Ο αναπνευστικός συγκυτιακός ιός και το νέο εμβόλιο: Ο γιατρός Γιώργος Παππάς απαντά

Στις «Συστάσεις εμβολιασμού για την πρόληψη σοβαρής λοίμωξης από τον Αναπνευστικό Συγκυτιακό Ιό» της Ελληνικής Εταιρείας Λοιμώξεων διαβάζουμε τα εξής:

Ο αναπνευστικός συγκυτιακός ιός (respiratory syncytial virus - RSV) είναι ένας RNA ιός που συχνά προκαλεί λοιμώξεις κατώτερου αναπνευστικού. Τα άτομα που έχουν μολυνθεί με RSV συνήθως παρουσιάζουν αρχικά συμπτώματα από το ανώτερο αναπνευστικό για αρκετές ημέρες (ρινική συμφόρηση, ρινόρροια) και ακολουθούν τα συμπτώματα από το κατώτερο αναπνευστικό μετά από αρκετές ημέρες (παραγωγικός βήχας, συριγμός, αναπνευστική δυσχέρεια). Ο RSV είναι σχετικά συχνό αίτιο πνευμονίας στους ενήλικες, καθώς ανιχνεύεται στο 3% των ασθενών με πνευμονία της κοινότητας (5ος κατά σειρά αιτιολογικός παράγων), ενώ παράλληλα αποτελεί την 1η αιτία ιογενούς λοίμωξης του κατώτερου αναπνευστικού σε παιδιά <5 ετών. Τα άτομα που έχουν μολυνθεί με RSV είναι μεταδοτικά για 3 έως 8 ημέρες, ενώ ορισμένα μπορεί να μεταδίδουν τον ιό για έως και 4 εβδομάδες. Ο RSV επιβιώνει σε επιφάνειες, όπως έπιπλα, δέρμα, υφάσματα και γάντια για μεγάλα διαστήματα. Η επαφή με ένα μολυσμένο άτομο ή η επαφή με μια μολυσμένη επιφάνεια, καθώς και ο αυτoενοφθαλμισμός, είναι απαραίτητα για τη μετάδοση του RSV.

Το Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών Ενηλίκων περιλαμβάνει από τα τέλη του προηγούμενου μήνα και σύσταση για εμβολιασμό για τον Αναπνευστικό Συγκυτιακό Ιό - RSV: για πρώτη φορά έχουμε εμβόλια απέναντι στο συγκεκριμένο παθογόνο. Ρωτήσαμε τον παθολόγο, ερευνητή για τα επιδημιολογικά των λοιμώξεων, Γιώργο Παππά όλα όσα πρέπει να ξέρουμε για τον RSV και το σχετικό εμβόλιο:

Τελικά δεν προσβάλλει μόνο παιδιά αυτός ο ιός;

Γ.Π.: Όχι. Προσβάλλει και τις μεγαλύτερες ηλικίες, που η ανοσολογική τους μνήμη από προηγούμενες επαφές με τον ιό ασθενεί. Υπολογίζεται ότι στις ΗΠΑ (που έχει επαρκή επιδημιολογικά στοιχεία) κάθε χρόνο νοσηλεύονται εξαιτίας λοίμωξης αναπνευστικού από RSV πάνω από 100.000 άτομα άνω των 65 ετών, με αυξημένο κίνδυνο εισαγωγής σε ΜΕΘ και θανάτου σε άτομα άνω των 75 ετών και σε άτομα με σοβαρά προβλήματα υγείας (από την καρδιά, τους πνεύμονες, τους νεφρούς, το ήπαρ, άτομα με διαβήτη ή υπερβολικά παχύσαρκα, αλλά και άτομα με ανοσοκαταστολή — ειδικά για άτομα που έχουν υποβληθεί σε μεταμόσχευση μυελού και μεταμόσχευση πνεύμονα, ο κίνδυνος είναι πολλαπλάσιος). Και το κάπνισμα σχεδόν διπλασιάζει τον κίνδυνο νοσηλείας αν κολλήσει κάποιος RSV, σύμφωνα με μελέτη που παρουσιάστηκε σε πρόσφατη συνεδρίαση της αμερικανικής Συμβουλευτικής Επιτροπής για τον Εμβολιασμό. Υπάρχει και αυξημένη συσχέτιση με νέα καρδιολογικά προβλήματα, ακόμη κι αν δεν έχεις τέτοιο ιστορικό, έτσι και κολλήσεις RSV και νοσηλευτείς.

