Τι ψηφίζουν οι φιλελεύθεροι στην Ελλάδα: μία ακτινογραφία

Τα τελευταία χρόνια, περνώντας από τις δυσκολίες της κρίσης, καταγράφεται μία αυξανόμενη τάση των Ελλήνων και των Ελληνίδων να αυτοπροσδιοριζόνται ως φιλελεύθερες και φιλελεύθεροι· ωστόσο, τα πράγματα δεν ήταν πάντα έτσι. Από το 2009 μέχρι το 2012 όσες και όσοι αυτοπροσδιορίζονταν ως φιλελεύθερες/οι έφταναν το 12% (Public Issue), ενώ το 2015 το ποσοστό εκτοξεύθηκε στο 24% (διαΝΕΟσις).

Από το 2016 μέχρι σήμερα το ποσοστό των Ελλήνων και των Ελληνίδων που αυτοπροσδιοριζόνται ως φιλελεύθερες και φιλελεύθεροι κυμαίνεται με μία σχετική σταθερότητα ανάμεσα στο 18% με 20% (διαΝΕΟσις). Με άλλα λόγια, 1 στους 5 Έλληνες αυτοπροσδιορίζεται ως φιλελεύθερος. Προφανώς, το τι σημαίνει για την καθεμία και τον καθένα φιλελευθερισμός είναι αρκετά ευρύ και δεν συνδέεται με μία στενή έννοια απόλυτης υποστήριξης ατομικών δικαιωμάτων, ελεύθερης οικονομίας και φιλελεύθερης δημοκρατίας – που θα έλεγα πως είναι ένα τρίπτυχο των βασικών φιλελεύθερων πυλώνων σκέψης. Για πολλές και για πολλούς φιλελευθερισμός μπορεί να είναι μόνο η χαμηλότερη φορολογία και το μικρότερο κράτος, για άλλες και για άλλους η θεσμική συγκρότηση της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας με ελεγκτικούς μηχανισμούς, ενώ για κάποιες και για κάποιους η υποστήριξη ατομικών δικαιωμάτων και δικαιωμάτων αυτοπροσδιορισμού. Το κάθε ένα μόνο του είναι φιλελεύθερο, αλλά ο βασικός πυρήνας του φιλελευθερισμού συναρτάται όταν συναντιούνται και οι τρεις αυτές πλευρές του.

Το ότι ο φιλελευθερισμός έχει ένα αρκετά ευρύ πλαίσιο αρχών για όσες και όσους τον υποστηρίζουν σήμερα φαίνεται και από την απάντηση τους στο ερώτημα «Ποιο κόμμα ταιριάζει καλύτερα στις ιδέες σας;» (Eteron/aboutpeople). Με άλλα λόγια, το τι ψηφίζουν οι φιλελεύθερες και οι φιλελεύθεροι σήμερα καταδεικνύει και τον μη συνεκτικό χαρακτήρα του σχετικού αυτοπροσδιορισμού.

Όσοι και όσες αυτοπροσδιοριζόνται ως φιλελεύθερες και φιλελεύθεροι βρίσκουν οι ιδέες του να ταιριάζουν περισσότερο στη ΝΔ (44%), ενώ ακολουθεί ένα σημαντικό ποσοστό (37%) που είτε δεν έχει αποφασίσει, είτε υποστηρίζει άλλο κόμμα. Έπειτα, το ΠΑΣΟΚ – ΚΙΝΑΛ και η Ελληνική Λύση βρίσκονται αρκετά κοντά, ενώ ακολουθούν το ΜέΡΑ25, το ΚΚΕ, ο ΣΥΡΙΖΑ και το Εθνικό κόμμα – Έλληνες (τα ποσοστά δεν αθροίζουν ένα σύνολο 100% γιατί προφανώς έχει δοθεί η δυνατότητα περισσότερων από μία απαντήσεων).

