Σωματική και Ψυχική Υγεία τον 21ο αιώνα: Πώς συνεργάζονται οι επιστήμες για την ευζωία μας

Η υγεία μας, το πολυτιμότερο αγαθό, όλοι οι άλλοι και όλα τα άλλα. Όλα εκείνα που μπορούμε να ελέγξουμε και να προλάβουμε και άλλα τόσα που δεν προλαβαίνονται. Όλοι εκείνοι με τους οποίους «τρέχει» παρέα η ζωή μας και κάποτε τα πηγαίνουμε καλά, κάποτε, όμως, όχι. Και στη μέση εμείς. Να αγωνιζόμαστε να μείνουμε υγιείς –ψυχικά και σωματικά- πολύ συχνά χωρίς να τα καταφέρνουμε. Και εκεί είναι που η μακροζωία μοιάζει ανέφικτος στόχος.

Γιατί πριν προλάβεις να θεραπεύσεις το σώμα, διαμαρτύρεται η ψυχή. Ή είναι εκείνη που μπορεί να ασθενεί και να εμποδίζει το σώμα να ευτυχήσει, να απολαύσει, να συμμετέχει στη ζωή και να προσφέρει. Για όλα τα παραπάνω, κορυφαίοι επιστήμονες και λειτουργοί της υγείας, αυτό το Σάββατο (15/11) συναντιούνται στο Μέγαρο Μουσικής, σε μία μοναδική ευκαιρία συζήτησης για τη «Σωματική και Ψυχική Υγεία στον 21ο αιώνα» σε μια ολιστική προσέγγιση φαινομένων που μας απασχολούν μας προβληματίζουν και, τελικά, μας κινητοποιούν.

Στην Ημερίδα που διοργανώνεται από τις «Εκδόσεις Παπαδόπουλος», ο Σάββας Σαββόπουλος, ψυχίατρος – ψυχαναλυτής, η Εύη Χατζηανδρέου, ιατρός – διδάκτωρ Δημόσιας Υγείας του Harvard, o Δημήτριος Π. Μπόγδανος, καθηγητής Παθολογίας και Αυτοάνοσων Νοσημάτων στο Τμήμα Ιατρικής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, ο Κωνσταντίνος Στρατάκης, γενετιστής – ενδοκρινολόγος, καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και η Κατερίνα Φωτοπούλου, καθηγήτρια Ψυχοδυναμικής Νευροεπιστήμης του University College London συναντούν τη δημοσιογράφο και Σύμβουλο Διεύθυνσης της Athens Voice, Χριστίνα Γαλανοπούλου για one to one συνομιλίες με επίκεντρο την υγιή μακροζωία.

Με αφορμή τις ενδιαφέρουσες αυτές τοποθετήσεις που θα αγγίξουν μια σειρά φλεγόντων θεμάτων (τον μύθο των καλών γονιδίων, τα αυξανόμενα ποσοστά νεανικών καρκίνων, τις Μπλε Ζώνες της χώρας μας, κ.α), τόσο η κυρία Χατζηανδρέου, όσο και ο κ. Στρατάκης φώτισαν, μέσα από τη συνέντευξη που ακολουθεί, κάποια από τα μυστήρια της ζωής και της υγείας που μας αφορούν όλων ανεξαρτήτως φύλου και ηλικίας.

Εύη Χατζηανδρέου / Ιατρός – διδάκτωρ Δημόσιας Υγείας του Harvard

Ποιοι είναι οι πιο κρίσιμοι βιολογικοί και ψυχοκοινωνικοί παράγοντες που καθορίζουν τη μακροζωία σήμερα, και πώς μπορούμε να τους επηρεάσουμε θετικά στην καθημερινότητά μας;

-Να βάλουμε τα πράγματα στο σωστό πλαίσιο. Τα γονίδια μας συμβάλλουν έως και 25 με 30% στο αν θα ζήσουμε μακροημερεύοντας. Το υπόλοιπο επηρεάζεται και καθοδηγείται από τον τρόπο που ζούμε. Τι τρώμε, πώς κινούμαστε, τι αναπνέουμε, πώς κοιμόμαστε, πώς σχετιζόμαστε και πώς νοηματοδοτούμε τη ζωή μας. Περιβάλλον, δηλαδή, και συμπεριφορά. Εντυπωσιακό γιατί μεγάλο μέρος είναι στον έλεγχο μας. Η ταχέως ανερχομένη επιστήμη της γήρανσης μας τα αποκαλύπτει όλα αυτά. Και πλέον γνωρίζουμε αναμφισβήτητα ότι η ψυχική και κοινωνική μας ζωή έχουν μεγάλη σημασία. Αυτά που κάποτε υποθέταμε, τώρα τα μετράμε με βιολογικούς δείκτες. Και έχουμε αντίληψη επίσης για τον ρυθμό που γηράσκουν τα όργανά μας, τα οποία δεν γερνούν με τον ίδιο ρυθμό. 