Μάλιστα… Ποιοι προτείνεται λοιπόν να εμβολιαστούν στην Ελλάδα;

Γ.Π.: Άτομα 75 ετών και άνω, ανεξαρτήτως ιστορικού. Άτομα ηλικίας 60-74 ετών που έχουν ένα ή περισσότερα από τα ακόλουθα: σοβαρές καρδιαγγειακές παθήσεις, χρόνιες αναπνευστικές παθήσεις, προχωρημένη χρόνια νεφρική ανεπάρκεια, σακχαρώδη διαβήτη που έχει προκαλέσει βλάβη σε διάφορα όργανα, νοσογόνο παχυσαρκία (δηλαδή δείκτη μάζας σώματος 40 και πάνω), ανοσοκαταστολή κάθε είδους και βαρύτητας, χρόνια νευρολογικά νοσήματα που περιορίζουν κατάποση / αναπνοή / αντανακλαστικό βήχα, χρόνια ηπατική ανεπάρκεια, ή αιμοσφαιρινοπάθειες (δρεπανοκυτταρική, θαλασσαιμίες). Η σύσταση όμως επεκτείνεται σε όσα άτομα 60-74 ετών ενδέχεται να κινδυνεύουν να νοσήσουν σοβαρά από RSV, κατά την εκτίμηση του προσωπικού τους γιατρού. Και μια ομάδα ατόμων που είναι ιδιαίτερα επιρρεπής σε συρροές RSV και βαριά νόσηση είναι τα άτομα που διαμένουν σε ιδρύματα χρονίως πασχόντων και γηροκομεία — κι εκεί έχει μεγάλη σημασία, και σύσταση φυσικά, ο εμβολιασμός. Οπότε, αν ανήκετε σε αυτές τις κατηγορίες, ώρα να μιλήσετε με τον γιατρό σας, για να προγραμματίσετε.

Τι είναι αυτά τα νέα εμβόλια; Πάλι για… «αδοκίμαστες» τεχνολογίες θα ακούσουμε;

Γ.Π.: Όχι. Στην Ελλάδα διατίθενται δύο εμβόλια που ουσιαστικά είναι «παραδοσιακής τεχνολογίας», παρουσιάζουν στον οργανισμό ένα συγκεκριμένο κομμάτι του ιού — τέτοιας τεχνολογίας εμβόλια είναι και για τον πνευμονιόκοκκο και τον μηνιγγιτιδόκοκκο για παράδειγμα. Τα εμβόλια για τον RSV χρησιμοποιούν μια συγκεκριμένη πρωτεΐνη του ιού, την F (for Fusion) που κάνει τη σύντηξη του περιβλήματος του ιού με τα κύτταρα του ανθρώπου και με γειτονικά κύτταρα (έτσι φτιάχνονται τα συγκύτια του ονόματος). Χρόνια έρευνας και αποτυχημένων προσπαθειών ανάπτυξης εμβολίου για τον RSV κατέληξαν ότι αυτή η πρωτεΐνη, σε μια συγκεκριμένη της φάση (πριν ετοιμαστεί για σύντηξη ας πούμε), φτιάχνει κατάλληλα αντισώματα, προστατευτικά σε ικανοποιητικά επίπεδα. Έγιναν οι μελέτες, εγκρίθηκαν τα εμβόλια, έκλεισαν χρόνο σχεδόν που χορηγούνται στις ΗΠΑ, οπότε έχουμε και στοιχεία. Δύο τα εμβόλια, ένα της GSK και ένα της Pfizer. Της GSK έχει και ανοσοενισχυτικό, παρόμοιο με αυτό που χρησιμοποιεί και το «καλό» εμβόλιο του έρπητα ζωστήρα.

Και θα πρέπει να το κάνουμε κάθε χρόνο;

Γ.Π.: Όχι. Η σύσταση είναι να γίνει εφάπαξ. Φαίνεται ότι στα δύο χρόνια εκμηδενίζεται η προστασία από το να νοσήσεις και να χρειαστεί να πας στον γιατρό, αλλά διατηρείται επαρκής προστασία από σοβαρές επιπλοκές — βλέποντας θα πάμε σε αυτό. Σημαντικό βέβαια είναι, επειδή ο ιός έχει εποχικότητα, είναι χειμερινός, να γίνει ο εμβολιασμός τώρα το φθινόπωρο, ώστε να αναπτυχθεί ανοσία έγκαιρα. Η Ελληνική Επιτροπή Εμβολιασμών πάντως σημειώνει να γίνεται μόνο του το εμβόλιο, ελλείψει επαρκών στοιχείων για το αν μπορούμε να το χορηγούμε μαζί με της γρίπης ή του κορονοϊού.

Και τι θα κερδίσουμε με αυτό τον εμβολιασμό; Δώστε μας αριθμούς.

