Ζώντας στο σώμα μιας γυναίκας

Ανάλογα το ημισφαίριο, τον «πολιτισμό», την ατομική ευθύνη και τους νόμους, δημιουργείται και το πλαίσιο που διαβιεί η κάθε γυναίκα. Αποδεκτό, υποφερτό, ή και απάνθρωπο. Στην τελευταία μου πτήση από το Παρίσι στην Αθήνα, σε κάποια εφημερίδα διάβασα ένα άρθρο το οποίο, αν και γραφικό και έντονο, δεν με συγκλόνισε για δύο λόγους: Πρώτον γιατί εγώ η ίδια έχω βιώσει σε ένα ποσοστό τον τοξικό ανδρισμό και, δεύτερον, γιατί πλέον τέτοιες ιστορίες έχουν πάψει να με εκπλήσσουν και αυτό είναι το χειρότερο όλων, όχι γιατί έχουμε απαραίτητα δεχθεί αυτές τις συμπεριφορές, αλλά γιατί είναι τόσο σύνηθες.

Στη γενικότερη έρευνά μου του γυναικείου κινήματος διαχρονικά, διάβασα πολλά γνωστά, άλλα λιγότερο, άλλα περισσότερο, αλλά δεν ήταν το ότι έμαθα απλά καινούργια πράγματα. Εν τέλει όμως πόσα ακόμα άρθρα, μαρτυρίες και ιστορικές αναδρομές στην πορεία της γυναίκας θα χρειαστούν για να πάψουμε να γράφουμε και να μιλάμε, και να αρχίσουμε να πράττουμε; Οι πράξεις αφορούν δύο θεμελιώδεις πτυχές: την κοινωνία και τη νομοθεσία. Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν για αρχή οι γονείς και η κοινωνική παιδεία που θα έπρεπε να ξεκινάει από το σπίτι. Ωστόσο, εδώ ανήκει και η παιδεία από το σχολείο, όπως επίσης και ευαισθησία, η ενσυναίσθηση και ο σεβασμός στον συμπολίτη, ένα γονίδιο το όποιο φαίνεται να μην αναπτύξαμε ποτέ σε αυτή τη χώρα (και σε πολλές άλλες βέβαια). Αυτό που με απογοητεύει είναι ότι στον σημερινό αιώνα, στην εποχή που με ένα κινητό κάνεις καριέρα επιχειρηματία, η γυναίκα μένει στάσιμη. Ενώ τις τελευταίες δεκαετίες φαίνεται να έχουν γίνει βήματα και κινήματα στη εξισορρόπηση της ανισότητας των φύλων και σίγουρα έχουμε κερδίσει λίγο έδαφος, ο δρόμος είναι ακόμα μακρύς. Αυτό συμβαίνει επειδή η αλλαγή δεν ξεκινάει από την ανατροφή σε ένα «θρησκευοκρατούμενο» κράτος που προωθεί τη συμπεριφορά της χαμηλοβλεπούσας, αλλά από τις εμπειρίες της ενήλικης ζωής. Οι γυναίκες ακόμα «στριμώχνονται» σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής τους και για να υπερασπιστούν το «όχι» τους, χρειάζονται αποδείξεις, οι οποίες δεν πείθουν πάντα, ακόμα και στο ίδιο τους το σπίτι.

Δυστυχώς ακόμα και σήμερα οι θύτες αναγνωρίζονται από την κοινωνία σαν θύματα και αυτό έχει εξήγηση: η αδυναμία να αποκλείσουμε πιθανά το γεγονός να βρεθούμε στην θέση του θύτη κι εμείς ή το ότι «κανένας δεν ενεργεί αν δεν προκληθεί» έχει δημιουργήσει μία απαίσια κοινωνική συμπεριφορά. Σε βαθμό αθλιότητας. Που δυστυχώς ακόμα και ευνομούμενες κοινωνίες, δεν δείχνουν διάθεση να αντιμετωπίσουν τις γυναίκες ως ισότιμο ανθρώπινο στοιχείο.

