Η μεθεπόμενη μέρα

Ακούμε διαρκώς αυτό τον καιρό της στρεβλής κοινωνικοποίησης για τη νέα πραγματικότητα που θα διαδεχθεί ό,τι γνωρίσαμε κατά τα προηγούμενα τριάντα χρόνια, όμως η σκιαγράφηση της είναι ιδιαίτερα δύσκολη. Ίσως αυτό να οφείλεται στο ότι βρισκόμαστε σ' ένα από κείνα τα σταυροδρόμια της ιστορίας όπου περισσότερο προβάλλουμε τα πιστεύω και τα θέλω μας, παρά αντιμετωπίζουμε αντικειμενικά την πραγματικότητα και τις προοπτικές της. Ομολογουμένως καλούμαστε να λύσουμε μία εξίσωση με πάρα πολλούς αγνώστους, που αύριο θα καθορίζει τις ζωές μας. Παρακάτω θα αποπειραθώ να κάνω μία δική μου καταγραφή, όσο μπορώ πιο ψύχραιμη και επιγραμματική.

Ήδη λοιπόν γνωρίζουμε ότι τα περιοριστικά μέτρα διεθνώς δε θα μπορέσουν να αρθούν πλήρως εάν δε βρεθεί προηγουμένως κάποια απλή φαρμακευτική αγωγή, που τουλάχιστον θα αντιμετωπίζει τα χειρότερα σωματικά συμπτώματα της νόσου. Η ζημιά από τις ψυχικές συνέπειες της απομόνωσης μένει να φανεί, το δε εμβόλιο θα βγει στην αγορά τουλάχιστον μετά δωδεκάμηνο.

Στην Ελλάδα της παραλίας, του καφέ και της ταβέρνας, έχουμε ήδη καταλάβει πως η πιο δύσκολη στιγμή της καραντίνας θα ‘ρθει όταν θα έχουν μειωθεί θεαματικά οι θάνατοι, ταυτόχρονα με την άφιξη του καλοκαιριού. Ωστόσο, η επικείμενη ενεργοποίηση των 500 ομάδων εντοπισμού άγνωστων φορέων του ιού λογικά θα προκαλέσει αύξηση του δημοσιοποιημένου αριθμού κρουσμάτων, γεγονός που ίσως συνετίσει όσους δεν κρατιούνται για το ελληνικό καλοκαίρι.

Πολύ φοβάμαι ότι δεν θα δούμε εξωτερικό και συνεδριακό τουρισμό φέτος, κατ' ελάχιστο στους δύο πρώτους θερινούς μήνες, εξαιτίας των κλειστών συνόρων μα και του διεθνώς εμπεδομένου κλίματος πανικού. Εάν επαληθευτώ, τότε η όποια τουριστική κίνηση θα είναι εγχώρια, αλλά κι αυτή ακόμη θα εξαρτηθεί από τα περιοριστικά μέτρα, και φυσικά από τα βαλάντιά μας. Πάντως, γνωρίζοντας πως οι Έλληνες προτιμούμε να κάνουμε καλοκαιρινές διακοπές στον τόπο των παππούδων μας παρά στο εξωτερικό, η εσωτερική τουριστική κίνηση δε θα επηρεάσει θετικά την εθνική οικονομία• θα περισωθούν κάπως τα έσοδα των ξενοδοχείων στα νησιά, μα θα χαθούν εκείνα των επιχειρήσεων εστίασης σε μικρά αγροτικά χωριά.

Ένα τέτοιο πλήγμα στον τουρισμό, συνδυασμένο με την υφιστάμενη κατάσταση στην υπόλοιπη αγορά, νομοτελειακά θα πλήξει θεαματικά το ΑΕΠ (διαβάσαμε αναλύσεις που αγγίζουν το μάλλον υπερβολικό 30%) και το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, κάτι που μεταφράζεται σε πολύ μειωμένα εισοδήματα για όλους, σε άνοδο των τιμών, και σε ισχυρή άνοδο της ανεργίας. Τώρα θα πληρώσουμε τη διαχρονική αποβιομηχάνιση, το ανύπαρκτο R&D, και την εξάρτηση από τον τομέα των υπηρεσιών χαμηλής προστιθέμενης αξίας.

Τίποτα δε θα μείνει ανέπαφο, πουθενά. Η πτώση του διαθέσιμου εισοδήματος θα πλήξει την κατανάλωση. Η μείωση των τραπεζικών καταθέσεων θα πλήξει την αγορά ακινήτων και ευρύτερα τις μικρότερες επενδύσεις, με ό,τι συνεπάγεται αυτό για τα υποστηρικτικά τους επαγγέλματα. Η έλλειψη ρευστότητας και η πτώση των τζίρων θα οδηγήσει τις ασθενέστερες των επιχειρήσεων στο λουκέτο, επώνυμες και ανώνυμες, μικρές και μεγάλες. Τα πολλαπλά πλήγματα πολύ πιθανώς θα προκαλέσουν νέα διάσωση του τραπεζικού κλάδου, πάλι εις βάρος του δημοσίου χρέους. Τα υπό συζήτηση κεϋνσιανά μέτρα, σε συνδυασμό και με τη διαφαινόμενη αύξηση της τιμής των καυσίμων (θυμίζω ότι Ρωσία και Σαουδική Αραβία τα βρήκαν τελικά) δεν αποκλείεται να αναστήσουν τον στασιμοπληθωρισμό του 1980. Η αναπόδραστη μείωση του παγκόσμιου εμπορίου θα αποδυναμώσει παντού τις μεγάλες άμεσες ξένες επενδύσεις, τις χρηματαγορές, και τη ναυτιλία μας. Όταν έρθει το 2021, η πολυπόθητη ανάπτυξη δε θα μοιάζει με V, αλλά με U, με απρόβλεπτο ακόμη το εύρος της κάτω γραμμής. Και εξυπακούεται ότι όλα τα παραπάνω γεγονότα θα επηρεάσουν αρνητικά τις ανθρώπινες σχέσεις, την εγκληματικότητα και την κοινωνική συνοχή, κάτι που στον τόπο μας συμβαίνει αδιάκοπα την τελευταία δεκαετία.

