Η Μυρσίνη Λιοναράκη γράφει για το πώς ο Τύπος της εποχής αντιμετώπισε τα γεγονότα του Μάη του '68
Είναι γεγονός ότι τα μέσα –και ιδίως το ραδιόφωνο– έπαιξαν έναν ιδιαίτερο ρόλο στον Μάη του ’68. Από τις αρχές της δεκαετίας του ’60 το ραδιόφωνο γνωρίζει μεγάλη επιτυχία στη Γαλλία. Τα κινητά τρανζίστορ αντικαθιστούν τους παλιούς δύσχρηστους δέκτες και λόγια, ειδήσεις και μουσική μπαίνουν σε όλα τα σπίτια και αλλάζουν τις ζωές των ανθρώπων. Από την άλλη, υπάρχουν πάντα οι εφημερίδες. Το 1968 η χώρα διαθέτει περίπου 100 καθημερινές εφημερίδες με τις 13 μόνο εξ αυτών να εκδίδονται στο Παρίσι και τις υπόλοιπες στην επαρχία. Την εποχή εκείνη, σύμφωνα με τις σχετικές έρευνες, το 60% περίπου του πληθυσμού δηλώνει ότι διαβάζει εφημερίδα σχεδόν καθημερινά. Για την ακρίβεια ο γαλλικός Τύπος δεν περνάει απλώς μία καλή φάση, αλλά την καλύτερή του μέχρι σήμερα αφού αμέσως μετά, από το 1969 δηλαδή βρίσκεται μονίμως σε πτώση.
Εφημερίδες
Η εφημερίδα με τη μεγαλύτερη αναγνωσιμότητα το 1968 είναι η France-Soir με τιράζ που ξεπερνάει το ένα εκατομμύριο και αμέσως μετά έρχεται η επίσης καθημερινή εφημερίδα Parisien Libéré. Και οι δύο είναι δημοφιλή και συντηρητικά έντυπα χωρίς όμως να είναι υποχρεωτικά υπέρ του τότε προέδρου Σαρλ Ντε Γκωλ.
Αντιπροσωπεύουν αυτό που θα λέγαμε «λαϊκός Τύπος» και ακολουθούν τις αλλαγές της κοινωνίας γι’ αυτό και παρακολουθούν από κοντά το κίνημα του Μάη. Με βάση τα στοιχεία που υπάρχουν για τον γαλλικό Τύπο τη δεκαετία του ’60, οι αριστεροί αναγνώστες προτιμούν την France-Soir από την Humanité, την επίσημη εφημερίδα του Κομμουνιστικού Κόμματος που αντιπροσωπεύει το ένα πέμπτο του εκλογικού σώματος.
Αν και η Humanité, όπως και το κόμμα, στέκουν κριτικά και κρατούν αποστάσεις απέναντι στο φοιτητικό κίνημα, παραμένει όμως η εφημερίδα που μεταδίδει καλύτερα το πιο κοινωνικό κομμάτι του κινήματος, αυτό που αφορά στις απεργίες, τις καταλήψεις εργοστασίων κλπ από τον Μάιο μέχρι τον Ιούνιο του 1968. Μεγάλες επίσης εφημερίδες ήταν –όπως και παραμένουν– η Le Figaro και η Le Monde.
Η τελευταία γνωρίζει μεγάλη επιτυχία τη δεκαετία του ’60 και από το 1961 έως το 1969, ουσιαστικά διπλασιάζει το τιράζ της, χάρη και στην κάλυψη των γεγονότων του Μάη. Άλλες σημαντικές εφημερίδες του Παρισιού είναι η Aurore, η Paris Jour και η Paris Presse. Υπάρχει επίσης η La Croix και η Combat που είναι η εφημερίδα του Albert Camus που στηρίζει έντονα τους φοιτητές.
