Γιώργος Παππάς: «Κανέναν θάνατο δεν έπρεπε να δεχόμαστε»

Πολλοί γνωρίζουμε τον Γιώργο Παππά από τις viral αναρτήσεις του, τα διάσημα στην κοινότητα του Facebook «Ημερολόγια κορωνοϊού». Αν τα βάλεις στη σειρά φτιάχνουν ένα χρονικό της πανδημίας σε όλες της τις φάσεις και τις πτυχές: τα επιστημονικά δεδομένα, τι να προσέχουμε, τι μας διαφεύγει, οι καινούργιοι όροι, λάθη και αβλεψίες, επισήμανση κινδύνων, προτάσεις, διεθνή άρθρα… Είναι αυτό που λέμε «ειδικός», όχι ως γιατρός-παθολόγος που είναι, αλλά επειδή από το 2005 βρέθηκε να μελετά επιστημονικά το θέμα «πανδημία» από μια ελαφρώς διαφορετική οδό, μέσω διεθνών ερευνητικών εργασιών που αφορούσαν σενάρια ετοιμότητας απέναντι σε βιοτρομοκρατικά χτυπήματα. Τι κάνουμε αν υπάρξει κίνδυνος υπερφόρτωσης του δημόσιου συστήματος υγείας λόγω μιας πιθανής πανδημίας; Πώς αντιμετωπίζουμε το «χειρότερο σενάριο»;

Δεν είναι περίεργο, λοιπόν, που πρώτος εκείνος μίλησε δημόσια για το άγνωστο τότε κορωνοϊό στη συνέντευξη που έδωσε στον Κυριάκο Αθανασιάδη στις 26 Ιανουαρίου 2020. Όταν όλοι ήμασταν ανυποψίαστοι για την ανατροπή, εκείνος εντόπιζε όλα τα κρίσιμα διακυβεύματα σχετικά με τη φύση του ιού. Ξέραμε ότι είχε εμφανιστεί στην Κίνα ένα ξαδελφάκι του Sars του 2002, δεν γνωρίζαμε όμως «πώς συμπεριφέρεται, πόσο επιθετικός είναι, πόσο μεταδοτικός, πόσο θανατηφόρος, αν υπάρχουν ασυμπτωματικοί φορείς και αν αυτοί οι φορείς, που κυκλοφορούν ανάμεσά μας, μεταδίδουν τον ιό εν αγνοία τους». Και σε κάποιο άλλο σημείο: «Να ευχόμαστε να μην είναι ΚΑΙ επιθετικός ΚΑΙ μεταδοτικότατος ΚΑΙ ευπροσάρμοστος/μεταλλάξιμος ώστε να μας ξεφεύγει». Όλα συνηγόρησαν ώστε να αντιμετωπίσουμε τελικά το «χειρότερο σενάριο». Αν και, όπως με διορθώνει, υπάρχει και χειρότερο: η εξάπλωση ενός ιού που θα έπληττε σοβαρά όχι τους ανθρώπους μεγάλης ηλικίας, αλλά τους νέους και υγιείς. 

Στη βιντεοκλήση που κάναμε, Κυριακή απόγευμα, ήταν χειμαρρώδης και πολύ διαφωτιστικός, θέτοντας το θέμα αντιμετώπιση της πανδημίας σε μια διαφορετική βάση με τη στρατηγική ZeroCovid που συζητιέται στην επιστημονική κοινότητα, της οποίας ο ίδιος είναι θερμός υποστηρικτής. Το πρώτο που του επισημαίνω είναι πως ήμουν άυπνη γιατί το προηγούμενο βράδυ, στη διπλανή ταράτσα έξω από το δωμάτιό μου, κάποιοι γείτονες έκαναν «κορωνοπάρτι» (μία από τις λέξεις του δεύτερου κύματος) μέχρι τις τέσσερις το πρωί...

