Έρντογαν: Ο Τούρκος μονοκράτωρ τα βάζει με το διαδίκτυο

Ο Θουκυδίδης περιέγραψε την αθηναϊκή δημοκρατία των ημερών του Περικλή ως «λόγῳ μὲν δημοκρατία, ἔργῳ δὲ ὑπὸ τοῦ πρώτου ἀνδρὸς ἀρχή». Ο ιστορικός, οι συμπάθειες του οποίου έτειναν σαφώς προς τα ολιγαρχικά πολιτεύματα, θέλησε έτσι να υπογραμμίσει πόσο ο Περικλής ξεχώριζε από όλους τους συγχρόνους του και πόσο ανώτερος απεδείχθη των διαδόχων του: μια σειρά δημαγωγών που έσυραν την Αθήνα στο χάος, την ήττα και την καταστροφή.

Τη φράση θα μπορούσαμε, για εντελώς διαφορετικούς βέβαια λόγους και οπωσδήποτε όχι για τα «χαρίσματα» του Ταγίπ Έρντογαν, να χρησιμοποιήσουμε για να περιγράψουμε τη σημερινή μονοκρατορία του. Μόνο λόγοις και τύποις μπορεί η Τουρκία να περιγραφεί ως «δημοκρατία». Ο νυν πρόεδρος συγκεντρώνει στα χέρια του εξουσίες που κανείς Τούρκος πολιτικός δεν είχε από το τέλος της περιόδου μονοκομματικής διακυβέρνησης της χώρας (1923-1950), με –ενδεχόμενη– εξαίρεση τον ηγέτη της τελευταίας στρατιωτικής χούντας, Κενάν Εβρέν.

Η γεμάτη ερωτηματικά απόπειρα πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου 2016 έδωσε στον Έρντογαν το πρόσχημα να επισπεύσει την οικοδόμηση της «νέας Τουρκίας», που είχε προ πολλού δρομολογηθεί. Κηρύσσοντας τη χώρα σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης την επαύριο της απόπειρας, ο Έρντογαν έφερε σε πέρας μία άρτια συντονισμένη επιχείρηση εκκαθάρισης του ευρύτερου δημοσίου τομέα. Πάνω από διακόσιες χιλιάδες «ανεπιθύμητοι», το 10% του συνόλου των δημοσίων υπαλλήλων, έχουν απολυθεί έκτοτε.

Με μια πρωτοφανή στα χρονικά άσκηση κοινωνικής μηχανικής, ο Έρντογαν έφερε ολόκληρο τον κρατικό μηχανισμό, το πολιτικό σύστημα και μεγάλο κομμάτι του δημοσίου βίου υπό τον έλεγχό του. Οι συνταγματικές αλλαγές που επί χρόνια προωθούσε, προς την καθιέρωση «εκτελεστικής προεδρίας», εγκρίθηκαν το 2017 με δημοψήφισμα. (Η οριακή πλειοψηφία υπέρ της αναθεώρησης αποδίδεται από πολλούς αναλυτές σε περιστατικά νοθείας και εκτεταμένες παρατυπίες που ήλθαν στο φως.) Σήμερα, ο Έρντογαν ελέγχει απόλυτα την εκτελεστική και νομοθετική εξουσία.

Η στελεχωμένη από «ημετέρους» δικαιοσύνη εκδίδει αποφάσεις «κατά παραγγελία» του. Αυτό φάνηκε για πολλοστή φορά στην πρόσφατη απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας σχετικά με την αλλαγή καθεστώτος της Αγίας Σοφίας, που εκχωρούσε τη σχετική αρμοδιότητα στο υπουργικό συμβούλιο. Τα σώματα ασφαλείας, το στράτευμα, το διπλωματικό σώμα ενεργούν υπό τις οδηγίες του Έρντογαν, ενώ οι διορισμένοι από εκείνον πρυτάνεις ασκούν πραγματική τρομοκρατία επί της πανεπιστημιακής κοινότητας. Εκατοντάδες επώνυμοι πανεπιστημιακοί βρίσκονται στη φυλακή, χιλιάδες επέλεξαν την εξορία.

