Το δικαίωμα στη βαρεμάρα: Μπορώ να βαρεθώ με την ησυχία μου;

Όλοι έχουμε πάρει τη βαρεμάρα λίγο από φόβο. Θες που άμα βαριέσαι να κουνηθείς, ξαφνικά είσαι ο τεμπέλης, ο άεργος, αυτός που δεν έχει σκοπό; Θες που έχει γεμίσει ο τόπος με motivational τυπάδες που σου λένε να βρίσκεσαι συνέχεια σε εγρήγορση για να μην είσαι Looser με L κεφαλαίο. Όλα αυτά –ειδικά το «τεμπέλης»– έχουν χαραχτεί στο υποσυνείδητό σου και, χωρίς να το καταλάβεις, έχουν γίνει κομμάτι του mental DNA σου.

Αυτός ο καταιγισμός βίντεο που σε ωθούν να είσαι παραγωγικός ακόμα και στον ύπνο σου και να μάθεις να κάνεις multitasking αν θες να έχεις μια επιτυχημένη ζωή με νόημα, έχουν δαιμονοποιήσει τη βαρεμάρα. Όμως μήπως το να βαριέσαι και να αράζεις δεν είναι τόσο τραγικό πια;

Κι εγώ η ίδια είμαι κάπως σε διάσταση με την ιδέα τού να τεμπελιάζω, καθώς με πιάνουν τύψεις αν δεν ασχολούμαι με κάποιο task (τα task είναι γύρω στα 10 διαφορετικά) που έχει να κάνει κυρίως με τη δουλειά μου ή αν δεν έχω προγραμματίσει πώς θα αξιοποιήσω όλες τις παραγωγικές ώρες της ημέρας (για μένα είναι από τις 10:00 μέχρι τις 20:00). Δεν έχουμε μάθει να αράζουμε με τον εαυτό μας και κυρίως να τον αντιμετωπίζουμε. Όπως παρατηρεί και η Σόφι ΜακΜπέιν, συγγραφέας και αρθρογράφος «Η βαρεμάρα δεν είναι έλλειψη περιεχομένου. Είναι πύλη για σκέψη, έμπνευση, επεξεργασία όσων ζούμε και δεν προλαβαίνουμε να νιώσουμε».

Κι επειδή μου αρέσουν οι βαρύγδουπες δηλώσεις, έχω να πω το εξής: η βαρεμάρα είναι επιστήμη! Και δεν το λέω εγώ, το λένε οι ίδιοι οι επιστήμονες. Ο Roger E. Beaty, καθηγητής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Πενς, δημοσίευσε μια έρευνα με τίτλο «Δημιουργικότητα και το προεπιλεγμένο δίκτυο: Ανάλυση λειτουργικής συνδεσιμότητας του δημιουργικού εγκεφάλου σε κατάσταση ηρεμίας» (“Creativity and the default network: A functional connectivity analysis of the creative brain at rest”) στην οποία εξηγεί ότι, όταν βαριέσαι, ο εγκέφαλός σου ενεργοποιεί το «προεπιλεγμένο δίκτυο». Αυτό ουσιαστικά σημαίνει ότι βρίσκεται σε μια κατάσταση ηρεμίας κατά την οποία ξεπηδούν ιδέες, συνδέσεις και λύσεις – ανάλογα πού έχεις επικεντρωθεί. Με άλλα λόγια, εάν φτάσεις σε δημιουργικό αδιέξοδο, παράτα τα και κάτσε, άραξε! Θα σου ’ρθει. Σκέψου τον εγκέφαλό σου σαν έναν άνθρωπο που γυμνάζεται. Μπορείς να γυμνάζεσαι συνεχόμενα όλη μέρα; Όχι. Θα τα φτύσεις! Τότε γιατί προσπαθείς να υπερφορτώσεις τον εγκέφαλό σου;