Άρα: Διατροφή, Κίνηση, Ύπνος, Στρες,Κοινωνικέςσχέσεις και νόημα ζωής πρέπει να μας απασχολούν. Γνωρίζουμε ότι η ψυχολογική κατάσταση, το στρες και η ευεξία μπορούν να προσθέσουν ή να αφαιρέσουν χρόνια από τη βιολογική ηλικία.

Μεγάλη μετα-ανάλυση (308 μελέτες, >300.000 άτομα) έδειξε ότι όσοι έχουν ισχυρές κοινωνικές σχέσεις έχουν περίπου 50% μεγαλύτερη πιθανότητα επιβίωσης σε σχέση με όσους είναι κοινωνικά απομονωμένοι – επίδραση ανάλογη με το κάπνισμα ή τη σωματική αδράνεια.

Νεότερη μετα-ανάλυση >2 εκατ. ενηλίκων έδειξε ότι κοινωνική απομόνωση αυξάνει τη θνησιμότητα κατά ~32% και η μοναξιά κατά ~14%.

Μεγάλη μετα-ανάλυση 148 μελετών (308.000 άτομα) έδειξε ότι όσοι έχουν ισχυρές κοινωνικές σχέσειςέχουν περίπου 50% μεγαλύτερη πιθανότητα επιβίωσης σε σχέση με τους κοινωνικά απομονωμένους.

Το μέγεθος της επίδρασης είναι συγκρίσιμο με κάπνισμα vs μη κάπνισμα. Κάπου εδώ να πούμε ότι σημασία δεν έχει μόνο «πόσους γνωρίζω», αλλά η ποιότητα σχέσης, η αίσθηση ότι ανήκω κάπου, ότι με νοιάζονται και τους νοιάζομαι.

Και ο ύπνος που όσο πάει στις δυτικές και μη κοινωνίες, τι ρόλο παίζει σε όλα τα παραπάνω;

Λίγος ύπνος (<7 ώρες) και πολύς ύπνος (≥9 ώρες) συνδέονται και τα δύο με αυξημένο κίνδυνο θανάτου και καρδιοαγγειακών. Η σταθερότητα του ωραρίου είναι ακόμα πιο σημαντική: ακανόνιστα ωράρια ύπνου αυξάνουν σημαντικά τον κίνδυνο καρδιαγγειακών και μειώνουν την πιθανότητα υγιούς γήρανσης. Επίσης, το χρόνιο ψυχολογικό στρες, η κατάθλιψη και το άγχος συνδέονται με όλες τις χρόνιες παθήσεις, με αυξημένο κίνδυνο καρδιαγγειακών, μεταβολικού συνδρόμου άνοιας, μορφών καρκίνου, θνησιμότητας και με επιτάχυνση της βιολογικής ηλικίας σε πολλές μελέτες.

Επίσης, αν θέλουμε να μιλήσουμε για δείκτες βελτίωσης, σχετικά πρόσφατη μελέτη βρήκε ότι όσοι παραμένουν συνεχώς δραστήριοι για χρόνια έχουν ~30–40% χαμηλότερο κίνδυνο θανάτου, ενώ όσοι αυξάνουν τη δραστηριότητά τους στη μέση ηλικία κερδίζουν ~20–25% μείωση κινδύνου – οπότε ας συγκρατήσουμε ότι ποτέ δεν είναι «αργά» να ξεκινήσουμε! Τώρα μάλιστα που έχει αποδειχθεί η τεράστια σημασία της διατήρησης της μυϊκής μας μάζας όσο μεγαλώνουμε. Επηρεάζει, το ανοσοποιητικό, τον μεταβολισμό και βέβαια όλη την λειτουργικότητα μας. Η μυϊκή ενδυνάμωση (βάρη/αντιστάσεις) σχετίζεται με μικρότερη βιολογική ηλικία και χαμηλότερο κίνδυνο θανάτου από καρδιαγγειακά και καρκίνο.

Οι νεανικοί καρκίνοι και η «έκρηξη» αυτοάνοσων

Πού αποδίδετε την αύξηση των περιστατικών καρκίνου σε νεαρές ηλικίες τις τελευταίες δεκαετίες, και ποιες είναι οι πιο υποσχόμενες στρατηγικές πρόληψης ή πρώιμης διάγνωσης; Ομοίως, βιώνουμε μία έκρηξη αυτοάνοσων νοσημάτων, χωρίς απτές εξηγήσεις της έξαρσής τους...