Αν υπάρχει ένα άρθρο που έχει μείνει στην ιστορία από τον Μάη του ’68, αυτό είναι του Pierre Viansson-Ponté που δημοσιεύθηκε στις 15 Μαρτίου στη Le Monde. Ένα άρθρο εντυπωσιακά και παράδοξα προφητικό με τίτλο «Όταν η Γαλλία βαριέται…». Αν και ο δημοσιογράφος δεν μπορεί να προβλέψει την έκρηξη που θα ακολουθούσε, καταφέρνει όμως να κάνει μία εξαιρετική περιγραφή της μελαγχολίας της χώρας.
«Αυτό που χαρακτηρίζει αυτή τη στιγμή τη δημόσια ζωή, είναι η βαρεμάρα. Οι Γάλλοι βαριούνται. Δεν συμμετέχουν ούτε από μακριά, ούτε από κοντά στις αναταράξεις που ταρακουνούν τον κόσμο», σημειώνει ο συντάκτης και συνεχίζει λέγοντας: «Η νεολαία βαριέται. Οι φοιτητές διαδηλώνουν και παλεύουν στην Ισπανία, την Ιταλία, το Βέλγιο, την Αλγερία, την Ιαπωνία, την Αμερική, την Αίγυπτο, τη Γερμανία, ακόμα και στην Πολωνία». Και ενώ περιγράφει τις κινητοποιήσεις στις άλλες χώρες, σημειώνει ειρωνικά ότι οι γάλλοι φοιτητές ανησυχούν μόνο αν θα μπορούν τα κορίτσια να μπαίνουν ελεύθερα στα δωμάτια των αγοριών. Να σημειώσουμε εδώ ότι η ελεύθερη πρόσβαση των αγοριών στους ορόφους που έμεναν τα κορίτσια στις φοιτητικές εστίες, ήταν από τα βασικά αιτήματα των φοιτητικών κινητοποιήσεων στο Πανεπιστήμιο της Ναντέρ που θεωρούνται σαν την πρώτη σπίθα του Μάη. Ο δημοσιογράφος ασκούσε με το άρθρο του έντονη κριτική στην τηλεόραση με την κατηγορία ότι αποβλακώνει τους ανθρώπους και τους σπρώχνει ακόμα πιο βαθιά σε αυτό που αποκαλούσε «βαρεμάρα». «Μόνο κάποιες εκατοντάδες χιλιάδες Γάλλοι δεν βαριούνται: οι άνεργοι, οι νέοι που δεν βρίσκουν δουλειά, οι αγρότες που έχουν ισοπεδωθεί από την πρόοδο, οι ηλικιωμένοι που τους έχουν εγκαταλείψει όλοι», αναφέρει παρακάτω.
Ο Jean Schalit είναι δημοσιογράφος αλλά και πρώην επικεφαλής της Ένωσης Κομμουνιστών Φοιτητών. Τις πρώτες μέρες του Μαΐου, όταν αρχίζει να διακρίνει τι πάει να γίνει στο Παρίσι, προτείνει στις βασικές οργανώσεις των φοιτητών να στήσουν μία εφημερίδα. Συγκεντρώνει γύρω του μία ομάδα από πρώην συντρόφους του που έχουν διαγραφεί κι αυτοί όπως και ο ίδιος από το κόμμα και στρώνονται στη δουλειά. Στην παρέα τους μπαίνουν και σκιτσογράφοι που για χρόνια θα πρωταγωνιστήσουν όπως ο Wolinski (που δολοφονήθηκε στην επίθεση στο Charlie Hebdo το 2015) και ο Siné επίσης από την ομάδα του Charlie Hebdo. Το πρώτο τεύχος κυκλοφορεί στις 7 Μαΐου σε 50.000 τεύχη και πωλείται χέρι χέρι στους δρόμους στη διάρκεια της μεγάλης διαδήλωσης. Το κεντρικό άρθρο του πρώτου αυτού φύλλου έχει τίτλο «Γιατί πολεμάμε» και καλεί «σε γενική απεργία και μόνιμη εξέγερση». Το δεύτερο τεύχος κυκλοφορεί στις 13 Μαΐου σε διπλάσιο τιράζ. Η εφημερίδα ολοκλήρωσε τον κύκλο της τον Ιούνιο του 1969 όπου και έκλεισε μετά από 47 τεύχη.
