Γιατί αισθάνονται περήφανοι οι κάτοικοι της Ν. Ιωνίας;

Ιστορία
Η πόλη της Νέας Ιωνίας ιδρύθηκε στην περιοχή «Ποδαράδες» που υπαγόταν τότε στον Δήμο Αθηναίων, ως συνοικισμός προσφύγων από τη Σπάρτη της Πισιδίας, γνωστό ταπητουργικό κέντρο της Μικράς Ασίας, οι οποίοι είχαν έρθει στην Ελλάδα μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922 και την ανταλλαγή πληθυσμών του 1923. Το κτήμα των Ποδαράδων, που ανήκε στο Ιερό Κοινό του Παναγίου Τάφου, είχε αγοραστεί το 1923 από το Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων. Ήταν το μεγαλύτερο κτήμα που χρησιμοποιήθηκε για τη δημιουργία προσφυγικού συνοικισμού –1.230 στρέμματα από συνολική έκταση 1.502 στρεμμάτων– που χρησιμοποιούνταν τα περισσότερα για βοσκότοπους και γεωργική καλλιέργεια.

Ο συνοικισμός ονομάστηκε αρχικά «Νέα Πισιδία», αλλά η ονομασία δεν επικράτησε, καθώς προστέθηκαν σύντομα πρόσφυγες από την Ινέπολη, την Κασταμονή, τη Σαφράμπολη, τη Νεάπολη, την Καππαδοκία, την Αλάγια και την Αττάλεια της Παμφυλίας και ακόμη από τη Σμύρνη και τα περίχωρά της, τα Βουρλά, το Αϊβαλί, τα Θυάτειρα και άλλες πολιτείες της Ιωνίας, όπου ανθούσαν σπουδαίες ελληνορθόδοξες κοινότητες. Έτσι, πήρε την ονομασία «Νέα Ιωνία».

Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο η πόλη δέχτηκε κύματα εσωτερικής μετανάστευσης που «αλλοίωσαν» τον αμιγή προσφυγικό της χαρακτήρα και η περίοδος της αντιπαροχής, ιδιαίτερα από τη δεκαετία του ’70 και μετά, εξαφάνισε σε μεγάλο βαθμό τον προσφυγικό συνοικισμό ο οποίος αντικαταστάθηκε από πολυώροφες πολυκατοικίες. Παρ’ όλα αυτά διατήρησε στο «dna» της αυτό που πάντα ήταν. Μια πόλη με ανθρώπινα μεγέθη, ήσυχη και περήφανη για την ιστορία που φέρει, μια πόλη που δεν διεκδικεί καμία δημοσιότητα ή πρωτοκαθεδρία γιατί δεν έχει την ανασφάλεια να το κάνει. 

Οι κάτοικοί της είναι υπερήφανοι για την προσφυγική της ιστορία και για το γεγονός ότι αποτέλεσε προπύργιο αντίστασης κατά τη ναζιστική κατοχή και εργατικών αγώνων μεταπολεμικά. 

Η Νέα Ιωνία διατήρησε την όψη της γειτονιάς στα περισσότερα σημεία της, δεν μετατράπηκε σε βιομηχανία μαζικής διασκέδασης, είναι πάντα «κοντά» στις εξελίξεις αλλά ταυτόχρονα και «μακριά», ακριβώς γιατί έχει την προσωπικότητα μιας πόλης με ιστορία τέτοια που οτιδήποτε εφήμερο την απωθεί. Σύμφωνα με την απογραφή του 2011 έχει πληθυσμό 67.134 κατοίκους και αποτελείται από 13 συνοικίες - γειτονιές: Νέα Ιωνία (κέντρο), Περισσός, Ινέπολη, Σαφράμπολη, Νεάπολη, Ελευθερούπολη, Αλσούπολη, Καλογρέζα, Λαζάρου, Ανθρακωρυχεία, Ειρήνη, Ομορφοκλησιά και Παλαιολόγου.