-Να δούμε λίγο τι βλέπουμε επιδημιολογικά...Όντως σε παγκόσμιο επίπεδο, οι καρκίνοι σε άτομα <50 ετών (“early-onset cancers”) έχουν αυξηθεί σταθερά από τη δεκαετία του 1990, ενώ σε μεγαλύτερες ηλικίες συχνά παραμένουν σταθεροί ή μειώνονται. Αφορά ιδιαίτερα παχύ έντερο–ορθό, μαστό, πάγκρεας, νεφρό, ορμονοεξαρτώμενους καρκίνουςκ.ά.. Είναι εντυπωσιακό ότι περίπου 10% των νέων περιστατικών καρκίνου παχέος εντέρου παγκοσμίως αφορούν πλέον άτομα κάτω των 50. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η έγκαιρη ευαισθητοποίηση και η βελτίωση της διάγνωσης εξηγεί ένα μέρος του φαινομένου (πιο πολλά τεστ, καλύτερες απεικονίσεις), αλλά δεν αρκεί για το μέγεθος και τη σταθερότητα της αύξησης σε πολλές χώρες. Η επικρατούσα άποψη είναι ότι φταίει όχι κάτι μεμονωμένο, αλλά η απότομη αλλαγή του συνολικού περιβάλλοντος ζωής (“exposome”) από την ενδομήτρια ζωή έως την ενηλικίωση.

Όλες οι ενδείξεις τείνουν στο ότι έχουμε μια γενιά που εκτέθηκε από πολύ νωρίς σε ένα «νέο» περιβάλλον (τροφή, ρύπανση, αντιβιοτικά, τρόπος ζωής) που το ανθρώπινο σώμα απλά δεν είχε προλάβει να «συναντήσει» και να προσαρμοστεί σε εξελικτικούς χρόνους. Γιατί παίρνει χιλιάδες χρόνια για να συμβεί αυτό. Και αυτό είναι το τίμημα.

Οι ίδιες φυσικά αιτίες και εκθέσεις επιταχύνουν την βιολογική γήρανση. Σημαντική μελέτη από την Βρετανική Βιοτράπεζα που εξέτασε 150.000 άτομα ηλικίας 37-54 ετών ανακάλυψε ότι οι άνθρωποι που γεννήθηκαν το 1965 ή αργότερα είχαν 17% περισσότερες πιθανότητες να παρουσιάσουν επιταχυνόμενη γήρανση από εκείνους που γεννήθηκαν από το 1950 έως το 1954.

Σε σύγκριση με τα άτομα που είχαν το μικρότερο ποσοστό ταχύτερης γήρανσης στο δείγμα της βιοτράπεζας, αυτοί που σημείωσαν υψηλότερη βαθμολογία είχαν διπλάσιο κίνδυνο πρώιμης έναρξης καρκίνου του πνεύμονα, περισσότερο από 60% υψηλότερο κίνδυνο όγκου στο γαστρεντερικό και περισσότερο από 80% υψηλότερο κίνδυνο καρκίνου της μήτρας. Πως μεταφράζεταιαυτο: ΟΙ ίδιες αιτίες που επιταχύνουν την γήρανση και την εμφάνιση ασθενειών παρεμβαίνουν ακόμα πιο νωρίς.

Κωνσταντίνος Στρατάκης / Γενετιστής – Ενδοκρινολόγος, καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών

Τι σημαίνει αυτό που ακούμε τα τελευταία χρονια περί μετάλλαξης των γονιδίων μας και κατά πόσο ο τρόπος ζωής είναι υπεύθυνος γι’ αυτές τις μεταλλάξεις;

-Για ορισμένες νόσους, όπως ο καρκίνος, μονογονιδιακές επιρροές είναι σημαντικές. Και πάλι όμως το περιβάλλον παίζει μεγάλο ρόλο. Περιβάλλον δεν είναι μόνο οι ατομικές επιλογές, αλλά και εκθέσεις σε παράγοντες που δεν είναι επιλογή μας: κάποιος που κατοικεί στο κέντρο μια μεγάλης πόλης έχει πολύ μεγαλύτερη πιθανότητα καρκίνου από κάποιον στην εξοχή, κλπ.

Η ιατρική του μέλλοντος θα είναι μία sur mesure ιατρική; Κάτι απόλυτα εξατομικευμένο; Και πόσο ρόλο παίζει σε αυτό το να γνωρίζουμε την κληρονομικότητά μας;

-Απόλυτα εξατομικευμένο, ναι! Και άρα το να ξέρεις αυτό το 20% είναι πολύ σημαντικό

Τι κάνουμε λάθος και δεν προλαβαίνουμε ασθένειες και καταστάσεις που ειδικά στις μέρες μας κανονικά προλαβαίνονται

-Απλό: το σύστημα υγείας δεν είναι προσανατολισμένο στην πρόληψη. Πάμε στον γιατρό όταν έχουμε την νόσο και όχι για να προλάβουμε την νόσο, και οι επιλογές μας στην άσκηση, τη διατροφή και τον ύπνο είναι κακές. Η υγεία δεν είναι προτεραιότητα - γίνεται προτεραιότητα όταν νοσούμε, αλλά τότε είναι αργά...

Είναι παράγοντας μακροζωίας η χώρα στην οποία ζούμε και αν ναι, και δεν ζούμε στο καλύτερο σημείο του πλανήτη, πώς προστατεύουμε τον εαυτό μας;

-Location, location, location: το που ζούμε είναι ο πιο σημαντικός δείκτης υγείας του πληθυσμού. Προστασία είναι οι προσωπικές επιλογές.

Για το αναλυτικό πρόγραμμα της ημερίδας πατήστε εδώ.