Ραδιοτηλεόραση
Την εποχή εκείνη υπολογίζεται ότι το 91,3% των Γάλλων διέθεταν τουλάχιστον ένα ραδιόφωνο και συχνά περισσότερα. Τα μικρά τρανζιστοράκια γνωρίζουν τεράστια επιτυχία αφού μεταφέρονται εύκολα και μπαίνουν παντού για αυτό και θα αποτελέσουν εργαλείο πληροφόρησης και για τους ίδιους τους πρωταγωνιστές του Μάη αφού τα κουβαλούν μαζί τους στα Πανεπιστήμια, στα εργοστάσια, στους δρόμους, στις πορείες, ακόμα και στα οδοφράγματα. Οι δημόσιοι ραδιοφωνικοί σταθμοί είναι ο France Inter, ο Inter Variété, ο France Culture και France Musique ενώ υπάρχουν και αρκετοί τοπικοί σταθμοί. Ήδη από το 1966 ένα στα δύο σπίτια διέθεταν τηλεόραση αλλά τα δύο μοναδικά κανάλια που υπήρχαν (και που εξέπεμπαν μόνο κάποιες συγκεκριμένες ώρες κάθε μέρα) δεν πιάνουν παντού και συνήθως η κάθε περιοχή έπιανε μόνο ένα κανάλι.
Ο ξεχωριστός ρόλος των περιφερειακών ραδιοφωνικών σταθμών
Δύο είναι οι βασικοί λόγοι που τα περιφερειακά ραδιόφωνα κάλυψαν τόσο καλά τις κινητοποιήσεις. Ο πρώτος ότι δεν έγιναν απεργίες και ο δεύτερος –και κυριότερος– ότι δεν ήταν ελεγχόμενα. Ήταν μάλιστα τόσο παρόντες οι ρεπόρτερ στους δρόμους, στα εργοστάσια, στα αμφιθέατρα και στα επεισόδια που πολλοί έκαναν λόγο για «Ράδιο Οδοφράγματα» ενώ η κυβέρνηση τους κατηγορούσε ανοιχτά ότι εξυπηρετούσαν τους φοιτητές αφού τους ενημέρωναν για τις κινήσεις της αστυνομίας σε ζωντανή σύνδεση κάθε στιγμή. Στις 14 Μαΐου ο πρωθυπουργός Ζορζ Πομπιντού μιλώντας στη Βουλή έκανε λόγο για ραδιόφωνα που «με το πρόσχημα της ενημέρωσης, βάζουν φωτιές όταν δεν προβοκάρουν». Οι δύο κυριότεροι ραδιοφωνικοί σταθμοί που βρίσκονται συνέχεια στο πεδίο είναι το RTL και το Europe n° 1 που έχουν αποσταλμένους δημοσιογράφους στους δρόμους να μοιράζονται την ένταση και τον πυρετό των επεισοδίων, να δακρύζουν από τα δακρυγόνα, να τραυματίζονται από τις πέτρες. Στις 3 Ιουνίου, η εφημερίδα L'Express γράφει ότι σε όλη την διάρκεια του Μάη «τα τρανζίστορ έγιναν ο ομφάλιος λώρος που ένωνε την Γαλλία με την επανάστασή της» ενώ ο αστυνομικός διευθυντής του Παρισιού Μορίς Γκριμό θα παραδεχτεί αργότερα ότι «για πρώτη φορά είδαμε τον σημαντικό ρόλο που έπαιξαν στα γεγονότα οι ρεπόρτερ των ραδιοφώνων και κυρίως των περιφερειακών ραδιοφώνων». «Το ραδιόφωνο στον δρόμο», συνεχίζει, «στο επίπεδο των διαδηλωτών, χωρίς διακοπή, χωρίς μεσάζοντες, προσέδιδε έναν εξαιρετικά δραματικό χαρακτήρα ακόμα και στα μικρότερα επεισόδια και η πληροφορία έφτανε αμέσως σε εκατοντάδες χιλιάδες ακροατές που κρεμόντουσαν από τα τρανζίστορ τους».