«Αυτά θα συνεχίσουν να γίνονται, και η απαγόρευση στις έξι δεν βοηθάει. Δεν ξέρω τι στοιχεία έχουν και επεξεργάζονται, αλλά με το να κλείνεις τον κόσμο μέσα νωρίτερα δημιουργείς μια πίεση και μια αντίδραση, ειδικά και μετά τα χθεσινά λάθος παραδείγματα [στην Ικαρία], και συγχρόνως τους εξωθείς να μαζεύονται σε εσωτερικούς χώρους. Όποιος θέλει να παραβιάσει τα μέτρα το κάνει έτσι κι αλλιώς. Είναι εφαρμόσιμο το κλείσιμο στις 6; Το πρόβλημα με τη διαχείριση της πανδημίας είναι ότι ανακοινώνονται όλη την ώρα μέτρα που στη συνέχεια δεν τηρούνται. Ακόμα και τώρα, αν βγεις έξω, οι μισοί φορούν τη μάσκα κάτω από τη μύτη, οι άλλοι κάτω από το πιγούνι, κι έχουμε και τους τολμηρούς που δεν τη φορούν καθόλου, και ιδιαίτερος έλεγχος δεν γίνεται. Τις μάσκες δεν τις φοράμε σωστά, τις αποστάσεις δεν τις εφαρμόζουμε, το θέμα των ΜΜΜ δεν το λύσαμε, κόσμος πίνει τον καφέ του μέσα και έξω από τα μαγαζιά με κατεβασμένες τις μάσκες. Από τη στιγμή που δεν μπορούμε να περιορίσουμε τις συρροές ανθρώπων, τι νόημα έχει να παίρνουμε καινούργια μέτρα; Ας δώσουμε το καλό παράδειγμα και ας επιμείνουμε στην αξία της εφαρμογής των ήδη υπαρχόντων». 

Πάντως όταν ακούς ότι εντείνονται τα μέτρα, έστω και με ημίμετρα, καταλαβαίνεις πως η κατάσταση είναι άσχημη, πως το τρίτο κύμα είναι εδώ. Και επίσης το ξέρουμε πια όλοι ότι πρέπει να φοράμε μάσκες. Είναι θέμα πληροφόρησης το ότι δεν συμμορφωνόμαστε;

Θα πρέπει να το ξεκινήσουμε από πριν, να δούμε πού χάσαμε το παιχνίδι. Γιατί δεν μάθαμε τον κόσμο να φοράει σωστά τη μάσκα; Είμαστε ευχαριστημένοι από την ενημέρωση που γίνεται από το κράτος; Μας έχει εξηγηθεί τι είναι μια μετάλλαξη, ποια είναι η σημασία για κάθε μία από αυτές; Πώς θα τρέξουν τα εμβόλια και πόσο αποτελεσματικά θα είναι απέναντι στις μεταλλάξεις; Όλη αυτή την πληροφορία θα πρέπει να τη δώσουμε με αξιόπιστο τρόπο, ειλικρινή και επιστημονικό.

Από εκεί και πέρα, εφόσον βλέπουμε ότι ο κόσμος δεν υπακούει, θα πρέπει να επιτηρήσουμε με αυστηρή αστυνόμευση και χωρίς εξαιρέσεις. Είναι ανόητο να λέμε ότι παίρνουμε μέτρα επειδή έρχεται μια πολύ άσχημη κατάσταση ενώ δεν εφαρμόζουμε τα ήδη υπάρχοντα. Με τόσες παρανομίες που έχουν γίνει, το κράτος θα έπρεπε να είχε πλουτίσει μόνο από τα πρόστιμα.

Θα αντιτείνω ότι ο κόσμος εφαρμόζει τα μέτρα πολύ περισσότερο, αυτό που δυσκολεύεται είναι να καταπιέσει την κοινωνικότητά του. Στο μεταξύ, όμως, οι εισαγωγές στα νοσοκομεία αυξάνονται ανησυχητικά…

Το να καταπιέσουμε την κοινωνικότητά μας, το καταλαβαίνω, είναι πολύ δύσκολο, όμως πρέπει να το κάνουμε, πρέπει να βγαίνουμε έξω με μάσκα και να καταπιεστούμε. Όλοι έχουμε πληγεί από την πανδημία, για όλους είναι μια δύσκολη εποχή και όλοι διακινδυνεύουμε εξίσου. Όμως, να μην ξεχνάμε πως υπάρχουν επαγγελματικές ομάδες που κινδυνεύει το μέλλον τους, όπως υπάρχουν και άνθρωποι με υποκείμενα νοσήματα που έχουν απομονωθεί και δεν μπορούν να κυκλοφορήσουν γιατί φοβούνται. Γνωρίζω δεκάδες ασθενείς που βλέπουν με αγωνία και φόβο αυτή την παράταση του διμήνου, γιατί αν κολλήσουν θα πάνε στο νοσοκομείο με πολύ άγνωστη πρόγνωση. Αυτοί είναι που κινδυνεύουν, όχι ο οποιοσδήποτε δεν μπορεί να καταπιέσει λίγο την όποια κοινωνικότητά του. Θα πρέπει να μαθαίνουμε στα δύσκολα όσο χειροτερεύουν τα πράγματα. 

Ακόμα κι αν είναι δικαιολογημένο και κατανοητό, είναι προφανές πως όσοι γκρινιάζουμε ότι έχουμε κουραστεί είναι επειδή δεν έχουμε χάσει τη δουλειά μας, επειδή δεν έχουμε αρρωστήσει σοβαρά ή δεν έχουμε χάσει κάποιον δικό μας. Ακούγεται λίγο σαν πολυτέλεια, σε μια τέτοια συγκυρία.

