Ο λοιμός της ευμάρειας

Σύμφωνα με τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών, 3.9 δισεκατομμύρια άνθρωποι διαμένουν σε αστικά κέντρα. Τα επόμενα τριάντα χρόνια, μάλιστα, αναμένεται μεγάλη αύξηση του αστικού πληθυσμού στην Ασία και την Αφρική. Από την έναρξη της βιομηχανικής επανάστασης, κατά τον 18ο αιώνα, έως σήμερα η αστικοποίηση έχει γίνει αφορμή να δημιουργηθούν πολλές προκλήσεις για τη δημόσια υγεία και την εξάπλωση των μεταδοτικών ασθενειών.

Οι μεγαλουπόλεις αποτελούν θερμοκοιτίδες νέων επιδημιών που εξαπλώνονται με τέτοια ταχύτητα ώστε σε μικρό χρονικό διάστημα μπορεί να μετατραπούν σε παγκόσμιες απειλές. Τα σημαντικότερα όπλα που διαθέτουμε απένταντι σε αυτή την πρόκληση είναι η επαγρύπνηση της επιστημονικής κοινότητας, αλλά και η ορθή ρυμοτομία ή γενικότερα η δημιουργία ενός οικιστικού περιβάλλοντος όπου τηρούνται εύκολα οι συνθήκες υγιεινής.

Δεν πρέπει όμως να λαμβάνεται ως δεδομένο ότι οι σημερινές μεταδοτικές ασθένειες αποτελούν απλώς το προϊόν των συνθηκών φτώχειας εντός των πόλεων, όπως συνέβαινε στο όχι και τόσο μακρινό παρελθόν. Αντίθετα, σε κάποιες περιπτώσεις, οι συνθήκες της αφθονίας μπορεί να συμβάλουν στον πολλαπλασιασμό και τη μετάδοση ασθενειών, όπως ο SARS, ή ο Covid-19, αφού η μεταλλακτικότητα των παθογόνων του ιού του επιτρέπει να αναπτύσσεται ραγδαία σε πολλά, διαφορετικά περιβάλλοντα της περίπλοκης ανθρώπινης οικολογίας.

Ας μη μας κάνει λοιπόν εντύπωση ότι οι κοινωνίες της ευμάρειας και της τεχνολογικής ανάπτυξης πλήττονται σφοδρά από τον νέο κορωνοϊό αφού οι αδιάλλειπτες μετακινήσεις των πολιτών εντός και εκτός της πόλης και η ευρεία πρόσβαση σε μέρη διασκέδασης, άθλησης και πολιτισμού, διευκολύνουν τη μετάδοση του ιού.

Το SARS, που έχει θεωρηθεί ως η πρώτη σοβαρή μεταδοτική ασθένεια του 21ου αιώνα, από τη στιγμή που εμφανίστηκε το 2002, μεταδόθηκε ταχύτατα μέσω αεροπορικών ταξιδιών, θέτοντας ουσιαστικά σε κίνδυνο οποιαδήποτε χώρα διέθετε αεροδρόμιο.

Σήμερα η ανθρωπότητα αντιμετωπίζει μια πανδημία που προκαλείται από έναν νέο κορωνοϊό. Ο COVID-19 συνιστά την πηγή της τρίτης παγκόσμιας εξάπλωσης ασθένειας από κορωνοϊό, μετά από το SARS και το Αναπνευστικό Σύνδρομο της Μέσης Ανατολής (MERS), και είναι ο δεύτερος ιός που ξεκινάει από την Κίνα.

Τίποτα βεβαίως δεν είναι άμοιρο των ανθρώπινων χειρισμών. Όταν ξέσπασε η επιδημία του SARS στη νότια Κίνα, το γεγονός αποσιωπήθηκε από τις αρχές για έναν ολόκληρο μήνα. O χειρουργός που μίλησε πρώτος δημόσια για τον μολυσματικό ιό συνελήφθη και παρέμεινε υπό κράτηση για 45 ημέρες. Η Κίνα παραδέχθηκε τελικά ότι καθυστέρησε να λάβει μέτρα και να ενημερώσει εγκαίρως τη διεθνή κοινότητα, και τελικά απολογήθηκε για τη στάση της, αρκετούς μήνες αργότερα.

Στα 17 χρόνια που μεσολάβησαν από την επιδημία του SARS η Κίνα τετραπλασίασε το μερίδιό της στην παγκόσμια οικονομία, πέτυχε την έξοδο εκατοντάδων εκατομμυρίων ανθρώπων από το πεδίο της φτώχειας και δημιούργησε ένα εθνικό σύστημα υγείας που καλύπτει το 95% των 1.4 δισεκατομμυρίων κατοίκων της.