Η αστυνομία εκκενώνει τη Σορβόννη
Στις 5 Μαΐου 1968 και ενώ το Πανεπιστήμιο της Nanterre έχει κλείσει και οι φοιτητές έχουν καταλάβει την Σορβόννη, η αστυνομία εκκενώνει τους χώρους. Έχουν ήδη ξεσπάσει οι πρώτες βίαιες διαδηλώσεις, έχουν στηθεί τα πρώτα οδοφράγματα και οι αρχές έχουν ήδη κάνει 600 συλλήψεις. Ο ρεπόρτερ του Europe n° 1 μεταδίδει: «Στη γωνία των οδών Soufflot και Saint Michel, υπήρχαν νοσοκόμοι του Ερυθρού Σταυρού. Οι διαδηλωτές το γνωρίζουν αυτό. Ένας από αυτούς μου είπε χθες βράδυ ότι είχε καιρό να δει τόση βία. Τόσο από την πλευρά των αστυνομικών, όσο και από την πλευρά των φοιτητών, η επίθεση είναι άγρια. Κάποια στιγμή είδα μία νέα κοπέλα, ξαπλωμένη σε έναν πάγκο που είχε χτυπηθεί στο κεφάλι και το πρόσωπό της ήταν γεμάτο αίματα. Λίγο παρακάτω, οχήματα της αστυνομίας δεχόντουσαν βροχή από πέτρες, μπουκάλια. Την ίδια στιγμή ένας ταξίαρχος δέχτηκε μία πέτρα στο κεφάλι. Είχε κάταγμα στο κρανίο. Επί πέντε ώρες είχαμε μάτια κατακόκκινα, τα δακρυγόνα έσκαγαν δέκα δέκα. Μόνο η βροχή βοήθησε τους ανθρώπους να επιστρέψουν στα σπίτια τους, γύρω στα μεσάνυχτα».
Μπήκε ο Μάης
Ενώ από την 1η Μαΐου τα κοινωνικά κινήματα βάζουν μπρος, η τηλεόραση μοιάζει να κωφεύει και δεν είναι λίγοι οι δημοσιογράφοι που ασκούν δημόσια κριτική μιλώντας για ντροπή. Για κάποιον λόγο η πολιτική ηγεσία κόπτεται πολύ περισσότερο να ελέγξει την τηλεόραση από ότι τα ραδιόφωνα (αν και τα δύο κρατικά) και έτσι τα τελευταία μεταδίδουν με μεγαλύτερη αμεσότητα και ελευθερία τα όσα συμβαίνουν τις πρώτες αυτές εβδομάδες. Οι ραδιοφωνικοί ρεπόρτερ είναι εκεί τη νύχτα της 10ης Μαΐου όταν στήνονται τα πρώτα μεγάλα οδοφράγματα στο Quartier Latin. Την μέρα εκείνη έχει κοπεί η τηλεοπτική εκπομπή Panorama που είχε ετοιμάσει ένα ρεπορτάζ για τις κινητοποιήσεις. Παρόλο που τελικά προβάλλεται την επόμενη ημέρα με κομμένες σκηνές, η κριτική που ασκείται στην προσπάθεια λογοκρισίας είναι μεγάλη. Η εφημερίδα Le Figaro δημοσιεύει δηλώσεις του θεωρητικού του μαρξισμού Χέρμπερτ Μαρκούζε που απευθυνόμενος στους διαδηλωτές λέει: «το κίνημά σας είναι μία έντονη διαμαρτυρία αλλά όχι μία επανάσταση».