Τα εργοστάσια και οι βιοτεχνίες που άνθησαν στην περιοχή
Η Νέα Ιωνία αποτέλεσε ένα αξιοθαύμαστο παράδειγμα προσαρμοστικότητας αφού αναπτύχθηκε ταχύτατα ως βιομηχανική πόλη με αιχμή την ταπητουργία έως το κραχ του 1929, την κλωστοϋφαντουργία αμέσως μετά και μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’50, οπότε και η κατασκευή του ηλεκτρικού σιδηροδρόμου την ώθησε ώστε να μετεξελιχθεί σε μεγάλο εμπορικό κέντρο όπου παραμένει ως σήμερα. 

Στις αρχές της δεκαετίας του ’50 λειτουργούσαν περίπου 500 εργοστάσια και βιοτεχνίες στην περιοχή με 6.000-7.000 εργατικό προσωπικό. Σήμερα είναι ενεργά λιγότερα από δέκα μικρά υφαντουργεία.

Κάποια από τα πιο εμβληματικά βιομηχανικά κτίρια («Μουταλάσκη», «Βαμβακουργία Κυρκίνη» και μέρος των κτιρίων της «Ανατολικής Ταπητουργίας») κρίθηκαν διατηρητέα και σταδιακά άλλαξαν χρήση. Κάποια άλλα μεγάλης ιστορικής και αισθητικής αξίας δυστυχώς δεν άντεξαν στη φθορά του χρόνου, κάποια άλλα γκρεμίστηκαν (π.χ. Μεταξουργία Κυρκίνη, ΕΡΙΟΤΕΚ) αλλά αρκετά ακόμη τα οποία έχουν ένα αρχιτεκτονικό και ιστορικό ενδιαφέρον (π.χ. Υφαντουργία Ιωνική, παλιά κτίρια Υφαντουργίας 3Α) θα μπορούσαν αξιοποιώντας την εγχώρια και διεθνή εμπειρία να ενσωματωθούν στη λειτουργία της πόλης και να σωθούν από την εγκατάλειψη. 

Σπουδαίοι άνθρωποι στα γράμματα και τις τέχνες
Στη διάρκεια των 94 χρόνων από την ίδρυσή της, η Νέα Ιωνία έχει να παρουσιάσει μεγάλες μορφές. Αναφέρονται ενδεικτικά οι ποιητές Άγγελος Σημηριώτης, Τάκης Σινόπουλος, Δημήτρης Δούκαρης, Βασίλης Στεριάδης, Χρίστος Ρουμελιωτάκης*, οι συγγραφείς Βάσος Βογιατζόγλου, Βάσος Μπατζόγλου, Νίτσα Παραρά, Κώστας Χαλέμος, οι ζωγράφοι Βασίλης Βασιλειάδης, Χρήστος Καμπούρογλου, Πασιρό (Παρασκευάς Πασίρογλου), Νίκος Γαζέπης, ο γλωσσολόγος Μίνος Φιλήντας, ο λαογράφος Νίκος Μηλιώρης, οι μουσικοί Μιχάλης Σουγιούλ, Άκης Σμυρναίος, ο ηθοποιός Νίκος Ξανθόπουλος, ο σκηνοθέτης και συγγραφέας - δημιουργός του θεάτρου Νέας Ιωνίας Γιώργος Μιχαηλίδης, οι τραγουδιστές Στέλιος Καζαντζίδης, Γιώτα Λύδια, Μαρία Φαραντούρη, Αλίκη Καγιαλόγλου.

*Διαβάστε για τον Χρίστο Ρουμελιωτάκη εδώ

Διάσημες κατοικίες της περιοχής 
Οικία Στέλιου Καζαντζίδη στη συνοικία Λαζάρου, στην οδό Αλαΐας 33
Οικία του ποιητή Τάκη Σινόπουλου. Ήταν παντρεμένος με τη Μαρία Ντότα, η οποία δώρισε το 1995 το σπίτι στον δήμο Νέας Ιωνίας με σκοπό τη στέγαση του ιδρύματος «Τάκης Σινόπουλος - Σπουδαστήριο Νεοελληνικής Ποίησης». Προτομή του ποιητή, έργο του γλύπτη Δημήτρη Αρμακόλα, υπάρχει στην πλατεία έξω από το σπίτι του, στην οδό Τάκη Σινόπουλου 22 στον Περισσό.