Πρώτον, ο αναμάρτητος πρώτος τον λίθο βαλέτω, και δεύτερον, εδώ που φτάσαμε, πρέπει να διαχειριστούμε το τρίτο κύμα και να υποστούμε αυστηρότερα μέτρα. Ωστόσο, τώρα τουλάχιστον έχουμε μια διέξοδο, με τον εμβολιασμό. Ας το δούμε λοιπόν λίγο σοβαρά εφόσον έχουμε ορίζοντα μπροστά μας και ξέρουμε ότι με το εμβόλιο κάποια στιγμή θα πετύχουμε ανοσία αγέλης. Μέχρι τότε, όμως, ας εφαρμόσουμε τα μέτρα. Να σας το πω και έτσι. Για να μάθουμε ότι η χειρουργική μάσκα είναι φτηνή και ότι όλοι πρέπει να τη φοράμε, έπρεπε να έρθει το δεύτερο κύμα του Νοεμβρίου. Κι αφού ζήσουμε κι ένα τρίτο κύμα, τον Φεβρουάριο, μπορεί να μάθουμε να φοράμε τέλεια τη μάσκα, με τη μύτη μέσα, να κρατάμε τις αποστάσεις και να μην κάνουμε κορωνοπάρτι.

Όμως αυτή η φιλοσοφία είναι λάθος και κοστίζει ζωές. Η μόνη λύση, κατά τη γνώμη μου, ήταν, και ακόμα και τώρα είναι, να εκμηδενίσουμε τον ιό. Όχι να συμβιώνουμε μαζί του, όχι να τον συντηρούμε, όχι να υπολογίζουμε πόσες ΜΕΘ έχουμε και όταν δεν αντέχουν άλλο να κατεβάζουμε ρολά. Καμία ΜΕΘ δεν έπρεπε να αντέχουμε, κανέναν θάνατο δεν έπρεπε να δεχόμαστε. Υπήρχαν τρόποι να γίνει αυτό. 

Είναι τεράστιο λάθος η στρατηγική της συμβίωσης με τον ιό.

Μιλάτε για μια εντελώς διαφορετική λογική…

Από το καλοκαίρι ξέρουμε τα πάντα για τον ιό. Όσο απαραίτητα κι αν είναι τα λοκντάουν, το δεύτερο και το τρίτο κύμα κατά τη γνώμη μου είναι ασυγχώρητα για οποιαδήποτε κοινωνία σέβεται την επιστήμη. Γιατί τα ξέρουμε όλα. Ένας τέτοιος ιός, όσο κυκλοφορεί, γίνεται πιο δυνατός, κάνει μεταλλάξεις μεταδοτικότερες ή που μπορεί να μην τις πιάνουν τα εμβόλια. Τι κάνουμε, λοιπόν, όταν τον αφήνουμε; Του δίνουμε χώρο να αναπτύσσει τη δυναμική του. Είναι τεράστιο λάθος η στρατηγική της συμβίωσης με τον ιό. Δείχνει την αλαζονεία των Δυτικών κυβερνήσεων και κοινωνιών, που πιστεύουν ότι θα αντέξουν με τον ένα ή άλλο τρόπο. Υπερεκτιμήσαμε τις δυνατότητές μας.

Επιτρέψαμε την εξάπλωση ενός ιού τόσο μεταδοτικού, ο οποίος δεν σκοτώνει κιόλας — ο Sars-Cov2 είναι λιγότερο θανατηφόρος από τον Sars-1, αλλά μπορεί να μεταδοθεί πολύ πιο εύκολα από τη γρίπη και μάλιστα ασυμπτωματικά. Από τη στιγμή που όλα αυτά ήταν γνωστά, είναι στοιχειώδες ότι ο ιός αυτός θα μπορούσε να διαλύσει ανά πάσα στιγμή τα συστήματα υγείας, ότι θα αναγκαζόμασταν να διαλέγουμε ποιος θα μπει στη ΜΕΘ και ότι έπρεπε να προετοιμαστούμε. Πιστέψαμε ότι ο ιός θα επιστρέψει ασθενέστερος, ενώ δεν υπήρχε κανένας λόγος να συμβεί αυτό. Αυτή η αλαζονεία επαναλήφθηκε παντού, καμία Δυτική κοινωνία δεν πήρε το μάθημά της.

Ποια θα ήταν η εναλλακτική στρατηγική; Εξηγήστε μας τι σημαίνει το ΖeroCovid, στο οποίο συχνά επανέρχεστε. 

