Ακτιβισμός της… σούπας

Φανταστείτε ένα μαγικό ταξίδι στο Παρίσι! Έχετε βγάλει τα αεροπορικά σας εισιτήρια, έχετε κλείσει ξενοδοχείο, έχετε φτιάξει το πλάνο σας και προφανώς θα πάτε στα μουσεία. Και φτάνετε στο Λούβρο, σ’ ένα από τα πιο όμορφα και εντυπωσιακά μουσεία στον κόσμο, που φιλοξενεί όλη σχεδόν την πολιτισμική ιστορία της ανθρωπότητας. Περιμένετε στην ουρά για τη Μόνα Λίζα και ξαφνικά δύο νεαρές εν εξάλλω πετούν σούπα στον πιο γνωστό πίνακα του κόσμου... 

Και φυσικά, δεν είναι η πρώτη φορά που συμβαίνει κάτι τέτοιο σε μουσείο. Ο Van Gogh, ο Monet, ο Klimt, ο Da Vinci, ο Andy Warhol υπήρξαν θύματα της τελευταίας μόδας στον ακτιβισμό: τον βανδαλισμό.

Οι ακτιβιστές για το κλίμα που στοχεύουν αριστουργήματα σε όλο τον κόσμο, δεν έχουν πλήρη επίγνωση του πόσο ευαίσθητα είναι τα έργα τέχνης, όπως προειδοποίησαν οι διευθυντές σχεδόν 100 γκαλερί, δηλώνοντας ότι έχουν «σοκαριστεί βαθιά» από τις επιθέσεις. Βέβαια, περίεργη διαπίστωση καθώς οι ακτιβιστές φαίνονται για άτομα με… λεπτές ευαισθησίες, που νοιάζονται στον πυρήνα της ύπαρξής τους για τον πλανήτη έχοντας ταυτόχρονα σώας τα φρένας. Με λίγα λόγια, καλά παιδιά.

Διάφορες ομάδες ακτιβιστών απαιτούν δράση για την κλιματική κρίση. Βουρ, λοιπόν, στα έργα τέχνης! Το μενού περιλαμβάνει πουρέ πατάτας σε προσφορά της γερμανικής περιβαλλοντικής ομάδας πάνω στον πίνακα του Claude Monet στο μουσείο του Πότσνταμ, σούπα ντομάτας πάνω στο έργο Sunflowers του Vincent van Gogh στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου και σε άλλο έργο του van Gogh σούπα μπιζελιού και φυσικά πιο πρόσφατο παράδειγμα αυτό του Λούβρου όπου δυο ακτιβίστριες πέταξαν ντοματόσουπα στη Μόνα Λίζα. Στη Ρώμη ακτιβιστές του Extinction Rebellion στοχεύουν πίνακα του Πικάσο, στη Μελβούρνη κολλούν τα χέρια τους πάνω σε έργα του Botticelli, του Boccioni, του Van Gogh ή του Andy Warhol στην Εθνική Πινακοθήκη της Αυστραλίας στην Καμπέρα όπου δύο διαδηλωτές από την ομάδα Stop Fossil Fuel Subsidies κόλλησαν τα χέρια τους πάνω στον κλασικό πίνακα με τα κουτάκια της σούπας Campbell.

Το 2022, οι απελπισμένοι διευθυντές γκαλερί και μουσείων εξέδωσαν μια κοινή δήλωση που δημοσιεύτηκε στο διαδίκτυο: «Τις τελευταίες εβδομάδες, υπήρξαν αρκετές επιθέσεις σε έργα τέχνης και σε συλλογές διεθνών μουσείων. Οι υπεύθυνοι ακτιβιστές υποτιμούν σοβαρά την ευθραυστότητα αυτών των αναντικατάστατων αντικειμένων, τα οποία πρέπει να διατηρηθούν ως μέρος της παγκόσμιας πολιτιστικής μας κληρονομιάς.

»Τα μουσεία είναι χώροι όπου άνθρωποι με οποιοδήποτε υπόβαθρο μπορούν να συμμετάσχουν σε έναν διάλογο και επομένως προωθείται η κοινωνική αλληλεπίδραση» συνεχίζει η δήλωση. «Με αυτήν την έννοια, τα βασικά καθήκοντα του μουσείου ως θεσμού –συλλογή, έρευνα, κοινή χρήση των έργων και συντήρηση– είναι τώρα πιο επίκαιρα από ποτέ. Θα συνεχίσουμε να υποστηρίζουμε την άμεση πρόσβαση στην πολιτιστική μας κληρονομιά. Και θα διατηρήσουμε το μουσείο ως ελεύθερο χώρο κοινωνικής επικοινωνίας».