Κέντρο Σπουδής και Ανάδειξης Μικρασιατικού Πολιτισμού
Ιδρύθηκε το 2003 με σκοπό την περισυλλογή, διάσωση, διατήρηση και μετάδοση των στοιχείων της Ιστορίας και του Πολιτισμού των Ελλήνων της Μικράς Ασίας, του Πόντου, της Αν. Θράκης, της Κωνσταντινούπόλης και τη συλλογή, ταξινόμηση και αξιοποίηση του αρχειακού υλικού που αφορά τη Νέα Ιωνία. Το ΚΕ.ΜΙ.ΠΟ. στεγάζεται σε αναπαλαιωμένα κτίρια εργοστασίων, όπου και έχει αναπτύξει τα Μουσεία Ιστορίας, Λαογραφίας και Υφαντουργίας - Ταπητουργίας, τα οποία είναι ανοιχτά Δευτέρα έως Παρασκευή 9.00 π.μ. με 13.00, πλην Κυριακών και αργιών (εκτός εάν έχει προγραμματιστεί επίσκεψη). 

Κοινωνικό Παντοπωλείο 
Το Κοινωνικό Παντοπωλείο (28ης Οκτωβρίου) ιδρύθηκε το 2011 και οργανώθηκε ως υπηρεσία παροχής ειδών πρώτης ανάγκης με σκοπό να καλύψει τις βασικές ανάγκες σίτισης απόρων κατοίκων της περιοχής. Έκτοτε λειτουργεί με τη βοήθεια και δράση εθελοντών κατοίκων και υποστηρίζεται οικονομικά από τον προϋπολογισμό του Δήμου και από προσφορές κατοίκων, τοπικών συλλόγων, καθώς και μηνιαίες εξορμήσεις σε σούπερ μάρκετ της περιοχής. 
Κατά την έναρξη της λειτουργίας ο αριθμός των δικαιούχων αποδεκτών των τροφίμων ήταν 227 οικογένειες (586 μέλη), ενώ σήμερα ο αριθμός των εξυπηρετούμενων οικογενειών ανέρχεται στις 900 (δηλαδή συνολικά περίπου 3.000 άτομα). 

Παιδική Κατασκήνωση
Ο Δήμος Νέας Ιωνίας λειτουργεί Παιδική Κατασκήνωση σε ιδιόκτητες εγκαταστάσεις σε ένα εκπληκτικής ομορφιάς πευκοδάσος στην περιοχή Σωτηράκι Αλεποχωρίου. Φιλοξενεί κάθε καλοκαίρι έως 700 παιδιά από 7-13 ετών, σε τρεις περιόδους των 13 ημερών, καθώς και 120 μέλη των ΚΑΠΗ σε μια επιπλέον περίοδο. Οι κατασκηνωτές μένουν σε ξύλινους οικίσκους χωρητικότητας 14 ατόμων. Το καθημερινό πρόγραμμα περιλαμβάνει θαλάσσια μπάνια, αθλητικές και δημιουργικές δραστηριότητες, προβολές  ταινιών, θεατρικές παραστάσεις, πάρτι, οικολογικά  παιχνίδια, πρωτότυπα κατασκηνωτικά παιχνίδια, παραδοσιακούς χορούς, ζωγραφική, κεραμική κ.ά. Οι εγγραφές πραγματοποιούνται τον Ιούνιο και προτεραιότητα με προνομιακή τιμή έχουν τα παιδιά των κατοίκων της Ν. Ιωνίας καθώς και όσα φοιτούν σε σχολεία της Ν. Ιωνίας.