Γ.Π.: Υπολογισμοί από το αμερικανικό CDC όπως παρουσιάστηκαν στην συνεδρίαση της εκεί συμβουλευτικής επιτροπής εμβολιασμών: Αν εμβολιάσουμε ένα εκατομμύριο άτομα άνω των 75 ετών, τότε τα επόμενα δύο χρόνια θα έχουμε έως και 600 λιγότερους θανάτους σε αυτή την ηλικία, και περίπου 4.000 λιγότερες νοσηλείες. Στην ομάδα των 60-74 ετών με παράγοντες κινδύνου αντίστοιχα, αν εμβολιάσουμε ένα εκατομμύριο άτομα, θα έχουμε τα επόμενα δύο χρόνια 200+ λιγότερους θανάτους σε αυτή την ομάδα, και πάνω από 2500 λιγότερες νοσηλείες. Α, και να προσθέσουμε εδώ σε όσα αναφέρει η Ελληνική Εταιρεία Λοιμώξεων ότι φυσικά μεταδίδεται και μέσω του αέρα ο ιός, πέραν των μολυσμένων επιφανειών.

Ωραία. Τώρα: διαβάζουμε ότι το εμβόλιο της Pfizer έχει άδεια χορήγησης και για εγκύους, με απώτερο στόχο να περάσουν τα αντισώματά τους στα έμβρυα-μελλοντικά βρέφη για να προστατευτούν από τον ιό, καθώς έχει γίνει γνωστό ότι σε ηλικίες κάτω των 6 μηνών ο ιός είναι ιδιαίτερα επικίνδυνος. Δεν υπάρχει τέτοιο σκεπτικό στην Ελλάδα;

Γ.Π.: Η Ελληνική Εταιρεία Λοιμώξεων έχει κάνει εισήγηση από τον Ιούλιο να χορηγηθεί και σε εγκύους 32-36 εβδομάδων. Δεν ακολουθήθηκε η σύσταση — πιθανώς υπάρχει φοβία για το πόσο θα εφαρμοζόταν μια τέτοια σύσταση από τους αρμόδιους θεράποντες; θα υπάρξει κάποια καθυστέρηση μέχρι να υπάρξει σχετική ενημέρωση; φοβήθηκε η εγχώρια επιτροπή επειδή υπήρξε μια διχογνωμία μεταξύ ρυθμιστικών αρχών σε ΗΠΑ και Ευρώπη για το ποιο είναι το κατάλληλο διάστημα; Αλλά το 32-36 εβδομάδων έχει κριθεί από όλους ασφαλές και αποτελεσματικό διάστημα… Ίσως βγάλει στο μέλλον κάποιο σκεπτικό η Ελληνική Επιτροπή Εμβολιασμών, ή ίσως κάνει κάποια συνέντευξη τύπου να ενημερώσει και το κοινό γι’ αυτό το νέο εμβόλιο, οπότε εκεί μπορούν οι δημοσιογράφοι υγείας να ρωτήσουν. Ρωτάμε κι εμείς από εδώ δηλαδή, αλλά δεν θα μας απαντήσουν. Πάντως ο εμβολιασμός των εγκύων σε αυτό το διάστημα θα ήταν σωτήριος για πολλά βρέφη.

Και πόσο ασφαλές είναι αυτό το εμβόλιο; Εννοώ, πέρα από συνηθισμένες τοπικές αντιδράσεις.

Γ.Π.: Ανατρέχουμε πάλι στην αμερικανική Συμβουλευτική Επιτροπή Εμβολιασμών που τα συζητά όλα δημόσια. Υπήρξε μια συζήτηση για πιθανότητα εμφάνισης νευρολογικού συνδρόμου, του Guillain-Barre, που επανέρχεται στην επικαιρότητα συχνά-πυκνά με διάφορες αφορμές. Κάθε ερέθισμα στο ανοσοποιητικό μπορεί να επάγει σε κάποιους (που ίσως έχουν μιαν άγνωστης μορφής προδιάθεση) τέτοιο σύνδρομο — πολλά παθογόνα που προκαλούν γαστρεντερίτιδα κλασικά, αλλά και η γρίπη (και ο κορονοϊός), αλλά και εμβόλια αναπόφευκτα, ανοσολογικά ερεθίσματα είναι κι αυτά. Σπάνια περιγράφεται το σύνδρομο, ακόμη και μετά από εμβολιασμό για γρίπη ή έρπητα ζωστήρα. Περιγράφεται κι εδώ, αλλά τα ποσοστά δίνονται ακόμη με ασάφεια — οι Αμερικανοί δίνουν μεγαλύτερη πιθανότητα με το εμβόλιο της Pfizer και 1 στις 300.000 για το εμβόλιο της GSK, αλλά σημειώνουν ότι αυτές είναι πολύ χονδρικές εκτιμήσεις (άλλωστε, κάποια στιγμή τα συστήματα φαρμακοεπαγρύπνησης που έχουν εκεί έδωσαν και ένα σήμα πιθανής συσχέτισης με μια αιματολογική κατάσταση, την ιδιοπαθή θρομβοπενική πορφύρα, το έψαξαν, είδαν ότι δεν υπήρχε κάτι). Το σημαντικότερο όμως είναι το εξής: στις ηλικίες 75 ετών και άνω και 60-74 ετών με υποκείμενα νοσήματα, είναι μακράν πιθανότερο να πεθάνεις από RSV παρά να πάθεις Guillain-Barre από το εμβόλιο.

