Οι δύο αποχαιρετισμοί του Βενιζέλου στον Σόιμπλε

Ο ταυτόχρονος θάνατος του Ζακ Ντελόρ και του Βόλφγκανγκ Σόιμπλε τις τελευταίες μέρες του 2023 έδωσαν την ευκαιρία στους ευρωπαίους να κάνουν μαζί με τον απολογισμό της χρονιάς και τον απολογισμό των δύο μεγάλων περιόδων της ιστορίας της ευρωπαϊκής ενοποίησης στις οποίες οι δύο πολιτικοί πρωτοστάτησαν. Ο μεγάλος οραματιστής Ντελόρ σφράγισε την περίοδο της ευρωπαϊκής «Άνοιξης» δείχνοντας τον δρόμο προς την Ευρώπη της ενιαίας νομισματικής πολιτικής μέσω του ευρώ, την Ευρώπη της ανάπτυξης και της αλληλεγγύης. Ο σκληρός πραγματιστής Σόιμπλε σφράγισε, μια δεκαετία αργότερα, την περίοδο του ευρωπαϊκού «Χειμώνα» επιχειρώντας να αποτρέψει την κατάρρευση του ευρωπαϊκού οικοδομήματος μέσα στις συνθήκες μιας πρωτόγνωρης οικονομικής κρίσης.

Οι Έλληνες έχουμε ακόμα περισσότερους λόγους να κάνουμε τον δικό μας ευρωπαϊκό απολογισμό αφού γνωρίσαμε πολύ καλά και τις δύο αυτές περιόδους. Στα χρόνια της Άνοιξης του Ντελόρ η οποία συνέπεσε σε μεγάλο βαθμό και με τα δικά μας «ωραία χρόνια» είχαμε την ευκαιρία να επωφεληθούμε από τα ευρωπαϊκά κονδύλια και τις επιδοτήσεις δημιουργώντας την πεποίθηση ότι η Ευρώπη ήταν μια μόνιμη και ανεξάντλητη πηγή διασφάλισης της ευημερίας μας. Γι αυτό άλλωστε και στο συλλογικό μας υποσυνείδητο ο Ντελόρ έχει καταχωρηθεί περισσότερο ως «πακέτο». Αντίθετα ο Σόιμπλε έχει καταχωρηθεί ως ο πολιτικός που θέλησε να μας ταπεινώσει, να μας φορτώσει με τα σπασμένα της ανικανότητας της Ευρώπης να αντιμετωπίσει την κρίση μας, να μας διώξει. Στο πρόσωπο του Γερμανού Υπουργού Οικονομίας γνωρίσαμε το άλλο, το «απεχθές» πρόσωπο της Ευρώπης.

Μέσα στον κόλαφο των δημοσιευμάτων και των αναρτήσεων στα κοινωνικά δίκτυα της χώρας που συνόδευσαν τον Σόιμπλε στην τελευταία του κατοικία, ο αποχαιρετισμός που του απηύθυνε ο Βαγγέλης Βενιζέλος ήρθε να βάλει με ψυχραιμία και νηφαλιότητα τα πράγματα στη θέση τους: «Χωρίς την ισχυρή πολιτική παρουσία του Βόλφγκανγκ Σόιμπλε η Ευρωζώνη είναι αμφίβολο αν θα μπορούσε να αντιμετωπίσει την ιστορική πρόκληση της οικονομικής κρίσης στο εσωτερικό της και πρωτίστως την ελληνική κρίση» κι ακόμα «Όταν η Ελλάδα επιβεβαίωσε σε διαφορετικές στιγμές και με διαφορετικές κυβερνήσεις την εθνική στρατηγική επιλογή της παραμονής στο ευρώ και ουσιαστικά στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε ήταν αυτός που κατεξοχήν στήριξε την αναδιάρθρωση του ελληνικού δημοσίου χρέους του 2012».

Έχουν ιδιαίτερη σημασία αυτά τα λόγια, ακριβώς επειδή προέρχονται από έναν πολιτικό που καθόρισε με τη στάση του την κρισιμότερη περίοδο της ευρωπαϊκής πορείας της χώρας και βρέθηκε αντιμέτωπος με τον Γερμανό υπουργό με δραματικό συχνά τρόπο. Ανατρέχοντας στα πρώτα χρόνια της κρίσης η μνήμη μας ταξιδεύει στο - όχι και τόσο μακρινό - 2011, στη σύνοδο των Υπουργών εξωτερικών της Ευρώπης στο Βρότσλαβ της Πολωνίας. Τότε που σε μια υπόγεια αίθουσα του ξενοδοχείου που γινόταν η σύνοδος ο Σόιμπλε έδειξε στον Έλληνα Υπουργό των Εξωτερικών της κυβέρνησης του Γιώργου Παπανδρέου το δρόμο του GREXIT. Ο Βενιζέλος απέρριψε άμεσα και κατηγορηματικά κάθε τέτοια εκδοχή διαβεβαιώνοντας ότι η Ελλάδα ήταν αποφασισμένη να προχωρήσει στην αναγκαία δημοσιονομική προσαρμογή.