Ο Σελαχατίν Ντεμίρτας, ηγέτης του κουρδικού Δημοκρατικού Κόμματος των Λαών, παραμένει στη φυλακή από τον Νοέμβριο του 2016, με φαιδρές κατηγορίες περί «τρομοκρατικής προπαγάνδας». Η απομάκρυνσή του στέρησε τη χώρα από τη φωνή του μόνου χαρισματικού αντιπάλου του Έρντογαν. Με την αντιπολίτευση κατακερματισμένη, άτολμη και βαυκαλιζόμενη με ιδέες παρωχημένες, δεν υφίσταται ουσιαστικός αντίλογος στην ατέρμονηπαπαγαλία του καθεστώτος.

Ο όρος «καθεστώς» είναι ο ευγενικότερος δυνατός για την περιγραφή του τουρκικού πολιτικού συστήματος. Ο τρόμος και η λογοκρισία έχουν πνίξει κάθε ελεύθερη φωνή.

Λίγο μετά το «πραξικόπημα» του 2016 δεκάδες αντιπολιτευόμενα μέσα ενημέρωσης κατασχέθηκαν, οι ιδιοκτήτες τους φυλακίσθηκαν και εκείνα μεταβιβάσθηκαν σε επιχειρηματίες της «αυλής» του Έρντογαν. Έτσι ολοκληρώθηκε η «άλωση» του τουρκικού τύπου, καθώς οι τελευταίοι ήδη είχαν αποκτήσει τις περισσότερες εφημερίδες και τηλεοπτικά κανάλια. Σήμερα, «αντιπολιτευόμενες» παραμένουν μονάχα ιστοσελίδες ενημέρωσης και κάποιες εφημερίδες μικρής κυκλοφορίας. Υπό τις συνθήκες αυτές, ο όρος «καθεστώς» είναι ο ευγενικότερος δυνατός για την περιγραφή του τουρκικού πολιτικού συστήματος. Ο τρόμος και η λογοκρισία έχουν πνίξει σχεδόν κάθε ελεύθερη φωνή.

Ένας χώρος, ωστόσο, αψηφεί ακόμη την καθεστωτική «γραμμή», παρά τις ορδές των κυβερνητικών τρολ και τη συστηματική δίωξη της εκεί εκφραζόμενης κριτικής. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αποτελούν το «γαλατικό χωριό» που ακόμη αντιστέκεται. Σε μια Τουρκία όπου η οικονομία παραπαίει και η διαφθορά και ο αυταρχισμός είναι ταυτισμένα με την πολιτική τάξη, η κριτική εναντίον του Έρντογαν και των αχυρανθρώπων του στο υπουργικό συμβούλιο είναι συχνά σκληρή. Έγινε ακόμη σκληρότερη με την πανδημία, την άφιξη της οποίας στην χώρα το καθεστώς αρνείτο για εβδομάδες να παραδεχθεί. Ο Έρντογαν δεν ξεχνά, εξάλλου, την καίρια συμβολή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και των διαδικτυακών μέσων ενημέρωσης στην οργάνωση του ξεσηκωμού στο Γκεζί, τον Μάιο-Ιούνιο του 2013. Μόνο η εκτεταμένη χρήση βίας μπόρεσε να καταστείλει τις ογκώδεις τότεδιαδηλώσεις.

Αφορμή για την ολομέτωπη επίθεση του Έρντογαν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έδωσε μία πρωτοβουλία του «ανοίγματος στην νεολαία», που εξελίχθηκε σε πραγματικό φιάσκο. Σειρά εκθέσεων επισήμανε την ολοένα και μικρότερη απήχηση του κυβερνώντος Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) στις νεότερες ηλικίες. Επ’ ευκαιρίας των εισαγωγικών εξετάσεων για τα τουρκικά ΑΕΙ, ο Έρντογαν ζήτησε τη διεξαγωγή livestream στο YouTube στις 26 Ιουνίου. Εντός λεπτών, το live stream κατακλύσθηκε από ειρωνικά και αρνητικά σχόλια και έλαβε 152.000 dislikes. Ο Έρντογαν εξεμάνη και η ομάδα του απαγόρευσε τα σχόλια.