Το καλύτερο και το χειρότερο πράγμα που μπορείς να δεις στην περιοχή
Σε άλλους αρέσει η κίνηση στην αγορά της πόλης, ή το πολύχρωμο πλήθος που πηγαίνει το πρωί στη δουλειά, άλλοι πάλι θεωρούν σήμα κατατεθέν τα διατηρητέα βιομηχανικά κτίρια με κυρίαρχο το μνημειώδες κτίριο της Βαμβακουργίας Κυρκίνη στον Περισσό. Μεμονωμένα κτίρια ή ομάδες σπιτιών τα οποία έχουν απομείνει από τον αρχικό προσφυγικό οικισμό αποτελούν ταυτόχρονα μέρος της ομορφιάς αλλά και της εγκατάλειψης. Η πραγματοποίηση ενός εκτεταμένου προγράμματος αποκατάστασης του προσφυγικού οικισμού θα έδινε στον 21ο αιώνα έναν άλλο αέρα στην πόλη και θα ενίσχυε τη διαφορετικότητά της. 

Μικρές συλλογικότητες θέτουν το ζήτημα της ανάδυσης του Ποδονίφτη (stream daylighting) σύμφωνα με τις νέες τάσεις διαχείρισης των ρεμάτων διεθνώς. To κόστος αποκατάστασης σύμφωνα με τη διεθνή εμπειρία δεν είναι απαγορευτικό και θα έδινε στη Νέα Ιωνία μια αύρα παραπλήσια με εκείνη ευρωπαϊκών πόλεων, που φρόντισαν να διατηρήσουν ανοιχτά τα ποτάμια και τα ρέματα που τις διασχίζουν. Ορισμένοι επισημαίνουν την έλλειψη σύγχρονων χώρων πολιτισμού ειδικά στις συνοικίες του Δήμου. Το κυκλοφοριακό σε ώρες αιχμής και η έλλειψη εκτεταμένων χώρων πρασίνου φαίνεται να ενοχλούν σχεδόν όλους. Πολλοί θεωρούν πως θα ήταν χρήσιμο να χαραχθούν ποδηλατόδρομοι και να ενισχυθούν οι τοπικές συγκοινωνίες.

Αγαπημένα στέκια
Η αγορά της Νέας Ιωνίας αναπτύσσεται κυρίως γύρω από τον κεντρικό άξονα της λεωφόρου Ηρακλείου, ιδιαίτερα από τη δεκαετία του ’80 και μετά, και έχει υπερτοπικό χαρακτήρα όσον αφορά είδη ένδυσης και υπόδησης.

Γνωστά σε όλη την Αθήνα είναι το ζαχαροπλαστείο «Τα Γιούλια» με τρία καταστήματα στη Νέα Ιωνία (Αλέκου Παναγούλη 74, Αναγεννήσεως 49-51, Μεσολογγίου 24) Νέα Ιωνία) και το Egalite Bar & Darts Club, ένα από τα πιο ιστορικά bar της Αθήνας που διοργανώνει live που συνήθως κινούνται σε jazz, funk και rock διαθέσεις και από το 2006 λειτουργεί στο εντυπωσιακό διατηρητέο βιομηχανικό κτίριο της Βαμβακουργίας, που κατασκεύασε ο βιομήχανος Ν. Κυρκίνης το 1925 (Γ. Αβέρωφ 36, Ν. Ιωνία).

---

Λίγα λόγια για τον διαδραστικό οδηγό πόλης της Νέας Ιωνίας
Ως μεταπτυχιακός φοιτητής σκέφτηκα να αξιοποιήσω τεχνολογίες όπως τα Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών (G.I.S.)  και Story Maps της ESRI, προκειμένου να ερευνήσω και να προβάλω την οικιστική και βιομηχανική εξέλιξη της πόλης που ζω, αξιοποιώντας τη δύναμη της εικόνας και τη συμμετοχή του χρήστη μέσω διαδραστικότητας.

Θεωρώ ότι αποτελεί έναν αρκετά μοντέρνο και φιλικό τρόπο προσέγγισης ειδικά για τους νέους, αφού ο χρήστης μπορεί να έχει πρόσβαση στον ιστορικό χάρτη μέσω PCs, laptops, tablets και smartphones, έχοντας μία πιο εκτεταμένη και αναβαθμισμένη εμπειρία με το υλικό, διότι η αφήγηση εμπλουτίζεται με υλικό από φωτογραφίες, videos και διαδικτυακές πηγές.