Τα γεγονότα που ακολούθησαν είναι επίσης γνωστά. Ο τότε πρωθυπουργός Γιώργος Παπανδρέου, αντιλαμβανόμενος ότι η ανάληψη του κόστους των μέτρων για μια τέτοια προσαρμογή ήταν ασήκωτη πολιτικά, προκήρυξε δημοψήφισμα προκαλώντας τη μήνιν των ευρωπαίων ηγετών. Η δραματική εμπειρία της συνάντησης Παπανδρέου-Βενιζέλου με την ευρωπαϊκή ηγεσία στις Κάννες οδήγησαν τον Υπουργό Εξωτερικών να δηλώσει, αμέσως μετά την επιστροφή τους, ότι η κυβέρνηση ανακαλούσε κάθε ιδέα περί δημοψηφίσματος. Η αναδιάρθρωση του χρέους που ακολούθησε ήταν - και εξακολουθεί να είναι - η μεγαλύτερη που έγινε ποτέ στα ευρωπαϊκά χρονικά. Πέρα από την ονομαστική μείωση του χρέους κατά 100 και πλέον δις, οι ετήσιοι τόκοι μειώθηκαν από 15 δις σε 5 δις περίπου ενώ η οικονομία της χώρας θα απολαμβάνει ως το 2032 της περιόδου χάριτος που μας χορηγήθηκε και επιτρέπει σε μεγάλο βαθμό την άσκηση κοινωνικών πολιτικών.

Στο βιβλίο του «Εκδοχές πολέμου» ο Βαγγέλης Βενιζέλος αναφέρεται διεξοδικά στα γεγονότα της περιόδου εκείνης. Όπου αναφέρεται επίσης με ειλικρίνεια και αντικειμενικότητα στη μεγάλη στήριξη που παρείχε ο Σόιμπλε στην επίτευξη της πρωτοφανούς αυτής αναδιάρθρωσης που κράτησε την Ελλάδα στον σκληρό πυρήνα της ευρωζώνης. Άλλωστε, ο πρόσφατος αποχαιρετισμός του Βενιζέλου στον Βόλφανγκ Σόιμπλε δεν ήταν ο πρώτος. Τον είχε αποχαιρετήσει προσωπικά και στο περιθώριο της τελευταίας συνόδου του Eurogroup στην οποία είχε συμμετάσχει ο Βενιζέλος: «Σε ευχαριστώ πάρα πολύ για την ειλικρίνειά σου και γιατί έμεινες πιστός σε όλα όσα συμφωνήσαμε. Μπορεί να συμφωνούσαμε δύσκολα, αλλά αυτά που συμφωνούσαμε ετηρούντο και κυρίως υπήρχε ειλικρίνεια στις σχέσεις μας».

Οι δύο αποχαιρετισμοί του Βενιζέλου στον Σόιμπλε δεν ικανοποίησαν ίσως μεγάλο μέρος των συμπολιτών μας. Κυρίως γιατί δημιουργούν μια διαφορετική εικόνα για τον «αδυσώπητο εχθρό της χώρας, τον υπεύθυνο για όλα τα δεινά μας ακόμα και για την ίδια την κρίση». Κι αυτό γιατί πρόκειται για δυο αποχαιρετισμούς που χαλάνε κάπως τον βολικό μύθο ότι για όλα φταίνε οι άλλοι και ότι εμείς είμαστε πάντα τα θύματα μιας παγκόσμιας συνωμοσίας. Ταυτόχρονα συμβολίζουν με τον πιο εμβληματικό τρόπο την προσπάθεια τόσο της Ελλάδας όσο και της Ευρώπης να κρατήσουν ζωντανό το όραμα της ολοκλήρωσης που θα πληγωνόταν ανεπανόρθωτα από ένα Grexit. Πρόκειται για την Ελλάδα που προτίμησε να πληρώσει, έστω και υπερβολικά ή και άδικα, το κόστος της παραμονής της σε ευρωπαϊκή τροχιά σε αντίθεση με την Ελλάδα της «αγανάκτησης» και της καταστροφής.

Τόσο ο Βενιζέλος, όσο και ο Σόιμπλε σήκωσαν το βάρος δύσκολων αποφάσεων με τεράστιο κόστος για την πολιτική τους διαδρομή. Ο Βαγγέλης Βενιζέλος ένιωσε την απόρριψη ακόμα και από το ίδιο του του κόμμα που είχε καταφέρει να το κρατήσει - όπως και τη χώρα - όρθιο μέσα στη λαίλαπα του λαϊκισμού. Ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε ήταν ήδη γνωστός «αμετανόητος» αφού το τίμημα των πολιτικών του πεποιθήσεων τον είχε υποχρεώσει να συνεχίζει να τις υποστηρίζει καθηλωμένος σε αναπηρικό αμαξίδιο. Ήταν η καλύτερη απάντηση στους τρομοκράτες που επιχείρησαν να τον δολοφονήσουν. Ωστόσο, ο αποχαιρετισμός-κατευόδιο που του απηύθυνε ο Βενιζέλος δεν αποσκοπεί κυρίως στην αποκατάσταση της μνήμης του Σόιμπλε αλλά, ακριβώς όπως τον επιγράφει, «Ο θάνατος του Σόιμπλε ως πρόκληση αναστοχασμού». Οι λαοί που έχουν κοντή μνήμη και δεν αναστοχάζονται μπορεί να βρεθούν σύντομα αντιμέτωποι ξανά με τις χειρότερες περιόδους της ιστορίας τους.