Η δήλωση συνυπογράφηκε από σχεδόν 100 διευθυντές ιδρυμάτων υψηλού προφίλ, πολλά από τα οποία έχουν ήδη στοχοποιηθεί από ακτιβιστές. Στους υπογράφοντες περιλαμβάνονται οι επικεφαλής του Μητροπολιτικού Μουσείου Τέχνης, του Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης και του Μουσείου Guggenheim στη Νέα Υόρκη, του Βρετανικού Μουσείου, του Μουσείου Βικτωρίας και Άλμπερτ και της Εθνικής Πινακοθήκης στο Λονδίνο, της συλλογής Gallerie degli Uffizi και Peggy Guggenheim στην Ιταλία, του Λούβρου, του Musée d'Orsay, του Centre Pompidou, του Εθνικού Μουσείου Picasso-Paris στη Γαλλία, του Museo Nacional del Prado και του Guggenheim Museum Bilbao στην Ισπανία.

Για τα 15 δεύτερα δημοσιότητας –όσο ένα κλιπάκι στο TikTok– τα επαναστατημένα «παιδιά» χλευάζουν μερικούς από τους μεγαλύτερους καλλιτέχνες της ιστορίας, γιατί θεωρούν πως το δικαιούνται.

Για τα 15 δεύτερα δημοσιότητας –όσο δηλαδή κρατάει ένα κλιπάκι στο TikTok– αυτά τα επαναστατημένα «παιδιά» χλευάζουν και υποτιμούν μερικούς από τους μεγαλύτερους καλλιτέχνες της ιστορίας, απλά και μόνο γιατί θεωρούν πως το δικαιούνται. Τα μουσεία αποτελούν ίσως το «σημείο μηδέν» στην αφήγηση της ανθρώπινης ιστορίας και του πολιτισμού και οι ακτιβιστές αυτοί προσπαθούν να γράψουν το μέλλον βανδαλίζοντας το παρελθόν. Ακτιβισμός δεν μπορεί και δεν πρέπει να σημαίνει καταστροφή. Η τέχνη ήταν πάντα ένα ισχυρό εργαλείο κοινωνικής και πολιτικής αλλαγής. Από τα ευρήματα στην εποχή των σπηλαίων έως τη σύγχρονη τέχνη του δρόμου και όχι μόνο, οι καλλιτέχνες εκφράζουν μέσα από τη δουλειά τους τις απόψεις τους για την κοινωνία και τον κόσμο γύρω τους. Και η ακτιβιστική τέχνη μπορεί να λάβει πολλές μορφές – πίνακες ζωγραφικής, γλυπτά, τοιχογραφίες, αφίσες και street art.

Υπάρχουν πολλά παραδείγματα έργων τα οποία εκτίθενται σε γκαλερί, μουσεία, δημόσιους χώρους και μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Η τέχνη, αντί για στόχος των ακτιβιστών, μπορεί να γίνει το επικοινωνιακό τους όχημα, αν χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο για την κοινωνική αλλαγή κι όχι ως θύμα φθηνών επικοινωνιακών κόλπων που χρησιμοποιούνται για να τραβήξουν την προσοχή των media από παιδάκια που προσπαθούν απεγνωσμένα να τραβήξουν την προσοχή της μαμάς τους.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα το διάσημο έργο «MoMA Poll» του Haacke, που δημιουργήθηκε κατά τη διάρκεια του πολέμου του Βιετνάμ. Για να δημιουργήσει το έργο ο Haacke ρωτούσε επισκέπτες του Μουσείου εάν τους επηρέαζε το γεγονός ότι ο κυβερνήτης Nelson Rockefeller (πρώην διευθυντής του Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης) δεν είχε «καταγγείλει την πολιτική του Προέδρου Νίξον για την Ινδοκίνα» και αυτό το γεγονός τους αποθάρρυνε από το να τον ψηφίσουν.

Μιλώντας για το έργο σε συνέντευξή του το 2008, ο Haacke είπε: «Αυτό που με απασχολούσε τότε και είναι σημαντικό για μένα σήμερα, είναι ότι οι άνθρωποι που έρχονται σε μια γκαλερί, σ’ ένα μουσείο ή σε άλλο χώρο έκθεσης τέχνης, συνειδητοποιούν ότι αυτοί οι χώροι τέχνης δεν είναι ένας κόσμος ξεχωριστός από τον υπόλοιπο. Ο κόσμος της τέχνης δεν είναι ένας άλλος κόσμος».

Κι έχει δίκιο. Ο κόσμος της τέχνης είναι ένας κόσμος βγαλμένος από τον δικό μας, εμπνευσμένος από τη ζωή, τον πολιτισμό, τον έρωτα, τον πόνο, την κοινωνία, την ιστορία. Η τέχνη είναι η απεικόνιση του κόσμου μας –καλή ή κακή– είναι η εξέλιξή μας, το παρελθόν και το μέλλον μας. Είναι ό,τι μισούν οι νέοι δικαιωματιστές που σιχαίνονται ό,τι έχει να κάνει με το παρελθόν και είναι πεπεισμένοι πως οτιδήποτε υπάρχει γύρω τους τους ανήκει. Γιατί η woke κουλτούρα προωθεί ένα μέλλον χωρίς ταυτότητα. Ένα μέλλον όπου «αφυπνισμένα και φανατισμένα παιδαρέλια» έχουν αναλάβει να βανδαλίσουν οτιδήποτε συνδέεται με τη συλλογική μας μνήμη γιατί είναι «απεχθές, ρατσιστικό, βίαιο».