Ένας ύμνος στην αθηναϊκή πολυκατοικία

Το Bloomberg σε ένα πολύ καλό άρθρο-έκπληξη αναλύει το φαινόμενο της αθηναϊκής πολυκατοικίας. Και διαπιστώνει πως αυτή η παρεξηγημένη και τόσο συκοφαντημένη ελληνική μορφή ανοικοδόμησης, στην πραγματικότητα συνέβαλε στην οριζόντια κοινωνική συνύπαρξη της Αθήνας εκεί που σε άλλες πρωτεύουσες, οι γειτονιές και οι δρόμοι είναι ταξικά απομακρυσμένοι.

Όπως σημειώνει ο αρθρογράφος, οι πολυκατοικίες της πόλης οι οποίες κατασκευάστηκαν από μπετό γρήγορα και φθηνά, μπορεί να στερούνται την κομψότητα των παλαιότερων κατοικιών της Αθήνας, ωστόσο, κατάφεραν να δημιουργήσουν μια πόλη ζωντανή, φιλική και προσιτή προς διαμονή.

Σύμφωνα με το Bloomberg, όλος αυτός ο μετασχηματισμός από τις νεοκλασικές οικίες στις μεταμοντέρνες τσιμεντένιες πολυκατοικίες ξεκίνησε την δεκαετία του 1950, μετά το τέλος των πολέμων, όταν και ένα τεράστιο κύμα κατοίκων της ελληνικής επαρχίας εγκατέλειψε την ύπαιθρο για να βρει δουλειά στην βιομηχανική Αθήνα.

Οι νέοι Αθηναίοι, λοιπόν, χρειάζονταν σπίτια γρήγορα, ωστόσο, το κράτος δεν διέθετε ούτε τα χρήματα, ούτε την τεχνογνωσία για την κατασκευή κατοικιών, ενώ οι τράπεζες, ακόμη, δεν προσέφεραν εύκολα δάνεια.

Τη λύση σ’ αυτό το αίνιγμα έδωσε η αντιπαροχή. Επρόκειτο για ένα σύστημα ελληνικής προέλευσης, σύμφωνα με το οποίο, οι κατασκευαστές δεν αγόραζαν οικόπεδα από τους ιδιοκτήτες γης, ωστόσο, ήταν υποχρεωμένοι όταν ολοκληρώσουν την ανοικοδόμηση της πολυκατοικίας, να παραχωρήσουν δωρεάν μερικά διαμερίσματα σε εκείνους.

«Το σύστημα αυτό προέβλεπε οι γαιοκτήμονες να παραδώσουν την περιουσία τους και σε αντάλλαγμα, παραδείγματος χάριν, να πάρουν πίσω 2 έως 5 διαμερίσματα για να μείνουν, να νοικιάσουν ή ακόμη και να πουλήσουν» σημειώνει ο αρχιτέκτονας και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πατρών, Πάνος Δραγώνας. «Πρόκειται, ουσιαστικά, για ένα σύστημα ανοικοδόμησης από τη βάση προς τα πάνω το οποίο δεν δημιουργήθηκε ύστερα από αλλαγές του νομοθετικού πλαισίου από την κυβέρνηση, αν και το κράτος προσέφερε κίνητρα για την κατασκευή τους μέσω φορολογικών ελαφρύνσεων».

Για να μειωθεί, όμως, το κόστος, υιοθετήθηκε ένα μοντερνιστικό κατασκευαστικό μοντέλο - το Dom-Ino System που αναπτύχθηκε πρώτη φορά από τον Γάλλο Αρχιτέκτονα Le Corbusier το 1914 - σύμφωνα με το οποίο δημιουργήθηκαν μεγάλοι και ισχυροί τσιμεντένοι πυλώνες οι οποίοι, ουσιαστικά, απελευθέρωναν το κτίριο απ’ την άναγκη ύπαρξης μεγάλων τοίχων στο εσωτερικό των σπιτιών.

Άθελά της, σύμφωνα με τον αρθρογράφο, η Αθήνα κατάφερε να φέρει ένα νέο μοντερνιστικό αρχιτεκτονικό ρεύμα το οποίο προκαλεί μέχρι σήμερα το ενδιαφέρον και την εντύπωση των επισκεπτών της, οι οποίοι μπορούν να δουν πολυκατοικίες σε διάφορα ύψη, μέσα σε πυκνές αστικές γειτονιές που περιβάλλονται από παραδοσιακούς δρόμους.

Τα σπίτια αυτά σχεδιάστηκαν συνήθως από πολιτικούς μηχανικούς και όχι αρχιτέκτονες, ενώ είναι ευχάριστα για διαμονή, καθώς διαθέτουν ευρύχωρα μπαλκόνια, στα οποία η οικογένεια μπορεί να απλώσει ένα τραπέζι για φαγητό, κεντρική θέρμανση και μεγάλους κοινόχρηστους χώρους.