Μέσα σε αυτή την κατανομή μπορεί κανείς να διακρίνει εύλογες σχέσεις, όπως το γεγονός πως αν ο φιλελευθερισμός για κάποια/ον σημαίνει μικρότερη φορολογία θα στραφεί προς την ΝΔ - παρά τη συντηρητική της ατζέντα στα ατομικά δικαιώματα και την αρκετά παρεμβατική οικονομική πολιτική που ακολούθησε - ενώ εάν για κάποιον/α ο φιλελευθερισμός σημαίνει δικαιώματα μπορεί να στραφεί προς το ΠΑΣΟΚ - παρά την ιδεολογική του συγκρότηση γύρω από την σοσιαλδημοκρατία που έχει τα δικά της στενά όρια με τον φιλελευθερισμό. Εντύπωση κάνει το χαμηλό ποσοστό του ΣΥΡΙΖΑ, καθώς ενδεχομένως η υποστήριξη μίας σειράς ατομικών δικαιωμάτων θα περίμενε κανείς να φέρνει μία ελαφρώς μεγαλύτερη φιλελεύθερη υποστήριξη – παρά την επιλεκτικότητα στα ατομικά δικαιώματα και την σημαντικά αριστερή/παρεμβατική του οικονομική ατζέντα. Προφανώς εδώ λειτουργούν ορισμένα ανακλαστικά από την περίοδο διακυβέρνησης 2015-2019 που περιορίζουν σημαντικά μία τέτοια προτίμηση.  

Από εκεί και πέρα, στοιχεία φιλελευθερισμού αναγνωρίζονται στο ΜέΡΑ25, την ΕΛ, το ΚΚΕ και το Εθνικό κόμμα που είναι δύσκολο κανείς να κατανοήσει – πέρα από ελάχιστα σημεία, όπως για παράδειγμα ένα σχετικά ελευθεριακό πρόγραμμα του ΜέΡΑ25 για κάποια ατομικά δικαιώματα. Εντούτοις, οι σαφείς αντι-φιλελεύθερες θέσεις των τεσσάρων αυτών κομμάτων σε βασικά ζητήματα κοινωνικής και πολιτικής οργάνωσης μάλλον οδηγεί στο συμπέρασμα πως φιλελευθερισμός σημαίνει και άλλα πράγματα, όπως για παράδειγμα πατριωτισμός (;).

Ένα ακόμα ενδιαφέρον στοιχείο για όσες και όσους υποστηρίζουν τον φιλελευθερισμό σήμερα είναι πως εκφράζονται κυρίως από κόμματα δεξιά του κέντρου (61%), ενώ σε μικρότερο βαθμό από κόμματα αριστερά του κέντρου (30%). Ενδεχομένως αυτή η προτίμηση, αν την αναγνωρίσουμε ως μία κατά προσέγγιση μεταβλητή (proxy) για το τι σημαίνει φιλελευθερισμός για όσες και όσους αυτοπροσδιοριζόνται έτσι, να δείχνει πως ο φιλελευθερισμός είναι α) ευθυγραμμισμένος με ένα θεσμικό πλαίσιο δυτικών χωρών, ευρωπαϊκού προσανατολισμού, β) στενότερα συνδεδεμένος με μία σχετικά λιγότερο παρεμβατική οικονομία, γ) λιγότερο ταυτισμένος με την υποστήριξη των ατομικών – μειονοτικών δικαιωμάτων. Φυσικά, αυτή η ανάγνωση έχεις τους δικούς τους περιορισμούς και προφανείς αδυναμίες.

Τέλος, είναι σημαντικό να διακριθεί ένας χώρος που δεν φαίνεται να έχει κομματική εκπροσώπηση ούτε από τα κοινοβουλευτικά, ούτε από τα εξωκοινοβουλευτικά κόμματα. Ένα μήνα πριν τις εκλογές ένα 19% όσων αυτοπροσδιοριζόνται ως φιλελεύθερες και φιλελεύθεροι δεν βρίσκουν ότι κάποιο κόμμα ταιριάζει καλύτερα στις ιδέες τους. Αν και ορισμένοι πολίτες θα καταλήξουν (ή θα επιστρέψουν) στα μεγαλύτερα κόμματα – με πιο πιθανό προορισμό τη ΝΔ - θα υπάρξει ένα κομμάτι αναποφάσιστων του οποίου η ψήφος θα μπορεί να διεκδικηθεί από μικρότερα κόμματα – όπως είδαμε φιλελεύθερα και μη.

Συνοψίζοντας, η ακτινογραφία των Ελλήνων και των Ελληνίδων που αυτοπροσδιοριζόνται ως φιλελεύθερες και φιλελεύθεροι δείχνει μία σχετική προτίμηση στην ΝΔ και μία επιλογή προς μικρότερα κόμματα, ενώ στο ιδεολογικό κομμάτι ο φιλελευθερισμός ίσως να σημαίνει μία μεγαλύτερη σύνδεση με λιγότερο οικονομικό παρεμβατισμό και στήριξη στο δυτικούς πολιτικούς θεσμούς.