Το πρόβλημα είναι η Γκρέτα ή εμείς;

Είναι η Γκρέτα Τούνμπεργκ, η 16χρονη τεχνο-κήρυκας ενάντια στην κλιματική αλλαγή, το πιο πολυσυζητημένο πρόσωπο σήμερα στον πλανήτη; Πιθανώς ναι. Οι συζητήσεις στα κοινωνικά δίκτυα, τα ΜΜΕ και τις παρέες έχουν θεριέψει. Οι μισοί υποστηρίζουν ότι η μικρή Σουηδέζα αποτελεί έναν αγγελιοφόρο αγαθών προθέσεων ενός επερχόμενου doomsday, και οι άλλοι μισοί ότι αρθρώνει μια οπισθοδρομική φωνή λαϊκισμού που καταγγέλλει την τεχνολογία ως κοιτίδα μιας ενδεχόμενης οικολογικής κατάρρευσης.      

Ας δούμε το στοιχειώδες. Η κλιματική αλλαγή είναι το πιο επείγον πρόβλημα με το οποίο η ανθρωπότητα αναμετράται. Η σχετική σύνοδος του ΟΗΕ την άνοιξη διακήρυξε ότι εάν δεν κάνουμε δραστικές πολιτικές αλλαγές μέσα στα επόμενα 11 χρόνια η οικολογική αποσάθρωση που από το 2030 και μετά θα είναι μη αναστρέψιμη.                       

Μπροστά στο ωκεάνιο αυτό ζήτημα οι κρατικές πρωτοβουλίες είναι ισχνές. Η υπαρξιακή οριακότητα που κοιτάζουμε δε φαίνεται να αποτελεί κύριο μέλημα των κυβερνητικών σχεδιασμών ανά τον πλανήτη – εάν ήταν πολλές από τις καθημερινές μας συνήθειες θα ανήκαν ήδη στο παρελθόν. Η εποχή προς την οποία βαδίζουμε φλερτάρει έτσι με το ενδεχόμενο να γίνει μια από τις τελευταίες που το ανθρώπινο είδος θα έχει γνωρίσει. Υπ’ αυτήν την έννοια η συζήτηση που η Γκρέτα έχει πυροδοτήσει συνεισφέρει γόνιμα σε μια πρώτη έστω ενσυναίσθηση του προβλήματος. Στο σημείο που έχουμε φτάσει εάν η Γκρέτα δεν υπήρχε, καλώς ή κακώς, θα έπρεπε να την έχουμε εφεύρει.                                           

Από την συνειδητοποίηση του ζητήματος κι ύστερα όμως η κλιματική αλλαγή είναι ένα ερεβώδες πεδίο η αντιμετώπιση του οποίου προϋποθέτει εξαιρετικά πολύπλοκες επιστημονικές, πολιτικές και οικονομικές διεργασίες. Οι διάφορες απλουστευτικές προσεγγίσεις που συχνά πρωτοστατούν στη δημόσια σφαίρα (τύπου Αλεξάνδρια Κορτέζ στις ΗΠΑ) είναι μέρος του προβλήματος, όχι της λύσης.           

Το να καταγγέλλεις π.χ. την τεχνολογία είναι βαθιά αποπροσανατολιστικό. Η τεχνολογία είναι μια θεμελιώδης σύσταση της ανθρώπινης φύσης. Εάν κάτι έκανε το είδος μας να ξεχωρίσει από τα υπόλοιπα έμβια και να φτάσει από τις σαβάνες της Αφρικής μέχρι το φεγγάρι και από εκεί στην κυριαρχία του πλανήτη, τούτο είναι η τεχνολογική του δεινότητα. Από τη σύλληψη της γεωργίας έως την οικοδόμηση πόλεων και αυτοκρατοριών, και από τη γνώση της τυπογραφίας μέχρι το απέραντο οικοσύστημα του διαδικτύου - όλος σχεδόν ο γαλαξίας δημιουργικότητας που ο άνθρωπος έχει σφυρηλατήσει αναβλύζει από την κοίτη του τεχνολογικού του οίστρου. Δίχως εκείνη ο άνθρωπος θα ζούσε ως ένα πλάσμα τόσο ενδιαφέρον ή αδιάφορο όσο οι συγγενείς του χιμπαντζήδες ή γορίλες. Δίχως εκείνη ο άνθρωπος δε θα ήταν άνθρωπος.    