Από τη λογική ότι μαθαίνουμε να συμβιώνουμε με τον ιό, ή τόσες ΜΕΘ έχουμε, τόσο μπορεί να αντέξει το σύστημα υγείας, κι όταν ζοριστεί να κλείσουμε, πάμε με την αντίθετη λογική: προσπαθούμε να εξαφανίσουμε τον ιό από την κοινότητα, να μην κυκλοφορεί καθόλου. Να μη ζοριστούν οι ΜΕΘ, να μην έχουμε εισαγωγές στο νοσοκομείο, να μην έχουμε 1.000 κρούσματα αλλά 100, να στοχεύουμε στα 0 κρούσματα, στους 0 νεκρούς και στην εκμηδένιση του ιού. Δεν θα το πετύχουμε εύκολα, αλλά το προσπαθούμε περιορίζοντας συντριπτικά τα κρούσματα.

Πώς θα το εφαρμόσουμε; 

Τώρα που είμαστε, π.χ., στα 1.000 κρούσματα, πρέπει να κάνουμε πολύ στοχευόμενους ελέγχους. Να εξαντλήσουμε όλα τα αξιόπιστα γρήγορα τεστ που έχουμε σε περιοχές που παρουσιάζονται ανεξήγητα πολλά κρούσματα ή συρροές, αλλά και να τα αξιοποιήσουμε με τακτικό έλεγχο σε αυτούς που έχουν εκτεθεί ή σε αυτούς που λόγω επαγγέλματος έρχονται σε επαφή με πολλά άτομα. Για παράδειγμα, θα πρέπει να επιμείνουμε στο να γίνονται πολλά τεστ στους εκπαιδευτικούς, εφόσον θέλουμε να ανοίξουν τα σχολεία. 

Δεύτερον: να κάνουμε επαγγελματική ιχνηλάτηση. Εκπαιδευμένοι άνθρωποι που θα χρεώνονται έναν ασθενή και τις επαφές του, θα κερδίζουν την εμπιστοσύνη τους και θα πηγαίνουν μαζί τους μέχρι το τέλος της απομόνωσής τους. Θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε νέους γιατρούς για αυτή τη δουλειά, αντί για το αγροτικό τους π.χ. να κάνουν αυτό. Έτσι θα σπάμε τις αλυσίδες μετάδοσης. Αν είχαμε εκπαιδεύσει από τον Μάιο τέτοιο κόσμο και τους είχαμε τον Σεπτέμβριο, δεν θα είχαμε δεύτερο κύμα, τόσο απλά.

Τρίτον: αυστηρή εφαρμογή των μέτρων, με αυστηρή αστυνόμευση.

Τέταρτον: όπως ένας καθαρός νομός έχει την ελπίδα να παραμείνει καθαρός με την απαγόρευση μετακίνησης, κατά τον ίδιο τρόπο μια καθαρή χώρα έχει ελπίδες να παραμείνει καθαρή ελέγχοντας ποιος περνά τα σύνορά της. Τι κάνουμε με τη διεθνή κυκλοφορία, λοιπόν; Ή θα συμφωνήσουμε σε επίπεδο ΕΕ σε μια ενιαία πολική ΖeroCovid, ή θα πάρουμε απόφαση πως θα πρέπει να ελέγξουμε πολύ αυστηρά αυτούς που θα μπουν, όπως κάναμε τον Μάιο.

Γιατί, κοιτάξτε, ο ιός από κάπου μπαίνει. Η λεγόμενη «βρετανική» μετάλλαξη συνεχίζει να κάνει πολλαπλές εισόδους σε πάρα πολλές χώρες, και στην Ελλάδα έχει μπει κατ’ επανάληψη. Ας πούμε ότι η «βρετανική» θα κυριαρχήσει, ότι είναι μεταδοτικότερη, αλλά ότι δεν μας ανησυχεί τόσο γιατί την πιάνουν τα εμβόλια, με τη «νοτιοαφρικανική» που ενδέχεται να την πιάνουν λιγότερο καλά, τι κάνουμε; Καθόμαστε και την κοιτάμε. Αν την αφήσουμε αυτή, μετά για να πετύχουμε ανοσία αγέλης θα πρέπει να φτάσουμε στο 95% του πληθυσμού. Κάνουμε άραγε φυλογενετικούς ελέγχους όλους αυτούς τους μήνες, ψάχνοντας τις μεταλλάξεις στην Ελλάδα, ώστε να ξέρουμε ανά πάσα στιγμή τι είδους ιός κυκλοφορεί στην κοινότητα, από πού ήρθε, από πού μπήκε; Όλα αυτά είναι πράγματα που έχουν συζητηθεί επιστημονικά.