Υπάρχουν άραγε θετικά, που έστω θα απαλύνουν τις βλαβερές συνέπειες του κορωνοϊού για την Ελλάδα; Φυσικά. Η κρίση αυτή δεν αφορά μόνο εμάς μα όλο τον δυτικό κόσμο, και ήδη το -προς το παρόν ασθενικό ελέω Γερμανίας- ευρωπαϊκό «σχέδιο Μάρσαλ» την συμπεριλαμβάνει παντί τρόπω. Είναι μάλιστα πιθανό να βελτιωθεί -σε σχέση με βορειοευρωπαϊκές οικονομίες- και η δημοσιονομική εικόνα της, καθώς σ' εκείνες μπορεί να δούμε μεταφορά μεγάλου μέρους των τεράστιων ιδιωτικών χρεών στα κράτη. Σημειωτέον ότι ο τρόπος διάθεσης της αναμενόμενης έκτακτης ρευστότητας θα κρίνει ποιοι και πώς θα ανταπεξέλθουν πιο γρήγορα στις σημερινές προκλήσεις. Παράλληλα, αν οι περισσότεροι Έλληνες δουν τον κρατικό μηχανισμό να συνεχίσει να λειτουργεί σοβαρότερα σε όλους τους τομείς, τότε εκτιμώ ότι θα είναι και πιο πρόθυμοι να επιδείξουν ξανά την ίδια αξιοσημείωτη υπευθυνότητα και υπομονή των τελευταίων εβδομάδων. Η υποδειγματική λειτουργία των δυνάμεων ασφαλείας στον Έβρο, η υποχρεωτικά ραγδαία ψηφιοποίηση της σχέσης κράτους-πολίτη και η προσωπικότητα του Σωτήρη Τσιόδρα έχουν σε μεγάλο ποσοστό αμβλύνει την πάγια αρνητική στάση της κοινωνίας απέναντι στο Δημόσιο. Ας σκεφτούμε επίσης ότι η ως τώρα επιτυχής και παγκόσμια προβεβλημένη αντιμετώπιση της πανδημίας από το κράτος μας έχει βελτιώσει και τη διεθνή αξιοπιστία της χώρας, μια νέα πραγματικότητα με ανυπολόγιστες θετικές επιπτώσεις στα πεδία των επενδύσεων και του τουρισμού. Και σαν κερασάκι στη τούρτα, αρκετοί νέοι επιστήμονες μας νομοτελειακά θα επιστρέψουν μετά όσα συνέβησαν και πρόκειται να συμβούν στις εύρωστες χώρες όπου είχαν μετοικήσει, ευεργετώντας την πραγματική οικονομική ζωή.

Δυστυχώς, όσο χρήμα κι αν ρίξουν η ΕΚΤ, η Fed και οι λοιπές μεγάλες κεντρικές τράπεζες, το τραύμα του COVID 19 θα αργήσει να επουλωθεί, και φυσικά θα μεταβάλει τη διεθνή πολιτική σκηνή. Οι εμπορικές σχέσεις μεταξύ Δύσης, Κίνας και Τρίτου Κόσμου, οι συσχετισμοί μέσα στην ΕΕ των ακόμη πιο πολλών ταχυτήτων, η πίστη των λαών στις κυβερνήσεις τους, οι επικρατούσες αντιλήψεις σχετικά με τον ΠΟΥ και τον ΟΗΕ, και η δημοσιονομική κατάσταση αναπτυσσόμενων οικονομιών θα υποστούν τον κύριο όγκο της ζημιάς που θα φέρει ο κορωνοϊός. Το μέγεθος αυτής της ζημιάς θα εξαρτηθεί από τη διάρκεια της νέας αυτής κρίσης, μίας πολυεπίπεδης κρίσης σίγουρα χειρότερης εκείνης του 2008.

Και η Ελλάδα πώς θα βγει απ’ αυτή την καταιγίδα; Η Ελλάδα θα πρέπει να αξιοποιήσει την περίσταση, ώστε να γίνει επιτέλους σοβαρό κράτος υπό οποιεσδήποτε συνθήκες, κι όχι μόνο υπό συνθήκες υψηλής πίεσης. Η πατρίδα μας από ένα πράγμα θα μπορούσε να κινδυνεύσει• από τις λιγοστές φωνές ανοησίας, παράνοιας και μίσους που δυστυχώς δεν παύουμε να ακούμε αυτές τις μέρες. Αν αργότερα αυτές οι φωνές πολλαπλασιαστούν και επικρατήσουν, τότε τα διακόσια χρόνια από την επανάσταση δεν θα τα χαρούμε.