Η Ελλάδα κατατάσσεται σχετικά χαμηλάσε ζητήματα ενημέρωσης, πρόσβασης σε αντισύλληψη και εν γένει πολιτικής αναφορικά με τον οικογενειακό προγραμματισμό
Σκέψεις με αφορμή το εγκαταλελειμμένο νεογέννητο που βρέθηκε πρόσφατα στον Ασπρόπυργο
Στην Ευρώπη το 60% των γυναικών σε αναπαραγωγική ηλικία χρησιμοποιεί κάποια μέθοδο αντισύλληψης. Ωστόσο, το 35% των εγκυμοσύνων δεν είναι προγραμματισμένες, χωρίς πάντως αυτό να σημαίνει απαραίτητα ότι δεν είναι τελικά και επιθυμητές. Το να ανακαλύψει μία γυναίκα ότι είναι έγκυος, ενώ δεν το επιθυμούσε, είναι συχνά ένα από τα ισχυρότερα σοκ που θα αντιμετωπίσει στη ζωή της. Αυτόματα και σύντομα πρέπει να πάρει δύσκολες αποφάσεις για το άμεσο μέλλον της και για όλη την υπόλοιπη ζωή της.
Σε κάποιες ευρωπαϊκές χώρες, μία έγκυος που δεν θέλει να διακόψει την εγκυμοσύνη αλλά δεν επιθυμεί να κρατήσει το μωρό, ούτε καν να εμφανιστεί ως μητέρα, έχει την επιλογή να γεννήσει ανωνύμως. Η πρακτική αυτή, που έχει (εγ)κριθεί και σε σχετική απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (Odièvre vs France, 2003), υπάρχει επισήμως ήδη από τον 12ο αιώνα στην Ευρώπη, όταν με απόφαση του Πάπα Ιννοκέντιου ΙΙ δημιουργήθηκαν οι πρώτες βρεφοδόχοι, ώστε να μην πνίγουν οι λεχώνες τα ανεπιθύμητα μωρά τους στον Τίβερη (ή, κατά την καθ’ημάς εκδοχή, να τα εγκαταλείπουν σε χωράφια στον Ασπρόπυργο και σε ακάλυπτους πολυκατοικιών…). Παλαιότερα, μέχρι την δεκαετία του 1950, λειτουργούσαν και στην Ελλάδα βρεφοδόχοι, όπου μπορούσε η γυναίκα ανωνύμως να αφήσει το μωρό, και αμέσως ειδοποιούνταν οι κοινωνικές υπηρεσίες για την προστασία του. Οι βρεφοδόχοι εγκαταλείφθηκαν στην Ελλάδα, ίσως διότι, όπως υποστήριζαν οι επικριτές τους, ενθάρρυναν τις εκτός γάμου γεννήσεις. Άλλες εποχές άλλα ήθη (ή μήπως όχι;). Σε κάθε περίπτωση όμως, η επιλογή αυτή δεν επιτρέπει την ασφαλή γέννα, η οποία διεξάγεται μάλλον εν κρυπτώ, χωρίς βοήθεια και κυρίως χωρίς την δυνατότητα άμεσης ιατρικής και ψυχολογικής υποστήριξης για τη λεχώνα και το μωρό.
Σήμερα, στις χώρες στις οποίες επιτρέπεται ο ανώνυμος τοκετός, μία γυναίκα μπορεί να απευθυνθεί σε οποιοδήποτε μαιευτήριο, να δηλώσει την επιθυμία της, και το νοσοκομείο οφείλει να αναλάβει την γέννα χωρίς κόστος και χωρίς να αποκαλυφθούν τα στοιχεία της μητέρας. Ο νόμος αναγνωρίζει την ιδιαίτερη ψυχολογική κατάσταση της μητέρας κατά την περίοδο πριν και μετά τον (ανώνυμο) τοκετό, και για αυτό υπάρχει μία περίοδος, κατά την οποία η μητέρα μπορεί να αναθεωρήσει την απόφασή της και να αναλάβει το μωρό της. Διαφορετικά, το παιδί δίνεται για υιοθεσία.