 Έχουμε 6.000 νεκρούς, είναι αδιανόητο, εξωφρενικό νούμερο. Αντί να μας κυνηγάει ο ιός έπρεπε να τον κυνηγάμε εμείς, να μην τον αφήνουμε να σηκώσει κεφάλι. 

Καταλαβαίνω τι λέτε. Είναι σαν να λειτουργούμε με την ιδέα ότι η μετάδοση του ιού στην κοινότητα, η αύξηση των κρουσμάτων και οι θάνατοι είναι αναπόφευκτα σε μια πανδημία, ενώ εσείς λέτε ότι δεν είναι. Αυτά όλα νομίζω, ωστόσο, ότι δεν μπορεί να τα καταφέρει μόνο του το κράτος. Χρειαζόμαστε και μια κουλτούρα ευθύνης, ενσυναίσθησης, ξεβολέματος — την έχουμε; Και ο εχθρός είναι αόρατος.

Έχετε δίκιο σε αυτό, όμως επιμένω ότι είναι ζήτημα σωστής διαχείρισης της πληροφορίας. Και όταν δεν υπάρχει συμμόρφωση θα πρέπει το κράτος να βρίσκει τρόπο να επιβάλλεται. Τίποτα δεν είναι αναπόφευκτο, αν κυνηγήσεις τον ιό.

Τολμήσαμε και κλείσαμε νωρίς τον Μάρτιο, όμως στη συνέχεια δεν τολμήσαμε ποτέ ξανά να κλείσουμε νωρίς. Τον Οκτώβριο βλέπαμε ότι τα πράγματα δεν πήγαιναν καλά και τα αφήσαμε να εξελιχθούν, δράσαμε με τουλάχιστον δύο εβδομάδες καθυστέρηση. Το λοκντάουν του Νοέμβρη (πού δεν ήταν ακριβώς λοκντάουν), και όσα λοκντάουν ακολουθήσουν από εδώ και πέρα, είναι αναπόφευκτα από τη στιγμή που χάνουμε τον έλεγχο. Όταν έχεις πάρα πολλά κρούσματα, η απαγόρευση κυκλοφορίας είναι η μόνη λύση. Αλλά είναι η μόνη λύση επειδή δεν τολμήσαμε να εφαρμόσουμε μέτρα γιατί φοβόμασταν μη στενοχωρήσουμε τον κόσμο.

Οφείλουμε να είμαστε αυστηροί, ακόμα και αυταρχικοί, γιατί κάθε φορά που γίνονται παραχωρήσεις στην τήρηση των μέτρων κάποιοι άνθρωποι πεθαίνουν. Έχουμε 6.000 νεκρούς, είναι αδιανόητο, εξωφρενικό νούμερο. Αντί να μας κυνηγάει ο ιός έπρεπε να τον κυνηγάμε εμείς, να μην τον αφήνουμε να σηκώσει κεφάλι. Δεν είναι κάτι που δεν γίνεται. Επικαλούμαστε την οικονομία, ναι. Μα οι μόνες οικονομίες που πήγαν καλά το 2020 ήταν των χωρών που εφάρμοσαν το ΖeroCovid.

Ελέγχω στοχευμένα, ιχνηλατώ και απομονώνω αποτελεσματικά παρακολουθώντας όλες τις παραμέτρους, εκπαιδεύω τον κόσμο και δίνω το καλό παράδειγμα ο ίδιος. Όταν τα κρούσματα είναι 300, δεν τα αφήνεις να πάνε 3.000. Και τότε δεν θα χρειάζεται να κλείσουμε τη χώρα. Αλλά, ακόμα και να την κλείσουμε, πρέπει να δούμε τι θα κάνουμε μετά, κάτι που δεν κάναμε τον Νοέμβριο. Να το κάνουμε τουλάχιστον τώρα.

Είναι κρίσιμο, μόλις περιοριστούν τα κρούσματα, να αρχίσουμε να κυνηγάμε τον ιό εξαντλητικά. Μόνο έτσι μπορούμε να έχουμε ανοιχτά τα πάντα και να χαλαρώσουν τα μέτρα.