Λίγες μέρες αργότερα, η ανακοίνωση από τον γαμπρό του και υπουργό οικονομικών Μπεράτ Άλμπαϊρακ της γέννησης του τέταρτου παιδιού του προκάλεσε καταιγισμό ειρωνειών και ύβρεων κατά του ιδίου και της συζύγου του και κόρης του Έρντογαν, Εσρά. Η επίθεση πραγματοποιήθηκε ως «απάντηση» σε αντίστοιχες επιθέσεις των τρολ του ΑΚΡ εις βάρος της γυναίκας του φυλακισθέντος πολιτικού Σελαχατίν Ντεμίρτας και πολιτικών της αντιπολίτευσης.

Ο Έρντογαν επικαλέσθηκε την επίθεση κατά της οικογένειάς του προκειμένου να επαναφέρει προς συζήτηση ένα ιδιαίτερα αμφιλεγόμενο νομοσχέδιο για την επιβολή αυστηρότερου ελέγχου στο διαδίκτυο. Ισχυρίσθηκε πως το διαδίκτυο, λειτουργώντας ανεξέλεγκτα, εξαχρειώνει τα ήθη, ενώ δήλωσε την αντίθεσή του σε πλατφόρμες όπως το YouΤube και το Twitter, αλλά και το Netflix. Προφανώς, η αντίθεσή του οφείλεται στο γεγονός ότι αυτές ελέγχονται πολύ δυσκολότερα απ’ ό,τι τα εγχώρια μέσα ενημέρωσης, τα οποία το καθεστώς υφάρπαξε από τους πρώην ιδιοκτήτες τους χρησιμοποιώντας συχνά τον εκφοβισμό και –το 2016– την κατάσχεση.

Επιθυμία του καθεστώτος είναι η υποβολή των δικτύων κοινωνικής δικτύωσης και μέσων όπως τo YouΤube και το Netflix στον έλεγχο του τουρκικού Ραδιοτηλεοπτικού Συμβουλίου (RTUK)

Επιθυμία του καθεστώτος είναι η υποβολή των δικτύων κοινωνικής δικτύωσης και μέσων όπως τo YouΤube και το Netflix στον έλεγχο του τουρκικού Ραδιοτηλεοπτικού Συμβουλίου (RTUK). Η ρητορική του καθεστώτος κάνει λόγο για την ανάγκη προστασίας των παιδιών από «ανάρμοστο» περιεχόμενο, ο στόχος ωστόσο δεν είναι άλλος από τον έλεγχο επί του περιεχομένου. Ο Έρντογαν δήλωσε, στις αρχές του τρέχοντος μηνός, την πρόθεσή του να αναγκάσει, με σχετικό νόμο, τις εταιρείες μέσων κοινωνικής δικτύωσης και τα διεθνή διαδικτυακά κανάλια να ιδρύσουν γραφεία στην Τουρκία. Στόχος είναι αφενός η υποβολή τους στην τουρκική νομοθεσία και τις αποφάσεις της τουρκικής δικαιοσύνης, αφετέρου η φορολόγησή τους. «Πρέπει οπωσδήποτε να ελεγχθούν» δήλωνε σε στελέχη του κυβερνώντος κόμματος.

