O εγωιστής γίγαντας

Η ταινία που είδαμε χθες μας μαύρισε την ψυχή. Ανεργία, ανύπαρκτες προοπτικές, άνθρωποι που παλεύουν στα όρια της φτώχειας σε μια μικρή πόλη της βόρειας Αγγλίας. Κεντρικοί ήρωες δύο 13χρονα αγόρια, παιδιά της (πραγματικής) εργατικής τάξης, όπως οι γονείς τους και οι γονείς των γονιών τους. Πρόωρη ενηλικίωση. Όσο προλάβουν. Αν προλάβουν. Όταν επικρατεί η αταξία και το χάος τα πάντα μπορεί να συμβούν, προετοιμάζεσαι για τα χειρότερα. Εσύ, που είσαι θεατής. Εκείνοι όχι. Ζουν στα όρια. Επιβιώνουν στα όρια. Όσο επιβιώσουν. Δεν θέλω να προδώσω την υπόθεση, όμως όσο σκληρή κι αν είναι η ζωή, όπως τη δείχνει η ταινία και όπως συχνά μπορεί να είναι, διαφαίνονται μερικά φωτεινά σημεία, πράγματα να σκεφτείς και να ελπίσεις, κάτι να κρατηθείς ακόμα και στην τραγωδία. Και τότε ακόμα μένει χώρος για ένα είδος κάθαρσης ώστε, όσοι τα καταφέρουν, να μπορέσουν να συνεχίσουν.

Αν και η ιστορία εκτυλίσσεται στη σύγχρονη Βρετανία, οι εικόνες της υπαίθρου με τα κάρα και τα άλογα μας πηγαίνουν πίσω, στην εποχή του Όλιβερ Τουίστ και στα απόνερα της βιομηχανικής επανάστασης. Από την άλλη, κάνοντας την αφαίρεση, πλησιάζουμε όλο και πιο κοντά, η ερμηνεία των μικρών είναι τόσο αυθεντική που μας εμπλέκει. Αυτό που βλέπουμε είναι υπερβολικά πραγματικό και για αυτό συγκινητικό, παρακολουθούμε καθηλωμένοι, σε στιγμές αμήχανοι, σκεφτόμαστε πίσω από τις εικόνες, τα παρήγορα.

>> Ό,τι κι αν συμβαίνει, η ζωή είναι υποφερτή όταν έχεις έστω έναν ακόμα. Κάποιον να παίζεις, να γελάς, να ανταλλάσσεις, να διεκδικείς, να θυμώνεις, να ρωτάς, να εκμυστηρεύεσαι, να αγαπάς, να περιμένεις, να σώζεις και να σε σώζει. Που να τον έχεις διαλέξει. H ζωή, όπως και να είναι, δεν υποφέρεται παρά με κάποιον δικό σου, έστω έναν. Οι εικόνες της ταινίας είναι απερίγραπτα ρεαλιστικές και ποιητικές την ίδια στιγμή. Ποίηση μέσα στο ζόφο; Η αισθητική των εικόνων δεν είναι αυτοσκοπός, παρατηρώντας τη σχέση των δύο παιδιών βλέπεις την ομορφιά σαν κάτι που μπορεί να το ανακαλύψεις στα πιο απροσδόκητα μέρη, ακόμα και στα σκουπίδια και τα παλιοσίδερα, αρκεί να υπάρχει κάποιος να τη μοιραστείς.

Γελάμε για να υποχωρήσει η συγκίνηση. Κάνουμε πλάκα. Η ιστορία, σε στιγμές, είναι σπαραξικάρδια. Η σκηνή της κορύφωσης, γροθιά στο στομάχι. Ευτυχώς έχουμε ο ένας τον άλλο.

>> Όσο κι αν είναι τα πράγματα ρευστά, υπάρχουν όρια. Υπάρχουν ηθικοί φραγμοί και κώδικες διαφορετικοί για τον καθένα, που στο κρίσιμο σημείο συναντιούνται. Η ένδεια, το περιθώριο, οι δυσκολίες, ακόμα κι η απόγνωση, είναι ικανά να εξηγήσουν συμπεριφορές αλλά όχι να τις δικαιολογήσουν. Κάποια πράγματα παραμένουν αδιαπραγμάτευτα, είναι ζήτημα αρχών, μέχρι ένα σημείο. Στην ταινία το βλέπουμε καθαρά, στη ζωή το υποψιαζόμαστε, ακόμα κι όταν όλα καταρρέουν οι επιλογές παραμένουν. Οι ήρωες, ο καθένας με τον τρόπο του, στο ύστατο σημείο υψώνουν το ηθικό τους ανάστημα, ακόμα και οι «κακοί», στο βαθμό που τους αντιστοιχεί. Το μεγαλείο του ανθρώπου κρύβεται ακριβώς εκεί που δεν το περιμένεις, στη στιγμή της ενσυναίσθησης, της ανάληψης ευθύνης.