Τώρα περιμένουμε το εμβόλιο να μας σώσει…

Ναι, αυτό περιμένουμε, είναι κάτι που έχει περάσει στον κόσμο, και αυτό σε ένα βαθμό βοηθάει, ότι, ναι, όλο αυτό θα λήξει κάποια στιγμή, και θα έχουμε σε έναν βαθμό επιστροφή στην κανονικότητα. Αλλά μέχρι τότε ξεχνάμε ορισμένα πράγματα. Είναι κρίσιμο, μόλις περιοριστούν τα κρούσματα, να αρχίσουμε να κυνηγάμε τον ιό εξαντλητικά. Να τιμωρούμε όποιον κρύβει κρούσματα —αν συμβαίνει αυτό σε επαγγελματικούς χώρους— και να είμαστε πολύ επιθετικοί με το παραμικρό κρούσμα. Μόνο έτσι μπορούμε να έχουμε ανοιχτά τα πάντα και να χαλαρώσουν τα μέτρα. Μπορεί να γίνει. 

Ποια είναι η άποψή σας για τα θέματα που προκύπτουν με τον εμβολιασμό των υγειονομικών; 

Όποιος είναι υγειονομικός και δεν θέλει να κάνει το εμβόλιο, μάλλον θα πρέπει αν επανεξετάσει το τι κάνει στη ζωή του. Όταν λειτουργείς σε ένα νοσοκομείο ή σε ένα Κέντρο Υγείας, όταν υπηρετείς έναν συγκεκριμένο χώρο, οφείλεις να ασκείς μια συγκεκριμένη φιλοσοφία. Όταν ανήκεις σε έναν χώρο όπου εκτελείται ένα λειτούργημα, οφείλεις να συλλειτουργείς, να αποδέχεσαι τους κανόνες και τις αλήθειες αυτού του λειτουργήματος. Που στην περίπτωση αυτή είναι ότι τα εμβόλια σώζουν ζωές. Και ότι βασίζονται στην εφαρμογή μιας δεδομένης βιολογίας, βιοτεχνολογίας, φαρμακολογίας, φαρμακοβιομηχανίας, παρακολούθησης και αναγνώρισης επιπλοκών και αποτελεσματικότητας. Όταν ένας υγειονομικός το αρνείται όλο αυτό, ή δεν το εμπιστεύεται, πρέπει να σκεφτεί ο ίδιος την κοσμοθεωρία του.

Δεν είναι μόνο ότι θέτουν σε κίνδυνο ανθρώπους που πάνε σε αυτούς για να γίνουν καλά, αλλά δίνουν και το κακό παράδειγμα. Όταν ένας δικός μου ασθενής δεν εμβολιάζεται, το νιώθω σαν προσωπική μου ήττα. Όταν όμως ένας γιατρός προάγει το αντιεμβολιαστικό κίνημα, δεν είναι μόνο επικίνδυνος, είναι και ποινικά και ιατρικά κολάσιμος, και πάνω από όλα είναι ανήθικος, γιατί θα χρεωθεί αναγκαστικά κάποιους θανάτους, γιατί κάποιος από αυτούς που δεν θα κάνει το εμβόλιο επειδή τον άκουσε μπορεί να αρρωστήσει βαριά ή να πεθάνει. Δυστυχώς.

Δεν πρέπει να αφήνουμε χώρο σε αντιεμβολιαστικές θεωρίες. Είναι ευθύνη και του ιατρικού συλλόγου, και των πανεπιστημίων, και των ΜΜΕ που προβάλλουν διάφορες ανοησίες, διαφόρων που τις διακινούν για λόγους ιδιοτέλειας ή αφέλειας. Όχι μόνο δεν πέθανε κανένας από το εμβόλιο, αλλά στις δοκιμές δεν πέθανε κανένας κι από κορωνοϊό. Ακόμα και το εμβόλιο της AstraZeneca που έχει 66,7% αποτελεσματικότητα στην τελευταία μελέτη που ανακοίνωσαν, είχε 0 νοσηλείες και 0 θανάτους σε αυτούς που έκαναν το εμβόλιο. Αυτό είναι το σημαντικό που θα πρέπει να λέμε στον κόσμο. 

Μια που αναφέρεστε στο εμβόλιο της AstraZeneca, σε λίγες μέρες θα κληθούν να εμβολιαστούν οι ηλικίες 60-64. Υπάρχει μια ανασφάλεια στον κόσμο, επειδή απαγορεύεται σε ανθρώπους άνω των 65.

Ο λόγος που το εμβόλιο αυτό δεν δίνεται σε μεγαλύτερες ηλικίες είναι ότι δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία για την αποτελεσματικότητά του σε αυτές τις ηλικίες. Θα μου πείτε τώρα, γιατί κάποιες χώρες σταμάτησαν στο 55 και κάποιες άλλες στο 65. Έχει να κάνει με το πώς ερμηνεύουν τα δεδομένα που έχουν από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων. Κάποιοι θεωρούν ότι είναι επαρκή τα στοιχεία για τους 55-65 και ότι μπορούμε να τους εμβολιάσουμε. Δεν υπάρχει ωστόσο θέμα ασφάλειας, το εμβόλιο είναι ασφαλέστατο για όλους.