Το κυβερνών κόμμα έχει μακρά παράδοση λογοκρισίας του διαδικτύου. Ήδη τα πρώτα χρόνια της πρωθυπουργίας Έρντογαν (2003-2014) επεβλήθησαν απαγορεύσεις στην πρόσβαση στο διαδίκτυο, με το Facebook, το Twitter και την Wikipedia να είναι τα συχνότερα θύματα. Οι αρχές απαγόρευσαν το 2007 την πρόσβαση στο YouTube, με την δικαιολογία ότι περιελάμβανε περιεχόμενο υβριστικό του Ατατούρκ. Η απαγόρευση διήρκησε πολλούς μήνες και η επίκληση της προστασίας της μνήμης του Ατατούρκ ήταν πολύ έξυπνη κίνηση, καθώς η απαγόρευση έλαβε την έγκριση των κεμαλιστών. Ανοήτως, οι τελευταίοι δεν διέγνωσαν πως τίθεντο οι βάσεις για μελλοντικές παρεμβάσεις διαδικτυακής λογοκρισίας. Η πρόσβαση στην Wikipedia απαγορεύθηκε για πάνω από δύο χρόνια, με αιτιολογία την προσβολή του προσώπου του Ατατούρκ ή τις «ύβρεις» κατά του Έρντογαν και άλλων Τούρκων πολιτικών.

Οι απαγορεύσεις στόχευαν στον εξαναγκασμό των σχετικών σελίδων να διαμορφώσουν διόδους «συμμόρφωσης» προς τα συνεχή αιτήματα των τουρκικών αρχών για αφαίρεση περιεχομένου θεωρούν υβριστικό ή επικίνδυνο. Σε περίπτωση που η πλατφόρμα δεν ανταποκρινόταν άμεσα, το καθεστώς προσέφευγε στη βιομηχανία των τρολ και μποτ (μόνο φέτος το Twitter διέγραψε 7.340 ψεύτικους λογαριασμούς, η συντριπτική πλειονότητα των οποίων ανήκαν σε κυβερνητικά μποτ). Αυτά εξαπέλυαν μαζική επίθεση με σχόλια υπέρ του καθεστώτος και του Έρντογαν κάτω από το επίμαχο περιεχόμενο, ενώ συχνά ήταν και τα χακαρίσματα από ομάδες στήριξης του «αρχηγού» και του καθεστώτος του. Ο σχεδιαζόμενος τώρα νόμος θα ενισχύσει σημαντικά τη σχετική πίεση και άρα τον έλεγχο επί του περιεχομένου των στοχευόμενων ιστοσελίδων.

Οι ηγέτες των κομμάτων της αντιπολίτευσης Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου (του κεμαλικού CHP) και Μεράλ Ακσενέρ (του ακροδεξιού IYI) διαμαρτυρήθηκαν κατά της σχεδιαζόμενης φίμωσης ιδίως των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Πληθαίνουν φυσικά και οι σχετικές διαμαρτυρίες των πολιτών. Όσο για το πλήθος των δημοσιογράφων και πανεπιστημιακών που ζουν πια εξόριστοι, προειδοποιούν πως η σχεδιαζόμενη νομοθετική «ρύθμιση» του διαδικτύου θα περιορίσει ακόμη περισσότερο τη στραγγαλισμένη ελευθερία έκφρασης στην Τουρκία και την πρόσβαση των πολιτών στις (μη ελεγχόμενες από το καθεστώς) ειδήσεις των ξένων μέσων ενημέρωσης και των τουρκικών που εδρεύουν στην αλλοδαπή.

Δυστυχώς όμως όλοι γνωρίζουν (και οι περισσότεροι παραδέχονται, τουλάχιστον κατ’ ιδίαν) πως, έτσι όπως έχουν διαμορφωθεί οι δυναμικές στην Τουρκία σήμερα, κανείς δεν μπορεί να σταματήσει τον Έρντογαν όταν βάλει κάτι στο μυαλό του. Ως πιο πρόσφατο παράδειγμα του ερντογανικού «αποφασίζω και διατάσσω» αναφέρουν τον εξισλαμισμό της Αγίας Σοφίας, που προκαλεί μεγάλη δυσαρέσκεια –για σωρεία λόγων– σε σημαντικό μέρος του πληθυσμού και ακόμη σημαντικότερο μέρος της διανόησης και του καλλιτεχνικού κόσμου της Τουρκίας...