μάνος Νομικός
4’ ΔΙΑΒΑΣΜΑ

Η γέφυρα του Όθωνα και το Ιερό σπήλαιο του Πανός στο Μετς είναι ξεχασμένα σημεία της πόλης με μεγάλο ιστορικό και αρχαιολογικό ενδιαφέρον.

Σκονισμένα, ξεχασμένα στο χρόνο, ακόμα και σήμερα υπάρχουν σημεία στο κέντρο της Αθήνας που –κυριολεκτικά- περνάς από πάνω τους χωρίς να τους δώσεις ιδιαίτερη σημασία. Για την ακρίβεια, δεν γνωρίζεις καν τι κρύβεται κάτω από τον δρόμο που βαδίζεις ή περνάς με το αυτοκίνητο. Ξέρουν να κρατάνε καλά κρυμμένα τα μυστικά τους.

© Θανάσης Καρατζάς

Αν κατέβεις προς τα κάτω, ανοίγεται ένας άλλος κόσμος © Θανάσης Καρατζάς


Στο θορυβώδες κέντρο της μεγαλούπολης, λίγα μέτρα από την Πύλη του Αδριανού και τον Λόφο Αρδηττού, σε μία νοητή γωνία που σχηματίζεται από τις οδούς Αρδηττού, Καλλιρόης και λεωφόρου Βουλιαγμένης, υπάρχει μία μικρή περιοχή που όταν εισέλθεις μέσα της, όταν κατέβεις, ο χρόνος και η βουή σταματάνε. Υπό άλλες συνθήκες, θα μιλάγαμε για ένα επισκέψιμο σημείο της Αθήνας, με μεγάλο ιστορικό, θρησκευτικό και αρχαιολογικό ενδιαφέρον.

Σήμερα, δυστυχώς, παρατημένο στο… έλεος του Θεού. Μία περιοχή με πυκνή βλάστηση, γεμάτη σκουπίδια και σκοτεινά βλέμματα να σε ακολουθούν πίσω από τα δέντρα. Εκεί, κοντά στην κοίτη του αρχαίου ποταμού Ιλισού, «συνυπάρχουν» σημεία ενδιαφέροντος όπως το Ιερό του Πανός, ο ενοριακός ναός της Αγίας Φωτεινής της συνοικίας του Μετς, η γέφυρα του Όθωνα και ο αρχαίος ποταμός Ιλισός, καλυμμένος και μπαζωμένος από τη δεκαετία του ’60. Σήμερα, από πάνω του περνάνε δρόμοι όπως η Λεωφόρους Βασιλέως Κωνσταντίνου, Καλλιρόης και Μιχαλακοπούλου.

Η γέφυρα του Όθωνα, κάτω αριστερά, ανοιχτή και τις δύο πλευρές, με τον Ιλισό ποταμό να περνάει μέσα της. Κάτω δεξιά διακρίνεται και ο ναός της Αγίας Φωτεινής Ι Φωτογραφία: Henri Beck, 1864


Την πόλη την μαθαίνεις περπατώντας την. Δεν υπάρχει άλλος τρόπος. Από τη συμβολή των οδών Αρδηττού και Αθανασίου Διάκου κατεβαίνουμε τα σκαλιά και μέσα σε λίγα βήματα αφήνουμε την κίνηση και τις πολυκατοικίες πίσω μας. Εκεί, η νέα θρησκεία συναντά την παλιά, ο ναός της Αγίας Φωτεινής συναντά το Ιερό του Πανός. Ο ναός της Αγίας Φωτεινής λέγεται πως χτίστηκε τον 4ο αιώνα μ.Χ. στη θέση ενός άλλου ναού, αρχαιότερου, αυτού της Εκάτης. Εκεί υπήρχε και ο βωμός των Ιλισιάδων Μουσών και λίγα μέτρα πιο μακριά, σύμφωνα με τον Θουκυδίδη,  η κρήνη Καλλιρόη, η πηγή της Αθήνας με τους καταρράκτες της, επί των οχθών του ποταμού Ιλισού, που το νερό της χρησίμευε για την τέλεση θρησκευτικών τελετουργικών, όπως οι γάμοι.

Ιερός Ναός Αγίας Φωτεινής © Θανάσης Καρατζάς

Ιερός Ναός Αγίας Φωτεινής © Θανάσης Καρατζάς


Η Αγία Φωτεινή της Σαμαρείτιδος είναι ένας ναός που τελούνται πολλοί γάμοι σήμερα, αν θέλουμε να συνδέσουμε το παρελθόν με το παρόν. Θεμελιώθηκε εκ νέου το 1872 και από τότε έχουν υπάρξει πολλές ανακαινίσεις. Μέσα στο ναό διακρίνουμε μία σπάνια εικόνα που απεικονίζει το μαρτύριο του Αγίου Μιχαήλ του Αθηναίου του Μπακνανά, του 18χρονου κηπουρού νεομάρτυρα που αποκεφαλίσθηκε από τους Τούρκους στις 9 Ιουλίου 1771 στους Στύλους του Ολυμπίου Διός. Κάτω από την εικόνα της Αγίας Φωτεινής υπάρχει και ένας «λίθος εκ του φρέατος του Ιακώβ». Κατά την Καινή Διαθήκη, στην πόλη Συχέμ στα Ιεροσόλυμα και στο Φρέαρ του Ιακώβ, ο Χριστός αποκάλυψε τον εαυτό Του ως τον Μεσσία σε μία γυναίκα από τη Σαμάρεια, την Αγία Φωτεινή. Ο Σωκράτης συνήθιζε με τους μαθητές του να περπατούν στις όχθες του Ιλισού και να αράζουν κάτω από τα φύλλα ενός πλάτανου που υπήρχε κοντά στο σύγχρονο ναό.