Το κράτος μπορεί να συνέβαλε ελάχιστα στην κατασκευή τους, ωστόσο, έθεσε κάποια όρια στο σχεδιασμό τους. Για παράδειγμα, εξασφάλισε πως οποιαδήποτε πολυκατοικία η οποία ξεπερνά το όριο των 6 ορόφων αναπτυσσόταν σε πιο ευρύχωρα μπαλκόνια. Μ’ αυτό τον τρόπο δημιουργήθηκαν μερικά διαμερίσματα σε στιλ ρετιρέ, χαρακτηριστικά για τις πλατιές και γεμάτες φυτά βεράντες, τα οποία ήταν χτισμένα πάνω από τις πολυκατοικίες ακόμη και σε λιγότερο πλούσιες περιοχές.

Η ποικιλία των διαμερισμάτων, ωστόσο, επέφερε κοινωνικές μεταβολές ακόμη και εντός της πολυκατοικίας. «Οι πλουσιότεροι έμεναν στους πάνω ορόφους ενώ οι άνθρωποι που μόλις έφταναν από την επαρχία και οι φοιτητές, στο υπόγειο» σημειώνει ο κ. Δραγώνας. «Αυτό το είδος κάθετης διαστρωμάτωσης μέσα σε ένα πενταώροφο κτίριο βοήθησε την Αθήνα να αποφύγει την οριζόντια - δεν υπήρχαν πραγματικά γειτονιές που ήταν μόνο πλούσιες ή μόνο φτωχές. Οι πολυκατοικίες και στις πλουσιότερες και τις φτωχότερες περιοχές ήταν λίγο πολύ το ίδιο κτίριο».

Όλα αυτά τα δωμάτια δεν ήταν μόνο οικιστικά, καθώς ο δήμος επέτρεψε τη δημιουργία καταστημάτων στο ισόγειό τους, ενώ στους πάνω ορόφους μπορεί να βρει κανείς γραφεία, ακόμη και ιατρεία. Σύμφωνα με τον Δραγώνα, κάπως έτσι ακυρώθηκαν όλα τα προβλήματα του σύγχρονου πολεοδομικού σχεδιασμού της πόλης, μόνο που έγινε κατά λάθος. «Κανείς δεν το είχε σκεφτεί, αλλά το αποτέλεσμα ήταν ένας φανταστικός συνδυασμός χρήσεων σε ένα κτίριο μικρής κλίμακας. Γι’ αυτό οι δρόμοι της Αθήνας έχουν υπέροχο επίπεδο ζωής την ημέρα, τη νύχτα και όλη την εβδομάδα».

Οι πολυκατοικίες, ωστόσο, αυτές, σύμφωνα με το Bloomberg δεν είναι τέλειες καθώς πολλές από αυτές αντιμετωπίζουν προβλήματα με τα υδραυλικά και τη μόνωση, ενώ αρκετές από αυτές δεν είναι ευήλιες καθώς τις «σκεπάζει» κάποια άλλη που βρίσκεται μπροστά τους. Το πρόβλημα αυτό μπορεί να ήταν καθοριστικό σε μια χώρα της βόρειας Ευρώπης, αλλά στην Ελλάδα μετριάζεται καθώς ακόμη και τον χειμώνα, κατά τον αρθρογράφο, οι τέντες μένουν κατεβασμένες για να προφυλάξουν τους Αθηναίους από τον δυνατό ήλιο.

Το ζήτημα της κεντρικής θέρμανσης, ωστόσο, γιγαντώθηκε στην Ελλάδα κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης, όταν ολόκληρες πολυκατοικίες έμεναν χωρίς πετρέλαιο καθώς αρκετοί από τους ένοικους των διαμερισμάτων δεν μπορούσαν να πληρώσουν τα κοινόχρηστα. Οι αποφάσεις σε πολυκατοικίες με δεκάδες ενοίκους δεν ήταν πάντα εύκολη υπόθεση για αυτό και πολλοί στράφηκαν στα κλιματιστικά, τα οποία μπορεί να καταναλώνουν αρκετό ρεύμα, ωστόσο είναι ιδανικά και για το καλοκαίρι.

Η εντύπωση, ωστόσο, που έχει κανείς, σύμφωνα με το Bloomberg, όταν περνάει από κάτω τους το καλοκαίρι είναι πάντα πολύ ζεστή. Άνθρωποι στρώνουν στα μπαλκόνια για να φάνε, συζητούν μεταξύ τους, ενώ από κάτω τα καφέ είναι γεμάτα με κόσμο και φωτίζουν τους δρόμους. Αυτό, ακριβώς, είναι που κατάφερε η Αθηναϊκή πολυκατοικία. Να κρατήσει μια πόλη ζωντανή και να δημιουργήσει μια ατμόσφαιρα η οποία είναι μοναδική στον κόσμο.