Παρακολουθώντας με θλίψη τη συρρίκνωση της Ελιάς (σε σχέση, τουλάχιστον, με ό,τι είχαμε ονειρευτεί στην αρχή), θυμήθηκα μια μικρή παραβολή του Μπέρτολτ Μπρεχτ από τις «Ιστορίες του κυρίου Κόινερ». Σ' αυτήν, ο κύριος Κ. βλέπει ένα πρωί το γείτονά του να κλαδεύει με μανία μια ελιά που είχε στην αυλή του. Έκοβε το φύλλωμα από τη μια μεριά, πήγαινε ύστερα από την άλλη και έκανε το ίδιο, έπαιρνε τα χαμηλά κλαδιά με το κλαδευτήρι και με μια σκάλα έφθανε και τα ψηλά. Κι αυτό, ξανά και ξανά. «Τι προσπαθείς να κάνεις;», τον ρώτησε ο κύριος Κ. «Θέλω να την κάνω να φαίνεται στρογγυλή», του απάντησε ο γείτονας και συνέχισε τη δουλειά του. Μετά από πολλή ώρα, όταν ξαναβγήκε στην αυλή του ο κύριος Κ., είδε το γείτονα να κάθεται περήφανος και να θαυμάζει το έργο του. «Βλέπεις;», του λέει ο γείτονας, «δεν είναι εντελώς στρογγυλή;». «Είναι, πράγματι, στρογγυλή», απάντησε ο κ. Κόινερ, «όμως δεν είναι πια ελιά!».
Για ποτάμι, απ' όσο ξέρω, ο Μπρεχτ δεν έγραψε παραβολή για να την παραθέσω. Θυμάμαι, όμως, το ομώνυμο διήγημα του Αντώνη Σαμαράκη, που έγινε αφορμή για την όμορφη ποιητική ταινία του Νίκου Κούνδουρου με τον ίδιο τίτλο. Σύμφωνα με το σενάριο, στο οποίο συνεργάστηκε και ο Ιάκωβος Καμπανέλλης, τέσσερις διαφορετικές ιστορίες ξετυλίγονται στις όχθες ενός ποταμού. Στην πρώτη, τρεις ληστές κλέβουν ένα σταυρό αλλά στην προσπάθειά τους να περάσουν το ποτάμι ο ένας χάνεται μαζί με το λάφυρο. Στη δεύτερη, ένας στρατιώτης, λίγο πριν απολυθεί, προσπαθεί να επικοινωνήσει με τον εχθρό του στην απέναντι όχθη, παίζοντας μπουζούκι και τραγουδώντας. Έτσι, προδίδει τη θέση του και δέχεται τα πυρά του. Στην τρίτη, η κόρη ενός στρατιωτικού φεύγει από το σπίτι και φθάνει στο ποτάμι, όπου συναντά έναν καλλιεργητή και γίνεται φίλη του. Τέλος, ένα ερωτευμένο ζευγάρι, που μόλις έχει γλιτώσει σαν από θαύμα το θάνατο σε ένα ναρκοπέδιο, βρίσκει καταφύγιο στο ποτάμι, που συμβολίζει τη ροή του χρόνου, δηλαδή τη ζωή.
Στην περίπτωση της Ελιάς, το μήνυμα είναι προφανές. Χάνεται η ουσία και το νόημα, όταν προσπαθούμε να στριμώξουμε τα πράγματα στο δικό μας στενό και προκαθορισμένο πλαίσιο κατανόησης και ελέγχου. Οταν δεν αφήνουμε το καινούργιο που έρχεται να αναπτυχθεί, κατανοώντας ότι όλα όσα γνωρίζαμε ώς τώρα έχουν τελειώσει και πρέπει να επινοηθούν από την αρχή. Οσο για το ποτάμι, ελπίζουμε τουλάχιστον να αρδεύσει τις άγονες πεδιάδες της πολιτικής, δημιουργώντας ένα εύφορο Δέλτα πριν εκβάλει στη θάλασσα, εκεί όπου αρχίζει το αληθινό ταξίδι. Ξεκίνησε ομαλά, αλλά κινείται ακόμη ασφαλώς στη σφαίρα της επιρροής και όχι στο επίπεδο της μάχης για την εξουσία. Γιατί, στη σκληρή πολιτική πραγματικότητα, δεν έχουν τόσο σημασία οι σωστές απαντήσεις (ο συμπονετικός μας εκλεκτικισμός) αλλά ο τρόπος και η δύναμη να τις επιβάλλει κανείς στην πράξη, απέναντι στα κάθε είδους συμφέροντα που αντιστέκονται λυσσαλέα. Συνδέοντας τελικά τις δύο ιστορίες, εύχομαι το Ποτάμι να ποτίσει την ξερή Ελιά κι ο ζουρλός, που λένε στο χωριό μου, να αποδειχθεί γνωστικός.
Δυστυχώς, η χώρα οδεύει σε ένα ακόμα εφιαλτικό αδιέξοδο. Το πολιτικό προσωπικό έχει διαγράψει από τη μνήμη του τα χρόνια και τις σκληρές συνέπειες της κρίσης.
14°