Τώρα που η βιοϊατρική τεχνολογία τρέχει, θα έχουμε και άλλα εμβόλια;

Γ.Π.: Διψήφιος αριθμός είναι σε δοκιμές. Ήδη πήρε έγκριση και το εμβόλιο της Moderna, που είναι mRNA εμβόλιο, προς το παρόν δεν κυκλοφορεί Ελλάδα, αλλά έτσι κι αλλιώς τα πρώτα του στοιχεία ήταν ενδεικτικά υποδεέστερης αποτελεσματικότητας σε σχέση με αυτά που ήρθαν. Μια πολύ ενδιαφέρουσα προσπάθεια ανάπτυξης ενός αλλιώτικου εμβολίου για τον RSV, που θα μπορεί μάλιστα να χορηγείται ακόμη και σε νεογνά, είναι συνεργασία Ελλάδας-Χιλής: στη Χιλή βρίσκεται ο Αλέξης Καλέργης, με εκτεταμένο ερευνητικό έργο στην ανάπτυξη νέων εμβολίων, ο οποίος συνεργάζεται με τον δικό μας Γιώργο Παπαζήση από το ΑΠΘ σε μια πρωτότυπη προσέγγιση — παίρνεις το BCG, το γνωστό μας εμβόλιο για τη φυματίωση, που ξέρουμε την ασφάλειά του, και το χρησιμοποιείς ως όχημα για μια άλλη πρωτεΐνη του RSV. Οι μελέτες προχωράνε, με τη συμμετοχή της Θεσσαλονίκης μάλιστα μέσα στις επόμενες εβδομάδες.

Εντυπωσιακό! Και για τα βρέφη και τα ευπαθή παιδιά που δεν έχουμε εμβόλιο, δεν υπάρχει κάτι να τα προστατεύει;

Γ.Π.: Άλλη νέα θαυμαστή εξέλιξη εδώ, όμως δεν έχει έρθει στην Ελλάδα προς το παρόν: υπάρχει λοιπόν ένα μονοκλωνικό αντίσωμα, το Nirsevimab, που είναι για χορήγηση σε βρέφη πριν την πρώτη τους «σεζόν RSV», τον πρώτο τους χειμώνα ας πούμε. Με εξαιρετικά στοιχεία αποτελεσματικότητας (ελάττωση κατά 80% του κινδύνου νοσηλείας από RSV). Στις ΗΠΑ προτείνεται για όλα τα βρέφη κάτω των 8 μηνών που δεν έχει εμβολιαστεί η μητέρα τους, καθώς και για ορισμένες κατηγορίες ευπαθέστερων βρεφών 8-19 μηνών πριν τη δεύτερή τους «RSV σεζόν». Έγκριση από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων υπάρχει πάντως.

Πόσα εμβόλια να κάνει όμως κανείς;

Γ.Π.: Η βασική επιστήμη και η βιοτεχνολογία κάνουν το καθήκον τους, το ζήτημα είναι πώς τα εφαρμόζουν όλα αυτά οι φορείς της δημόσιας υγείας. Το σημαντικό είναι να γίνονται τα εμβόλια. Να πληροφορείται το κοινό και οι αρμόδιοι επαγγελματίες υγείας για την ύπαρξή τους, να γίνονται οι συστάσεις σε όσους πρέπει να τα κάνουν, να εξηγούνται οφέλη και όποιες ανεπιθύμητες αντιδράσεις με σαφήνεια και γνώση. Να υπάρχει δημόσια πληροφόρηση. Δεν είμαι αισιόδοξος για τη διείσδυση του εμβολίου στον γενικό πληθυσμό πάντως, εδώ στις ΗΠΑ, και με έντονες προσπάθειες, η εμβολιαστική κάλυψη για τον RSV έφτασε πέρυσι μόλις στο 20%. Πόσο μάλλον εδώ, που 20% δεν πετύχαμε ούτε για το περσινό επικαιροποιημένο του κορονοϊού…

Ο γιατρός Γιώργος Παππάς οφείλει να δηλώσει ότι δεν υπάρχουν σχέσεις, πάσης φύσεως, με φαρμακευτικές εταιρείες.