Ψάχνοντας πληροφορίες για το άρθρο, έπεσα πάνω σ’ έναν τίτλο που έβγαζε νόημα, και είναι κάτι που δεν είχα τολμήσει ποτέ να σκεφτώ, γιατί μου ακουγόταν σαν «δικαιολογία». Ο τίτλος είναι «Η βαρεμάρα δεν είναι ένα πρόβλημα που πρέπει να λύσεις, αλλά ένα μήνυμα που πρέπει ν’ ακούσεις». Κι όσο κι αν αυτό σου ακούγεται άκυρο και περίεργο, σε προκαλώ να το σκεφτείς καλύτερα. Όποτε προσπαθούμε να μείνουμε συγκεντρωμένοι και δεν μπορούμε γιατί αισθανόμαστε πλήξη, μπορεί απλώς αυτό που κάνουμε να μη μας γεμίζει γενικά ή εκείνη την ώρα. Και είναι οκέι! Οπότε, ίσως το γεγονός ότι βαριέσαι ελεεινά να κάνεις κάτι σημαίνει ότι δεν σε ενδιαφέρει κιόλας.

Το ότι βαριέσαι δεν σημαίνει ότι βρίσκεσαι σε ένα συνεχές ταξίδι αυτοπραγμάτωσης. Μερικές φορές απλώς θες να βαρεθείς σαν άνθρωπος. Δεν χρειάζεται να καταπιάνεσαι με κάτι και να είσαι ενεργός συνέχεια. Οι ελεύθερές σου ώρες ή στιγμές είναι για σένα. Αυτό δε σημαίνει ότι είσαι αποτυχημένος και χωρίς στόχους. Ας απαλλαχτούμε επιτέλους από αυτά τα τοξικά στερεότυπα που μας οδηγούν στο burnout.

Όταν οι σκέψεις μάς τρομάζουν περισσότερο από τον πόνο: Μια μελέτη για τη βαρεμάρα και τον νου

Το 2014, ερευνητές από το Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ και το Πανεπιστήμιο της Βιρτζίνια δημοσίευσαν μία από τις πιο ενδιαφέρουσες και εμβληματικές μελέτες για τον τρόπο που αντιδρούμε όταν μένουμε μόνοι με τις σκέψεις μας. Η μελέτη με τίτλο «Απλώς σκεφτείτε: Οι προκλήσεις του αδέσμευτου μυαλού» (“Just think: The challenges of the disengaged mind’’, Science, 4 Ιουλίου 2014), των Timothy D. Wilson, David A. Reinhard, Erin C. Westgate, Daniel T. Gilbert και συνεργατών, διερεύνησε το πώς βιώνουν οι άνθρωποι την εσωστρέφεια και τις σκέψεις τους όταν τους αφαιρούνται όλα τα εξωτερικά ερεθίσματα.

Στα 11 πειράματα που περιλάμβανε η μελέτη, ζητήθηκε από τους συμμετέχοντες να παραμείνουν μόνοι τους σε ένα δωμάτιο χωρίς κανενός είδους περισπασμό (όχι κινητά, βιβλία ή μουσική), απλώς με τις σκέψεις τους, για χρονικά διαστήματα από 6 έως 15 λεπτά. Το αποτέλεσμα ήταν εντυπωσιακό: η πλειονότητα ανέφερε ότι δυσκολεύτηκε να παραμείνει συγκεντρωμένη και βίωσε την εμπειρία ως δυσάρεστη.

Το πιο χαρακτηριστικό εύρημα της μελέτης ήρθε από ένα ειδικό πείραμα, όπου υπήρχε η επιλογή να πατήσουν ένα κουμπί που προκαλούσε ήπιο μεν ενοχλητικό δε ηλεκτροσόκ. Παρόλο που όλοι οι συμμετέχοντες είχαν προηγουμένως δηλώσει ότι το σοκ ήταν δυσάρεστο σε τέτοιο βαθμό που θα πλήρωναν για να το αποφύγουν, 67% των ανδρών και 25% των γυναικών επέλεξαν τελικά να το πατήσουν – ορισμένοι περισσότερο από μία φορά. Μάλιστα, ένας συμμετέχων πάτησε το κουμπί 190 φορές μέσα στα 15 λεπτά (θεωρώ πως ήταν ο real life Χόμερ Σίμσον). Οι επιστήμονες κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι «οι άνθρωποι προτιμούν τη δράση από τη σκέψη» – ακόμη κι όταν η δράση αυτή είναι επώδυνη!