Το να καταγγέλλεις άρα την τεχνολογία είναι σαν να καταγγέλλεις την ανθρώπινη φύση. Είναι μια γενίκευση κενή περιεχομένου.                   

Τούτο δε σημαίνει ότι δε βρισκόμαστε κάτω από ολοκληρωτικές απειλές με τις οποίες τα τεχνολογικά σύννεφα σήμερα μας σκιάζουν. Η τεχνητή νοημοσύνη, οι νανοτεχνολογίες και η γενετική τεχνολογία που κάνουν τώρα τα πρώτα τους βήματα ανοίγουν την αυλαία μιας πρωτόγνωρα νέας εποχής που μέσα της κυοφορεί την πιο αισιόδοξη και συνάμα την πιο ζοφερή εξέλιξη που η ανθρωπότητα μπορεί να γνωρίσει. Μια υπερεϋφυής τεχνητή νοημοσύνη π.χ. ή αλλεπάλληλες γενετικές παρεμβάσεις πάνω στον άνθρωπο μπορούν να καταστήσουν το είδος μας πρωτόγονο, ξεπερασμένο, αδύναμο να καταλάβει τις συμπεριφορές και τους σκοπούς οντοτήτων που ξεπερνούν κατά πολύ τις πνευματικές μας δυνατότητες – με τον ίδιο τρόπο που οι σκύλοι ή γάτες αδυνατούν να ερμηνεύσουν τα δικά μας έργα και τις δικές μας προθέσεις.         

Οι πράξεις μας ασκούν ελάχιστη επιρροή στο παρελθόν, μεγάλη επίδραση στο παρόν και τεράστια επίδραση στο μέλλον. Οι δεκαετίες που ακολουθούν θα αποτελέσουν την αρχή ενός ριζοσπαστικά καινούργιου κεφαλαίου για την ανθρωπότητα και γι’ αυτό οι γενιές που θα τις διαχειριστούν φέρουν κοσμοϊστορική ευθύνη. Ζητούμενο δεν είναι κάποιο αίτημα για επιβράδυνση της τεχνολογίας, αφού αυτό δε δείχνει εφικτό να υλοποιηθεί από μια εκούσια και αβίαστη επιλογή, αλλά για συνειδητοποίηση της ορμής της και για μια θεσμική της κατεύθυνση προς το κοινό όφελος. Όπως το θέλει η παλιά παροιμία «κόντρα στον άνεμο κάποιοι ορθώνουν ανεμοφράκτες ενώ άλλοι χτίζουν ανεμόμυλους»˙ χρειάζεται να επινοήσουμε τους ανεμόμυλους των γενεών μας που θα επιτρέψουν να δρέψουμε τους καρπούς του μελλοντικού μας θέρους.

Η Γκρέτα Τούνμπεργκ είναι μέρος μιας εφηβικής και ορμητικής ανάγνωσης του νέου κόσμου – όπως αρμόζει άλλωστε στα χρόνια που η ίδια φέρει. Ενόσω κινητοποιεί μια συζήτηση που δημιουργεί εύλογες διαφωνίες, εντάσεις, αντεπιχειρήματα γύρω από την κλιματική αλλαγή το αποτύπωμα που αφήνει είναι θετικό. Το ζήτημα δεν είναι πόσο ανώριμα βλέπει το πρόβλημα η Γκρέτα. Το ζήτημα είναι πόσο ώριμα βλέπουμε το πρόβλημα όλοι οι άλλοι.