Θα μπορούσε να τη γλιτώσει, έχει δώσει τα χειρότερα δείγματα, είναι καιροσκόπος, απατεώνας, εκμεταλλευτής. Όμως, όχι, ακόμα κι αυτός λυγίζει, βλέπετε; κάνει αυτό που πρέπει. Αν αυτό δεν είναι παρήγορο, τότε τι είναι;

>> Τη στιγμή του μπαμ, όταν όλα σκοτεινιάζουν, ακόμα και τότε υπάρχει διέξοδος. Ο μικρός ήρωας φτάνει στον πάτο για να αναδυθεί, όχι χωρίς απώλειες. Συμβαίνει και στην πραγματική ζωή, είναι ζήτημα επιβίωσης, πιο πολύ ψυχικής. Η ενηλικίωση είναι δύσκολος δρόμος, η μεταμόρφωση περνάει μέσα από την εκμηδένιση. Η ταινία μιλάει για χαμένες ευκαιρίες, πράξεις χωρίς επιστροφή, μεταμέλεια, συγχώρεση. Στο τέλος, ο άλλος είναι που μας σώζει. Ο μικρός ήρωας ζητάει καταφυγή στο μόνο άνθρωπο που μπορεί να τον λυτρώσει, επιμένει, όλα ή τίποτα, αλλιώς μαύρο σκοτάδι, στο τέλος κερδίζει.

Η ταινία μάς δείχνει πώς γίνεται η ζωή να μη μετατρέπεται σε ατέρμονο χειμώνα, όπως στο ομώνυμο παραμύθι του Όσκαρ Ουάιλντ «Ο εγωιστής γίγαντας», από όπου πήρε τον τίτλο της. Το θυμάται κανείς; ρωτάμε ο ένας τον άλλο. Στον πανέμορφο κήπο του έπαιζαν παιδιά, εκείνος τα έδιωξε κι έχτισε ολόγυρα έναν ψηλό φράχτη. Τα πουλιά έφυγαν. Χιόνι και χαλάζι πέφταν αδιάκοπα. Τα λουλούδια δεν φύτρωναν πια και τα δέντρα δεν άνθιζαν. Ένα μικρό αγόρι σκαρφάλωσε σε ένα δέντρο, τα παιδιά τρύπωσαν, ο γίγαντας κατάλαβε, ο κήπος άνθισε. Σε μια ιστορία που δεν χωράνε παραμύθια ψάχνουμε τις αναλογίες, η συντριβή οδηγεί στη μεταμόρφωση, η μεταμέλεια στη συγχώρεση, η ιστορία των δύο παιδιών μάς ραγίζει την καρδιά όπως θα ράγιζε και την καρδιά του εγωιστή γίγαντα του παραμυθιού.

Κάτι μας συγκινεί στο βαθμό που βρίσκουμε αναλογίες με τη δική μας ζωή και τη ζωή των άλλων, κι εκεί είναι που τα πράγματα βρίσκουν μια θέση μέσα μας, όταν μας βάζουν να σκεφτούμε. Η ταινία που είδαμε χθες ήταν πιο σκληρή απ’ όσο αντέχαμε ένα φθινοπωρινό, στον απόηχο του καλοκαιριού, βράδυ. Όμως δεν είχε τίποτα ψεύτικο, ούτε φτηνούς μελοδραματισμούς ούτε αναίτια βία, αποτύπωνε μια πραγματικότητα μακρινή και κοντινή την ίδια στιγμή. Στην αταξία και το χάος τα πράγματα κρέμονται σε αραχνοΰφαντες κλωστές, η ζωή είναι γεμάτη συμφορές και κινδύνους, αδικίες και παράλογα. Η ταινία που είδαμε μας μαύρισε την ψυχή όχι χωρίς να μας παρηγορήσει, ήταν ταυτόχρονα τρυφερή εστιάζοντας στην ουσία κάθε πράξης, όχι ηθικολογώντας. Το μελόδραμα δεν βοηθάει ούτε στην πραγματική ζωή. Η πραγματικότητα είναι αμείλικτη. Οι πράξεις μας έχουν συνέπειες. Χρειάζεται κατανόηση, ηθικό ανάστημα, επιλογές. Οι άνθρωποι δεν έχουν άλλο τρόπο παρά να συμφιλιωθούν και να παλέψουν.

Την επόμενη φορά να δούμε καμιά κωμωδία, συμφωνούμε.