«Κουράστηκα να ακούω», «βαρέθηκα να μιλάω», «σιχάθηκα τη συμπεριφορά», «αναγκάστηκα να το κάνω», «φοβήθηκα το βράδυ μόνη μου», αυτά λέει η σύγχρονη Ελληνίδα γυναίκα. Ζώντας σε μια μεταμνημονιακή Ελλάδα, με όσα αυτή έχει αφήσει πίσω της σε οικονομικό, κοινωνικό και ψυχολογικό πλέγμα, το βλέμμα έχει στραφεί σε συμπεριφορές. Δίνουμε πλέον σημασία στη λεπτομέρεια. Όλα αυτά τα χρόνια λοιπόν η γυναίκα στην Ελλάδα ήταν η λεπτομέρεια.

Ας ξεκινήσω από μικρή ηλικία. Ζώντας σε ένα σπίτι με αδερφό, έβλεπα τη διαφορετική αντιμετώπιση από τους ίδιους μου τους γονείς. «Βγες αγόρι μου… Όσο θες και να περάσεις καλά.» «Δεν έφτιαξες το δωμάτιό σου; Δεν πειράζει, έτσι και αλλιώς δεν είναι δικιά σου δουλειά, αυτά είναι γυναικείες δουλειές.» Ενώ αντίστοιχα σε μένα. «Θες να βγεις με τις φίλες σου; Ποιες φίλες σου; Από τι σπίτι είναι; Πού θα πάτε; Τι θα κάνετε; Στις 9 το βράδυ να είσαι πίσω, ούτε λεπτό παραπάνω. Ακούς; Κανόνισε; Και να σου πω, πριν φύγεις μάζεψε αυτό το χάλι από τη καρέκλα, ντουλάπα έχεις.»

Και πώς λοιπόν εσύ να πεις «ξέρεις, χτες το βράδυ έγινε κάτι που δεν μου φάνηκε σωστό.» Να ο Χ,Ψ μου έκανε αυτό και δεν αισθάνθηκα άνετα.» Πώς να το πεις όταν περνάς ανάκριση κάθε φορά που είναι να βγεις και έχεις το φόβο μην αργήσεις γιατί θα κοπούν μισάωρα από την επόμενη έξοδο − αν πάρεις βεβαίως έγκριση.

Όσο περνάνε τα χρόνια, τόσο περισσότερο μαθαίνεις να μην μιλάς. Ξεκινάς δουλειά και κάθε μέρα όλο και σου ζητάει το αφεντικό το ντεκολτέ να είναι και πιο χαμηλά. Και ξέρεις ότι πρέπει να το κάνεις και ας αισθάνεσαι άβολα. Γιατί αν δεν το κάνεις εσύ, θα βρεθεί κάποια άλλη που έχει ανάγκη ίσως και πιο πολύ τη δουλειά και θα ενδώσει. Θα ακούσεις καθημερινά κάποιο σχόλιο στον δρόμο, σφυρίγματα, προστυχιές και θα παρακολουθείς προσεκτικά τα βλέμματα τριγύρω. Πάλι δεν θα πεις κάτι γιατί ξέρεις ότι ο νόμος δεν είναι με το μέρος σου. Πού να πεις τι; Γιατί, πρώτον, δεν είσαι βέβαιη ότι θα σε πιστέψει κανείς. Και, δεύτερον, ποιος θα σε βοηθήσει και πώς;

Φτάνεις λοιπόν στον γάμο και εκεί είναι που χάνεις τελείως το θάρρος σου. Ακόμα και η ίδια σου η μητέρα σου λέει «μην μιλάς κόρη μου, θα τα κάνεις χειρότερα. Ήθελες και τον παντρεύτηκες, τώρα κάνε υπομονή. Και στη τελική, πού θα βρεις άλλον καλύτερο. Αφού σου φέρνει φαγητό στο σπίτι και αγαπάει τα παιδιά σας, να σωπάσεις».