Το πείραμα αυτό μας δείχνει μια άβολη, αν όχι απογοητευτική πραγματικότητα: το πόσο δύσκολο είναι για τον σύγχρονο άνθρωπο να διαχειριστεί τη σιωπή του, τις σκέψεις του, το σώμα του, την ίδια του την ύπαρξη όταν δεν έχει να κάνει τίποτα. Χρειαζόμαστε εξωτερικά ερεθίσματα και νόημα σε οτιδήποτε κάνουμε.

Όπως αναφέρει και η Dr. Erin Westgate, μία εκ των συγγραφέων, η βαρεμάρα λειτουργεί όπως η πείνα ή η μοναξιά – δηλαδή ως ένα σήμα προς το άτομο ότι κάτι του λείπει. Αν δεν μπορεί να μετατρέψει αυτή την αίσθηση σε κάτι ουσιαστικό ή δημιουργικό, τότε το άτομο κινδυνεύει να βιώσει χρόνια βαρεμάρα, η οποία σχετίζεται με αυξημένα ποσοστά κατάθλιψης, άγχους, εξαρτήσεων και ριψοκίνδυνων συμπεριφορών.

Μπορείς να διώξεις τη βαρεμάρα σκρολάροντας;

Το κινητό είναι σύμβολο της βαρεμάρας, γιατί, τι κάνουμε κάθε φορά που βαριόμαστε; Scroll! Και τι μ’ αυτό, θα μου πεις; Πλέον οι περισσότεροι άνθρωποι έχουμε ένα smartphone στην τσέπη μας, το οποίο αποτελεί την πιο άμεση και εύκολη διέξοδο από την βαρεμάρα. Να μην τα πολυλογώ, καλό δεν κάνει.

Παλαιότερα, που δεν είχαμε τα smartphones και φυσικά ούτε την προσβασιμότητα που μας χαρίζει το ίντερνετ, υπήρχε ένα όριο στο πώς αξιοποιούσαμε τις οθόνες. Ναι, μπορεί να έσταζα στους Sims, όμως, όταν το έκλεινα, μπορούσα να αντιμετωπίσω τον εαυτό μου μόνο του.

Τα smartphones λειτουργούν ως μηχανισμός άμεσης ικανοποίησης. Είναι όπως όταν θες να στείλεις σ’ αυτόν που σε γράφει. Του στέλνεις, σου απαντάει, οπότε ικανοποιείς το άγχος σου εκείνη την ώρα. Μετά βέβαια σε αφήνει εκ νέου στο «διαβάστηκε». Το κινητό δεν αφήνει τον εγκέφαλο να λειτουργήσει φυσιολογικά και να κάνει στροφή στο εσωτερικό του όταν δεν υπάρχει κάποιο άμεσο εξωτερικό ερέθισμα. Έτσι, διακόπτεται και η λειτουργία του «προεπιλεγμένου δικτύου», που αναφέραμε παραπάνω. Δεν επιτρέπουμε σ’ αυτό το εγκεφαλικό κύκλωμα να κάνει τη δουλειά ώστε να ενεργοποιηθεί σε κατάσταση ηρεμίας και να βοηθήσει τον εσωτερικό μονόλογο, τις δημιουργικές ιδέες και τη βαθύτερη επεξεργασία προσωπικών θεμάτων. Όταν αποφεύγουμε τη σιωπή, χάνουμε την ευκαιρία να δούμε τι είναι αυτό που πραγματικά μας απασχολεί.

Με λίγα λόγια, η βαρεμάρα δεν είναι κάτι κακό ή εχθρός του να γίνεις καλύτερος. Το αντίθετο μάλιστα. Είναι ένα σημαντικό βοήθημα στην βελτίωσή σου, στην εσωτερική αφύπνιση, σου μπουστάρει τη δημιουργικότητα και σε ωθεί να επανασυνδεθείς με τον εαυτό σου.

Όπως γράφουν οι ερευνητές: «Αντί να τη φοβόμαστε, ίσως πρέπει να μάθουμε να καθόμαστε μαζί της. Μόνο τότε μπορούμε να ακούσουμε τα πραγματικά μας ερωτήματα: Τι νιώθω; Τι μου λείπει; Τι αξίζει να κάνω;».