Ιερό του Πανός © Θανάσης Καρατζάς

Ιερό του Πανός © Θανάσης Καρατζάς


Ακριβώς δίπλα από το ναό της Αγίας Φωτεινής, με ανθρώπους να περπατάνε ανυποψίαστοι λίγα μέτρα πιο πάνω από εμάς, στην οδό Αρδηττού προς την Καλλιρόης, στέκεται το μικρό σπήλαιο-Ιερό του τραγοπόδαρου Πανός, της ανθρωπόμορφης αυτής αρχαίας θεότητας, συνυφασμένης με τη Φύση. «Στο σημείο αυτό, κοντά στην κοίτη του Ιλισού και στην πηγή Καλλιρόη υπάρχει ένα βραχώδες ύψωμα με δύο λαξευμένα στην αρχαιότητα μέτωπα κάθετα μεταξύ τους και χαμηλότερα μία μικρή φυσική σπηλιά. Επάνω από αυτήν, περίπου στο κέντρο του νοτίου μετώπου, εντοπίστηκε το 1911 λαξευμένο στην επιφάνεια του λειασμένου βράχου ένα αμυδρά ορατό ανάγλυφο του θεού της άγριας φύσης, Πανός, ο οποίος συχνά λατρευόταν σε σπηλιές και βραχώδεις τόπους». Με τη διάβρωση του βράχου και το πέρασμα των χρόνων, δύσκολα μπορεί κάποιος να διακρίνει σήμερα, με γυμνό μάτι, το ανάγλυφο του θεού Πάνα. Ίσως με προσοχή και τις «κατάλληλες» ώρες να τον ακούσεις να παίζει τον ποιμενικό του αυλό.

Ο Αμερικανός ποδηλάτης-δημοσιογράφος William Sachtleben σε μία σπάνια φωτογραφία σε έναν από τους καταρράκτες της κρήνης Καλλιρόης, 7 Μαρτίου 1891. Φωτογραφία: Thomas Gaskell Allen Jr.

Ο Αμερικανός ποδηλάτης-δημοσιογράφος William Sachtleben μπροστά από το σπήλαιο του Πανός, 7 Μαρτίου 1891. Φωτογραφία: Thomas Gaskell Allen Jr.

Αναπαράσταση της Καλλιρρόης, με τους καταρράκτες της, μέσα από τα ταξίδια του Ιταλού ζωγράφου Σιμόνε Πομάρντι στην Ελλάδα την περίοδο 1804-1806.


Μία μικρή κατάβαση λίγων μέτρων, ανάμεσα σε πυκνή βλάστηση, βαδίζουμε πλέον μέσα στην κοίτη του –καλυμμένου- Ιλισού. Από τα ελάχιστα φανερά σημεία του χαμένου ποταμού της Αθήνας που πήγαζε από τις πλαγιές του Υμηττού, διερχόταν μέσα από τα νοτιοανατολικά της πόλης και κατέληγε στον Φαληρικό όρμο, σαν παραπόταμος του Κηφισού.

Μπροστά μας στέκει μία μοναδική τρίτοξη πέτρινη γέφυρα ή αλλιώς «η γέφυρα του Όθωνα» που κρατάει στις «πλάτες» της τις σύγχρονες οδούς Αθανασίου Διάκου και Καλλιρόης. «Η γέφυρα του Όθωνα», της αρχαίας κοίτης του Ιλισού και τις εντυπωσιακές αψίδες, κατασκευάστηκε την περίοδο 1852-1854 επί δημαρχίας Ιωάννη Κόνιαρη (1801-1872) και επί βασιλείας Όθωνος Α’ (1815-1867). Σήμερα, η νότια πλευρά της γέφυρας είναι σφραγισμένη από τσιμέντο. Είναι κρίμα ένα τέτοιο κομμάτι της ιστορίας της πόλης να παραμένει θαμμένο στη βλάστηση και την αδιαφορία, μακριά από τα μάτια του κόσμου που περπατάει καθημερινά από πάνω της.

Η γέφυρα του Όθωνα © Θανάσης Καρατζάς

Η γέφυρα του Όθωνα © Θανάσης Καρατζάς

Μέσα στην κοίτη του ποταμού Ιλισού © Θανάσης Καρατζάς

© Θανάσης Καρατζάς


Μία επίσκεψη στο σπήλαιο-Ιερό του Πανός και στον διπλανό ναό της Αγίας Φωτεινής είναι επιβεβλημένη, με εύκολη πρόσβαση και ασφάλεια. Σε αντίθεση, λίγα μέτρα πιο κάτω, στη γέφυρα του Όθωνα και τον καλυμμένο –γεμάτο βλάστηση- Ιλισό, δεν θα συμβουλεύαμε κανέναν να τα επισκεφτεί μόνος του, όποια ώρα και αν είναι.