Μπροστά στην ανάγκη αντιμετώπισης της κρίσης που έχει χτυπήσει την ελληνική οικονομία την τελευταία δεκαετία, οι ευρωπαϊκοί πόροι μπορούν να κάνουν τη διαφορά.
Γράφει ο Αλέξανδρος Χατζόπουλος*
Πολύ συχνά και από πολλές πλέον πλευρές γίνεται λόγος για την ανάγκη της αλλαγής του παραγωγικού υποδείγματος, ώστε η οικονομία μας, από σχετικά κλειστή, εσωστρεφής και χαμηλής παραγωγικότητας, να αποκτήσει μια νέα δυναμική, μέσα από καινοτόμες δραστηριότητες και τη δημιουργία και προσφορά στη διεθνή αγορά ανταγωνιστικών προϊόντων και υπηρεσιών υψηλής προστιθέμενης αξίας. Η μετάβαση αυτή δεν είναι μια θεωρητική άσκηση. Ξεκινάει από τη δημιουργία ενός σύγχρονου και φιλικού για τις επιχειρήσεις ρυθμιστικού περιβάλλοντος και ολοκληρώνεται όταν πετύχουμε την ενδυνάμωση και τελικά την παραγωγική μεγέθυνση των μικρών και των μεσαίων επιχειρήσεων, τους κλασικούς δηλαδή αποδέκτες των προγραμμάτων του ΕΣΠΑ.
Το ερώτημα είναι γιατί μέχρι σήμερα, μετά από 40 και πλέον χρόνια διαρθρωτικών προγραμμάτων και συνολικά €160δισ. ευρωπαϊκών πόρων που εισέρρευσαν στην ελληνική οικονομία, ο στόχος αυτός δεν έχει επιτευχθεί. Ο βασικός λόγος είναι ότι ίσως ποτέ μέχρι σήμερα δε θέσαμε σωστούς στόχους, ή μάλλον τα σωστά ερωτήματα, όταν σχεδιάζαμε τον τρόπο αξιοποίησης των ευρωπαϊκών κονδυλίων. Γι’ αυτό σήμερα οι ελληνικές ΜμΕ εξακολουθούν να έχουν το 50% της παραγωγικότητας των αντίστοιχων της ΕΕ. Ακόμα και σε σύγκριση με κοντινές οικονομίες, όπως της Πορτογαλίας, οι ελληνικές ΜμΕ δημιουργούν σήμερα 30% λιγότερη προστιθέμενη αξία σε σχέση με το 2008, όταν στην Πορτογαλία δημιουργούν 18% περισσότερη. Επίσης, οι ελληνικές ΜμΕ έχουν εξαγωγές αξίας €20δισ. προϊόντα έναντι €33δισ. στην Πορτογαλία.
Η γραφειοκρατία, που έχουμε επιβάλει οι ίδιοι στον εαυτό μας, είναι υπέρμετρη. Παράλληλα, δείχνουμε διαχρονικά εμμονή στην πιστοποίηση επιλέξιμων δαπανών ως κεντρικό κριτήριο. Αναπαράγουμε ένα μοντέλο που αντί να προωθεί δραστηριότητες υψηλής προστιθέμενης αξίας, διαιωνίζει τον κατακερματισμό των πόρων και των προγραμμάτων, εγκλωβίζοντας τις ΜμΕ στα μικρά μεγέθη. Επικεντρωνόμαστε στην απορρόφηση, δηλαδή στην είσοδο των πόρων στα δημόσια ταμεία, παρά στην εκτέλεση, δηλαδή την αξιοποίησή τους στην πραγματική οικονομία. Όμως, η πρώτη είναι στο 87% και η δεύτερη μόλις στο 35%, κάτι που δείχνει πως κάτι δεν πάει καλά. Ακόμα και η άμεση δρομολόγηση €5.7δισ. ως αντίδραση στην πανδημία, θα αυξήσει την εκτέλεση στο, ακόμα περιορισμένο, 55%. Τις ίδιες και ακόμα χειρότερες επιδόσεις έχουμε και στα Περιφερειακά Προγράμματα (ΠΕΠ), όπου η εκτέλεση είναι μόλις στο 29%, δηλαδή €3.7δισ. λιμνάζουν αναξιοποίητα στα ταμεία.
Μπροστά στην ανάγκη αντιμετώπισης της διπλής κρίσης που έχει χτυπήσει την ελληνική οικονομία την τελευταία δεκαετία, οι ευρωπαϊκοί πόροι μπορούν να κάνουν τη διαφορά. Το πλήθος των προκλήσεων, από τον ψηφιακό και τεχνολογικό μετασχηματισμό, στην ενεργειακή εξοικονόμηση, την προσαρμογή στην κυκλική οικονομία, την εμβάθυνση της καινοτομίας και τις σύγχρονες δεξιότητες, μπορεί να υποστηριχθεί υπό την προϋπόθεση πως ο σχεδιασμός και η υλοποίηση θα ανταποκρίνονται στην ανάγκη ουσιαστικής αλλαγής του παραγωγικού υποδείγματος. Το οποίο σημαίνει, μεταξύ άλλων, ότι αλλάζουμε και τον τρόπο, που αξιοποιούμε το ΕΣΠΑ.
Με την πανδημία να έχει ανατρέψει τα επενδυτικά προγράμματα πολλών επιχειρήσεων, ο ρόλος του νέου ΕΣΠΑ μπορεί να είναι καθοριστικός, είτε αφορά «πυροσβεστικές» προσεγγίσεις για τη ρευστότητα, είτε αφορά τον μετασχηματισμό των ελληνικών επιχειρήσεων. Είναι κρίσιμο το νέο ΕΣΠΑ να λειτουργήσει επενδυτικά, ώστε να ανταποκριθεί στις προκλήσεις της νέας δεκαετίας, τις δεξιότητες, τον ψηφιακό μετασχηματισμό και την πράσινη ανάπτυξη, και να λειτουργήσει συμπληρωματικά στα οριζόντια επενδυτικά κίνητρα.
Το νέο ΕΣΠΑ αλλά και οι έκτακτοι ευρωπαϊκοί πόροι €32δισ. από το Ταμείο Ανάκαμψης είναι μια μεγάλη ευκαιρία για μια νέα προσέγγιση. Να εστιάσουμε λιγότερο στο πόσες επιχειρήσεις θα πάρουν ΕΣΠΑ ή πόσο ΕΣΠΑ θα πάρουν, και περισσότερο στον σκοπό για τον οποίο θα το πάρουν. Μπορούμε να ακολουθήσουμε το παράδειγμα της Πορτογαλίας, να επιδιώξουμε παραγωγική μεγέθυνση, οικονομίες κλίμακας, μεγαλύτερη παραγωγικότητα, διεθνή ανταγωνιστικότητα, εξωστρέφεια και σταθερές δουλειές.
Διαφορετικά κινδυνεύει να προστεθεί στο μακρύ ιστορικό χαμένων αναπτυξιακών προοπτικών και κατασπατάλησης του παρελθόντος.
*Ο Αλέξανδρος Χατζόπουλος είναι Γενικός Διευθυντής του ΣΕΒ.
Δυστυχώς, η χώρα οδεύει σε ένα ακόμα εφιαλτικό αδιέξοδο. Το πολιτικό προσωπικό έχει διαγράψει από τη μνήμη του τα χρόνια και τις σκληρές συνέπειες της κρίσης.
15°