Όποτε αυτή είναι η κοινωνία μέσα στην οποία ζούμε και η οποία μένει στάσιμη διαχρονικά σε ό,τι αφορά στο σπάσιμο του αποστήματος. Πού να είναι άραγε εκείνη η ημέρα που οι γυναίκες δεν θα χρειάζεται να κάνουν πορείες στους δρόμους για τα αυτονόητα, γαμώτο. Ναι, τα αυτονόητα.

Στη Γαλλία από το 2012 υπάρχει νόμος που προστατεύει τα θύματα σεξουαλικής παρενόχλησης στον χώρο εργασίας. Δεν χρειάζεται καν η ίδια να κάνεις την καταγγελία, μπορεί να το κάνει ακόμα και κάποιος συνάδελφος που είδε τι έγινε και πώς σου συμπεριφέρθηκε κάποιος ανώτερος ή και κατώτερός σου.

Με παλιάς κοπής γονείς σε καινούργιο κόσμο είναι σαν να είμαστε ένα σώμα που τα δύο πόδια του κινούνται με διαφορετική ταχύτητα… Στην Ευρώπη έχει υπάρξει εξέλιξη και έχουν γίνει τα πρώτα βήματα, όταν ακόμα εμείς ξεπληρώναμε τα χρέη μας την τελευταία δεκαετία. Στη Γαλλία μάλιστα από το 2012 υπάρχει νόμος που να προστατεύει τα θύματα σεξουαλικής παρενόχλησης στο χώρο εργασίας. Δεν χρειάζεται καν η ίδια να κάνεις την καταγγελία, μπορεί ακόμα και κάποιος συνάδελφος που είδε τι έγινε και πώς σου συμπεριφέρθηκε κάποιος ανώτερός σου ή και κατώτερός σου να το κάνει. Στη Γαλλία λοιπόν δίνεται ο ρόλος του συμπρωταγωνιστή ακόμα και στον συνάνθρωπό σου και οφείλει να δώσει λάμψη στην ερμηνεία σου, στηρίζοντάς σε.

Εδώ τι όμως; Ως πότε πια θα κάνουμε υπομονή; Πώς θα εξελιχθούμε; Όχι μόνο νομικά αλλά και κοινωνικά; Και η βασικότερη ερώτηση όλων είναι πως σαν πολίτες μπορούμε να πιέσουμε τη Βουλή ώστε να περάσουν άμεσα νόμοι, προστασίας θυμάτων σεξουαλικής παρενόχλησης και κακοποίησης; (γιατί δεν είναι μόνο γυναίκες, αλλά όλα τα θύματα έχουν ένα κοινό, ένα στίγμα που προσδιορίζει την υπόλοιπη ζωή τους και αυτό γιατί ποτέ δεν τους αποδόθηκε η δικαιοσύνη σε ένα κράτος δικαίου, γιατί ποτέ δεν αισθάνθηκαν ασφαλείς, ούτε πριν ούτε μετά το συμβάν).

Γιατί να κάνουμε ως χώρα βήματα χελώνας μιμούμενοι πολυπολιτισμικές κοινωνίες στην ασιατική ή λατινική ήπειρο και να μην «αντιγράφουμε» δραστικές νομοθεσίες χωρών που δεν ντρέπονται να κοιτάξουν τον εαυτό τους στον καθρέφτη;

Η πατριαρχική δομή δεν είναι εύκολος αντίπαλος. Έχει ριζωμένες αντιλήψεις στις οποίες η ασέβεια προς τη γυναίκα δεν είναι απλώς προσωπική άποψη, αλλά θεσμός συμπεριφοράς σταδιακού αποκλεισμού από την ισοτιμία. Και αυτό επιτυγχάνεται σε τεράστιο βαθμό από την απουσία ισονομίας…