Κι εμένα με ρωτάνε πολλοί, «να το κάνουμε;» Αλλά σκεφτείτε αυτό. Ακόμα και αν η μία δόση τους παρέχει ένα ποσοστό ασφάλειας 60%-70% για το επόμενο τρίμηνο, οι άνθρωποι αυτοί θα έχουν 60%-70% λιγότερες πιθανότητες να νοσήσουν και 100% λιγότερες πιθανότητες να πάνε στο νοσοκομείο και να πεθάνουν. Να περιμένουν για να κάνουν ένα από τα επόμενα εμβόλια που θεωρητικά είναι καλύτερα; Και πότε θα έρθει η σειρά τους; Το επόμενο τρίμηνο; Άρα είναι τυχερή αυτή η ηλικιακή ομάδα γιατί θα τους δοθεί ένα εμβόλιο που θα τους προστατέψει σε μεγάλο βαθμό για ένα τρίμηνο τουλάχιστον. Και, όταν χρειαστεί να κάνουν τη δεύτερη δόση, θα έχουμε περισσότερα δεδομένα — και τότε βλέπουμε. 

Τι προβλέπετε από εδώ και πέρα;

Μας περιμένει ένα πολύ δύσκολο δίμηνο, το σύστημα υγείας θα πιεστεί. Εύχομαι τον Απρίλιο τα πράγματα να είναι καλύτερα, καθώς όσο αυξάνονται οι εμβολιασμοί θα βελτιώνονται τα πράγματα. Αν και το αποτέλεσμα από τους εμβολιασμούς θα αργήσει να φανεί. Πρέπει να εμβολιάσουμε 3 εκατομμύρια άτομα για να ανασάνουν τα νοσοκομεία, μέχρι δηλαδή να εμβολιαστούν όλοι οι 65 και άνω, συν τους ευπαθείς. Θεωρώ ότι τον Μάιο θα είναι κάπως καλά τα πράγματα, θα περιοριστεί ο ιός στην κοινότητα, θα μας βοηθήσει και η ζέστη, με την έννοια ότι δεν θα μαζευόμαστε σε κλειστούς χώρους, μολονότι ακόμα και τότε θα πρέπει να κρατάμε αποστάσεις.

Υπάρχει η πιθανότητα να μας προκαλέσει εκπλήξεις ο ιός;

Σκεφτείτε πως, για να πετύχουμε ανοσία αγέλης, θέλουμε να εμβολιάσουμε το 60%-70% του πληθυσμού. Υπάρχουν όμως και τα παιδιά, τα οποία είναι κοντά στο 20% του πληθυσμού. Άρα θα πρέπει να εμβολιάσουμε το 70% από το 80% του πληθυσμού. Αν όμως επικρατήσει το πιο μεταδοτικό στέλεχος, που θα επικρατήσει, θα πρέπει να πάμε ακόμη πιο ψηλά — για να μην πούμε πως, αν κυκλοφορήσει και το «νοτιοαφρικανικό» στέλεχος, που ενδέχεται να το πιάνουν λιγότερο καλά τα εμβόλια, τότε θα πρέπει να φτάσουμε στο 95% των ενηλίκων για να σταματήσει να κυκλοφορεί ο ιός.

Άρα, επανερχόμαστε πάλι σε αυτό που λέγαμε πριν, ότι το καλύτερο δεν είναι να περιμένουμε μοιρολατρικά να σταματήσει τον ιό το εμβόλιο, αλλά να τον σταματήσουμε εμείς. Επιστρέφουμε δηλαδή στο ΖeroCovid. Να μηδενίσουμε πρώτα, να περιχαρακώνουμε το όποιο κρούσμα, να εφαρμόζουμε τα μέτρα, να δούμε τι θα κάνουμε με τον αερισμό στους κλειστούς χώρους. Αν δεν λυθούν όλα αυτά δεν θα ησυχάσουμε.

Οι κλειστοί χώροι στην παρούσα φάση δεν είναι ποτέ ασφαλείς

Ο αερισμός στους κλειστούς χώρους είναι πολύ σημαντικό θέμα. Θέλω να το πούμε αυτό κλείνοντας, γιατί εδώ που βρισκόμαστε τώρα μπορεί να σώσει ζωές. Θέλω να μας πείτε το στοιχειώδες, τι σημαίνει αερόλυμα και πώς μεταδίδεται ο ιός. Ας πούμε όταν μπαίνουμε κάπου και δεν έχει κόσμο, είμαστε ασφαλείς;