Η βιολογική μητέρα μπορεί αν το επιθυμεί να αφήσει κάποια στοιχεία, όπως η ηλικία της, ιατρικό ιστορικό, ένα σημείωμα για τους λόγους που την οδήγησαν σε αυτή την απόφαση κ.α., σε περίπτωση που το παιδί την αναζητήσει μελλοντικά. Ωστόσο σύμφωνα με στοιχεία του 2019, στην Γαλλία μόνο το 29% το κάνει, ενώ μόνο το 13% αφήνει και ονοματεπώνυμο. Τα επόμενα χρόνια η μητέρα μπορεί ανά πάσα στιγμή να γνωστοποιήσει την ταυτότητά της. Ο πατέρας έχει και αυτός δικαίωμα να αναγνωρίσει το παιδί του για ένα σύντομο διάστημα μετά τη γέννηση.
Κάθε χρόνο στην Γαλλία (όπου η δυνατότητα ανώνυμου τοκετού υπάρχει εδώ και δεκαετίες) γίνονται περίπου 700 γεννήσεις «sous X», δηλαδή από μητέρες που διατηρούν την ανωνυμία τους. Στην Γερμανία, κατά την πρώτη τριετία ισχύος του σχετικού νόμου (2014-2016), από τις 1300 γυναίκες που επωφελήθηκαν από την προγεννητική ψυχολογική στήριξη και τις συμβουλευτικές υπηρεσίες που παρέχονται, το 19% αποφάσισαν να γεννήσουν ανωνύμως.
Ενδεχομένως η θεσμοθέτηση ενός αντίστοιχου πλαισίου για ανώνυμο τοκετό και στη χώρα μας να είναι χρήσιμη, έστω και για να σωθεί μόνο μία ζωή. Προφανώς δεν είναι πανάκεια, δεν αντιμετωπίζονται έτσι οι πολλοί λόγοι που οδηγούν μία γυναίκα να μην θέλει να μεγαλώσει η ίδια το παιδί της (οικονομικές δυσκολίες, μικρή ηλικία των γονέων, φόβος για το κοινωνικό στίγμα, που δυστυχώς ακόμα σε κάποιες περιπτώσεις δημιουργεί μία εγκυμοσύνη εκτός γάμου, εγκατάλειψη της μητέρας από τον πατέρα, δύσκολο ή βίαιο οικογενειακό περιβάλλον, άλλες προσωπικές επιλογές και προτεραιότητες κ.α.). Αλλά τουλάχιστον έτσι οι έγκυες θα έχουν κάποια σωστή παρακολούθηση κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, και θα γνωρίζουν παίρνοντας τις αποφάσεις τους ότι το βρέφος δεν κινδυνεύει να πεθάνει, αλλά θα βρίσκεται υπό προστασία και θα μπορούν αν το θελήσουν στο μέλλον να έχουν κάποια σχέση με το παιδί τους.
Η Ελλάδα κατατάσσεται σχετικά χαμηλά (52,5% με βάση διάφορα κριτήρια, European Contraception Atlas 2020) μεταξύ των 46 ευρωπαϊκών χωρών σε ζητήματα ενημέρωσης, πρόσβασης σε αντισύλληψη και εν γένει πολιτικής αναφορικά με τον οικογενειακό προγραμματισμό - κι αυτό ενώ (αν χρειάζεται και οικονομικό κίνητρο) σύμφωνα με μελέτες, για κάθε δολάριο που επενδύει για την πρόσβαση σε μακράς διάρκειας αντισυλληπτικές μεθόδους, το κράτος εξοικονομεί πέντε δολάρια σε κόστος διαχείρισης μίας ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης. Γενικότερα πάντως, χρειάζεται καλύτερη και χωρίς κόμπλεξ σεξουαλική αγωγή στα σχολεία, εύκολη πρόσβαση σε αντισύλληψη με κάλυψη από τα ασφαλιστικά ταμεία, ειδικά μάλιστα για τις νεότερες ηλικιακά γυναίκες, και συστηματική προσπάθεια για σταδιακή αλλαγή νοοτροπίας, με στόχο την απομάκρυνση από θρησκευτικές και ιδεολογικές προκαταλήψεις αναφορικά με τη γυναικεία σεξουαλικότητα και αυτοδιάθεση του σώματος.