Επιπλέον, όποιος ενδιαφέρεται να επισκεφτεί την περιοχή μπορεί να βλέπει την τοποθεσία του στον χάρτη και να αναζητά «in situ» συγκεκριμένες διευθύνσεις και μέρη. Για την πλοήγηση στα συνολικά 49 σημεία ενδιαφέροντος της πόλης που έχουν επιλεγεί, ο χρήστης μπορεί να οδηγηθεί στην περιγραφική πληροφορία είτε μέσω δορυφορικών εικόνων του προγράμματος γραφικής απεικόνισης Google Εarth, είτε με τη βοήθεια σελιδοδεικτών πάνω στο υπόβαθρο του χάρτη της Νέας Ιωνίας, όπου αντιστοιχίζονται χωρικά με ακρίβεια και με ανάλογα σύμβολα τα σημεία ενδιαφέροντος.

Μπορεί επίσης να λάβει επιπλέον πληροφορίες σχετικά με την παλαιά και τη νέα χρήση εκτάσεων και υποδομών από αναδυόμενα παράθυρα, πατώντας πάνω στα σύμβολα των σημείων ενδιαφέροντος.

Οι ψηφιακοί ιστορικοί χάρτες (Story maps) δεν αποτελούν κάτι «στατικό» αφού δίνουν τη δυνατότητα σ’ αυτόν που έχει την ευθύνη για την ανάπτυξή τους να τους επικαιροποιεί (update), κρατώντας το υλικό τους σύγχρονο και «ζωντανό».

Πέρα από τον προφανή εκπαιδευτικό χαρακτήρα, η εφαρμογή θα μπορούσε να βοηθήσει στην ανάδειξη της διαφορετικότητας της πόλης και στην προσέλκυση, στο πλαίσιο του βιωματικού τουρισμού, επισκεπτών από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Κάτοικοι της πόλης θα μπορούσαν ευκολότερα να μισθώσουν τα σπίτια τους σε επισκέπτες μέσω πλατφορμών βραχυχρόνιας μίσθωσης, πιθανά με κατάλληλη προβολή από τον Δήμο.

Η ψηφιακή εφαρμογή αποτελεί μέρος της διπλωματικής εργασίας με τίτλο, «Παρουσίαση της οικιστικής και βιομηχανικής εξέλιξης της Νέας Ιωνίας στο πέρασμα του χρόνου (1923-2017) με τη χρήση αεροφωτογραφιών και ψηφιακού διαδραστικού χάρτη», η οποία εκπονήθηκε στο πλαίσιο του Μεταπτυχιακού Προγράμματος «Περιβάλλον και Ανάπτυξη» του ΕΜΠ με επιβλέποντες καθηγητές τους Έφη Δημοπούλου και Τάσο Λαμπρόπουλο.

Για κάθε ενδιαφερόμενο, ο οποίος αναζητά επιπλέον πληροφορίες, φωτογραφικό υλικό και σχολιασμό, το κείμενο της Μεταπτυχιακής διπλωματικής εργασίας η οποία συνοδεύεται από την ψηφιακή εφαρμογή, έχει ανέβει σε μορφή pdf στο Ιδρυματικό Αποθετήριο του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου (Dspace) και μπορείτε να το βρείτε εδώ.
  
Επίσης έχει δημιουργηθεί σελίδα στο Facebook με τίτλο «Διαδραστικός oδηγός πόλης για τη Νέα Ιωνία Αττικής» όπου ο χρήστης πέρα από την πρόσβαση που μπορεί να έχει στην εφαρμογή, μπορεί να συνεισφέρει στην επικαιροποίησή της με σχόλια, παρατηρήσεις, κείμενα και φωτογραφίες που αφορούν την πόλη.

*(Ο Χ. Παπαναστασίου είναι Γεωπόνος Γ.Π.Α.)