Πώς όμως αντιμετώπισε η κυβέρνηση της Κίνας το ξέσπασμα της πρόσφατης επιδημίας; Υπήρξε περισσότερη διαφάνεια και μεγαλύτερη ταχύτητα στις αντιδράσεις των αρμοδίων; Ο Li Wenliang, ο γιατρός που πρώτος έγραψε στα μέσα μαζικής δικτύωσης για τον κίνδυνο μιας πιθανής επιδημίας, ήταν ανάμεσα στους δεκάδες γιατρούς και δημοσιογράφους που κλήθηκαν στα αστυνομικά τμήματα της Γιουχάν, στις αρχές του  Ιανουαρίου, προκειμένου να «συνετιστούν» και να λάβουν προειδοποίηση ότι θα καταλήξουν στη φυλακή αν συνεχίσουν να διαδίδουν «ανυπόστατες φήμες». Δυστυχώς, ο Li Wenliang πέθανε στη γραμμή του καθήκοντος, στις 7 Φεβρουαρίου, έχοντας κολλήσει τον ιό COVID-19 από τους ασθενείς που θεράπευε – και η τοπική επιδημία έγινε πανδημία.

Τις τελευταίες μέρες, δημοσιεύματα σε Γερμανία και Αμερική αμφισβητούν ρητά την ακρίβεια των στοιχείων που έχουν δώσει οι κινέζικες αρχές στη δημοσιότητα για τον αριθμό των κρουσμάτων και των νεκρών από τον νέο κορωνοϊό. Η Κίνα αρνείται ότι έχει αποκρύψει στοιχεία, αλλά η διεθνής κοινότητα δεν φαίνεται να έχει πεισθεί, και αναμένουμε τη συνέχεια.

Είναι δύσκολο να προβλέψει κανείς πού και πότε μπορεί να σημειωθεί νέο επιδημικό ξέσπασμα, αφού δεν γνωρίζουμε με ακρίβεια πώς εξαπλώνονται οι επιδημίες

Οι μεταδοτικές ασθένειες, όπως το SARS και το H1N1, μπορούν να επηρεάσουν πολύ σοβαρά τη ζωή μας και να προκαλέσουν ανυπολόγιστες κοινωνικές και οικονομικές καταστροφές. Το πρόσφατο ξέσπασμα της πανδημίας έκανε εμφανή ακόμα μία φορά την ανάγκη για αποτελεσματική έρευνα της δυναμικής της μετάδοσης του ιού. Ωστόσο, είναι δύσκολο να προβλέψει κανείς πού και πότε μπορεί να σημειωθεί νέο επιδημικό ξέσπασμα, αφού δεν γνωρίζουμε με ακρίβεια πώς εξαπλώνονται οι επιδημίες. Η μετάδοση του ιού επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες και κάποιοι από αυτούς παραμένουν ως ένα βαθμό άγνωστοι για την επιστημονική κοινότητα.

Ένας προφανής τρόπος για να προλάβουμε το ξέσπασμα μιας επιδημίας και να παρακολουθήσουμε την πρόοδο της μετάδοσης του ιού είναι να εγκαταστήσουμε σύστημα επιτήρησης σε τοπικά και εθνικά κέντρα υγείας. Τα στοιχεία που θα συγκεντρωθούν από αυτή την παρακολούθηση –για τον χρόνο, τον τόπο, τα δημογραφικά και κλινικά χαρακτηριστικά του εκάστοτε ιού– μπορούν να μας δώσουν πολύτιμες πληροφορίες που θα χρησιμοποιηθούν ώστε να κατανοήσουμε καλύτερα την δυναμική της επιδημικής εξάπλωσης.

Στόχος αυτών των μελετών θα είναι να αναπτυχθεί και να αξιολογηθεί εμπειρικά ένα μοντέλο που θα επιτρέπει την εις βάθος έρευνα τρόπων μετάδοσης των μολυσματικών ασθενειών σε ετερογενείς πληθυσμούς ώστε στο μέλλον να επιτευχθεί με μεγαλύτερη ακρίβεια η πρόληψη αλλά και ο καλύτερος έλεγχος μιας νέας επιδημίας που μπορεί να απειλήσει τη δημόσια υγεία.

Ωστόσο, αν υπάρχουν κυβερνήσεις κρατών που δεν συνεργάζονται με τους επιστήμονες, αλλά ούτε και με όμορα κράτη, κι αν η διεθνής κοινότητα δεν ενημερώνεται άμεσα κάθε φορά που ξεσπά κάποια επιδημία, δεν είναι απίθανο να ξαναζήσουμε την απειλή μίας ακόμα πανδημίας. Μόνοι τους οι επιστήμονες δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν την εξάπλωση μιας μολυσματικής ασθένειας, αν δεν εργάζονται στο κατάλληλο πλαίσιο και δεν χαίρουν της απόλυτης εμπιστοσύνης και υποστήριξης των αρχών.

Όπως διαπιστώνουμε και σήμερα, από τις περιπτώσεις της Κίνας και της Αμερικής, σε χώρες όπου οι κυβερνήσεις αγνόησαν τον επιστημονικό λόγο ή καθυστέρησαν να αντιδράσουν, θέτοντας βραχυπρόθεσμες οικονομικές ή πολιτικές σκοπιμότητες υπεράνω της δημόσιας υγείας, οι πολίτες πλήρωσαν το τίμημα με τη ζωή τους.