Τα δύο τηλεοπτικά κανάλια στα μέσα του Μαΐου και ενώ το Παρίσι φλέγεται ήδη, αρχίζουν να μεταδίδουν δειλά κάποιες συζητήσεις για το θέμα με καλεσμένους πολιτικούς, συνδικαλιστές, δημοσιογράφους αλλά και εκπροσώπους των φοιτητών όπως ο Ντανιέλ Κον-Μπεντίτ. Το κίνημα επηρεάζει και τους εργαζομένους στα μέσα που κατεβάζουν πλατφόρμες με αιτήματα συνδικαλιστικά αλλά και την αληθινή αυτονομία της διοίκησης από την κυβέρνηση. Ξεκινούν κυλιόμενες απεργίες και τηλεόραση και ραδιόφωνο υπολειτουργούν με προγράμματα κονσέρβα, ταινίες ή μουσική και λίγα δελτία ειδήσεων ενδιάμεσα. Στις 22 Μαΐου οι δημοσιογράφοι των ραδιοφωνικών σταθμών εκλέγουν μία επιτροπή πέντε ατόμων για να επιβλέπει την αντικειμενικότητα των πληροφοριών και των ειδήσεων που μεταδίδονται. Η διοίκηση τρομάζει και ο υπουργός δίνει εντολή «να πάρουν ξανά τα πράγματα στα χέρια τους και να απολύσουν όλα τα περιθωριακά στοιχεία».
Στις 24 Μαΐου, στις 8 το βράδυ, ραδιόφωνα και τηλεοράσεις μεταδίδουν το πρώτο επίσημο διάγγελμα του Ντε Γκωλ. Την ίδια ώρα οι διαδηλωτές που βρίσκονται στον σιδηροδρομικό σταθμό Gare de Lyon σταματούν την πορεία τους για να ακούσουν ζωντανά από τα τρανζιστοράκια τους την ομιλία. Ακούν τον πρόεδρο να ανακοινώνει δημοψήφισμα και όταν αναφέρει ότι σε περίπτωση που δεν βγει θετικό το αποτέλεσμα δεν θα παραμείνει για πολύ στη θέση του, χειροκροτούν και φωνάζουν. Ερμηνεύουν την ανακοίνωση αυτήν σαν μία υπόσχεση νίκης. Επί τόπου γεννιέται το σύνθημα «Au revoir de Gaulle, au revoir !» που δεν σταματά να επαναλαμβάνεται στους δρόμους του Παρισιού.
Τη νύχτα της 24ης Μαΐου ξεσπούν πολύ βίαιες συγκρούσεις ενώ η χώρα καταρρέει από τις γενικευμένες απεργίες και τα εργοστάσια τελούν υπό κατάληψη. Υπολογίζεται ότι 8 με 10 εκατομμύρια εργαζόμενοι απέχουν από την εργασία τους. Την επόμενη ημέρα η διοίκηση αρνείται να μεταδώσει στην τηλεόραση τις αντιδράσεις πολιτικών στο διάγγελμα Ντε Γκωλ και οι εργαζόμενοι αντιδρούν ανακοινώνοντας απεργία. Στις 30 Μαΐου ο πρόεδρος κάνει ένα ακόμα διάγγελμα που μεταδίδεται όμως μόνο από τα ραδιόφωνα, λόγω απεργίας. Με αυστηρό τόνο κάνει λόγο για «το τέλος του διαλείμματος» και ανακοινώνει εκλογές τον επόμενο μήνα. Αμέσως υποστηρικτές του βγαίνουν στους δρόμους και η λεωφόρος των Champs-Élysées γεμίζει με κάποιες εκατοντάδες χιλιάδες παριζιάνους. Είναι η μέρα που η εφημερίδα Le Monde κάνει ρεκόρ πωλήσεων. Αλλά για πολλούς είναι και η μέρα που τελείωσαν όλα. Το διάγγελμα και η αυθόρμητη πορεία που ακολούθησε ήταν το τέλος του Μάη του 68.
*Τα περισσότερα στοιχεία του άρθρου βασίστηκαν στην έρευνα του καθηγητή στο Πανεπιστήμιο του Bordeaux, Jean-Jacques Cheval με τίτλο «Mai 68, un entre deux dans l’histoire des médias et de la radio en France» που δημοσιεύθηκε αρχικά στην ιταλική γλώσσα σε επιστημονικό περιοδικό τον Ιούνιο του 2008 και στη συνέχεια στα γαλλικά το 2009 στην ιστοσελίδα της Ομάδας Ερευνών και Μελέτης του Ραδιοφώνου www.grer.fr.
12°