Ένας οποιοσδήποτε κλειστός μη αεριζόμενος χώρος μπορεί να είναι παγίδα, και άδειος να είναι: αν μπεις μέσα, μπορεί να μη σε σώζει ούτε και η μάσκα. Όταν κάποιος βήχει, όταν μιλάει έντονα, όταν φωνάζει, βγάζει κάποια σταγονίδια που θα σταθούν λίγο στον αέρα και θα πέσουν κάτω. Αλλά ταυτόχρονα, αν φταρνιστείς, αν φωνάξεις, αν τραγουδήσεις, θα φύγουν και κάποια άλλα σωματίδια που έχουν τον ιό, μικρότερα από τα προηγούμενα, που, όπως έχουν αποδείξει επιστημονικές μελέτες, μπορούν να αιωρούνται για πολλές ώρες στην ατμόσφαιρα σε έναν χώρο που δεν αερίζεται. Αυτά λοιπόν είναι μολυσματικά.

Οι κλειστοί χώροι στην παρούσα φάση δεν είναι ποτέ ασφαλείς, πρέπει να αποφεύγουμε ξένους χώρους με κλειστά παράθυρα. Ή εκεί που πάμε να είμαστε βέβαιοι ότι τηρούνται αυστηρά τα μέτρα, ότι δεν μπαίνει κανείς μέσα χωρίς μάσκα. Κι αν έχετε οποιαδήποτε αμφιβολία, να φοράτε σίγουρα τη μάσκα Ν95,που προσφέρει μεγάλη ασφάλεια όταν εφαρμόζει σωστά στο πρόσωπο. Είναι πολύ σημαντικό οι κλειστοί χώροι να αερίζονται ή να έχουμε έναν καθαριστή αέρα, μία συσκευή δηλαδή που καθαρίζει τον αέρα, που με 5-6 καθαρισμούς την ώρα μπορεί να μας εξασφαλίσει ότι δεν θα αιωρείται κάτι επικίνδυνο και μεταδοτικό. Αυτό δεν το έχουμε επικοινωνήσει ως επιστημονική κοινότητα, υπάρχει εκτενής βιβλιογραφία, οι προσομοιώσεις μάλιστα γίνονται σε σχολικές αίθουσες από σοβαρές έρευνες αμερικανικών πανεπιστημίων. Είναι κρίσιμο να γνωρίζουµε όλοι πώς µεταδίδεται ο ιός και να το έχουµε κάθε στιγµή στο μυαλό µας.

---

Να κάτι που δεν έχει επικοινωνηθεί σωστά στον κόσμο. Δεν είναι ότι δεν έχουμε ακριβώς την πληροφορία, αλλά μας λείπει αυτή η γνώση ή η ετοιμότητα εφαρμογής της. Το ίδιο ισχύει και με τις μάσκες, και με την απομόνωση όσων έχουν έρθει σε επαφή με κρούσμα και με ένα σωρό άλλα πράγματα. Το συνειδητοποίησα μετά τη συζήτησή μας.

Στο τέλος κάνουμε ένα ανακεφαλαιωτικό smalltalk. Moυ επαναλαμβάνει πως το δεύτερο και το τρίτο κύμα σημαίνουν πως μας κέρδισε ο ιός. Όταν του λέω ότι σκέφτομαι πάντα το χειρότερο σενάριο, και με βάση αυτό μπορεί να πει κανείς ότι δεν τα έχουμε πάει τόσο άσχημα, μου απαντά ότι το χειρότερο σενάριο το είχε γράψει σε ένα άρθρο πριν κάποιο καιρό, και έλεγε ότι τον Φεβρουάριο δεν θα έχουμε αρκετά εμβόλια αλλά θα έχουμε αρκετό ιό. «Αυτό είναι το χειρότερο σενάριο; Αυτό που ζούμε;;» «Όχι», συμπληρώνει «είχε και συνέχεια, θα ακολουθούσε κοινωνική αναταραχή. Ας ελπίσουμε ότι στο επερχόμενο λοκντάουν η πολιτεία θα λειτουργήσει σταθεροποιητικά, δίνοντας το καλό παράδειγμα, και ότι θα σκεφτούμε και το μετά». Όσο για το ΖeroCovid, που ανατρέπει τη βασική εμπειρία αντιμετώπισης του ιού που έχουμε ως τώρα, μου λέει πως είναι κάτι που τον επόμενο καιρό θα ακούμε όλο και πιο συχνά. «Ήδη συζητιέται έντονα στην επιστημονική κοινότητα, θεωρώ πως θα ανοίξει αυτή η συζήτηση και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, είναι μια τεκμηριωμένη πρόταση με ένθερμους υποστηρικτές που θα ακουστεί πολύ περισσότερο και πιο συγκροτημένα».