Deja vu all over again, που έλεγε ο Γιόγκι

Πέρυσι τέτοιο καιρό μου ζήτησαν από περιοδικό βιβλιοκριτική για το βιβλίο του κ. Παπαθανασίου, του ΥΠΟΙΚ τους τελευταίους εννέα μήνες της διακυβέρνησης Κώστα Καραμανλή, «Οκτώ μήνες». Αρνήθηκα, λέγοντας πως όλη αυτή η συζήτηση είναι σε λάθος πλαίσιο. Η επεξήγηση της άρνησής μου ίσως ενδιαφέρει ευρύτερα.

Η συζήτηση για τη μνημονιακή ζωή μας περιστρέφεται γύρω από το εάν το μνημόνιο ήλθε από τους χειρισμούς του ΓΑΠ ή την διαχείριση Καραμανλή. Βασικό ρόλο στην ξύλινη επιχειρηματολογία παίζει η διαχείριση στατιστικών στοιχείων - απόκρυψη ή μαγείρεμα.

Κατά τη γνώμη μου το ζήτημα είναι κατά πόσον η Ελλάδα μπορούσε να εξακολουθήσει να έχει πρόσβαση στις αγορές. Με χρέος €300 δισ. στο τέλος του 2009 και κόστος εξυπηρέτησης 4.6%, οι τόκοι μόνον που έπρεπε να πληρώνει το ελληνικό δημόσιο (με την προϋπόθεση πως όλοι οι επόμενοι προϋπολογισμοί θα ήταν ισοσκελισμένοι - χωρίς έλλειμμα δηλαδή) θα ήταν €14 δισ. το χρόνο ή 6% του ΑΕΠ της εποχής (8% του σημερινού ΑΕΠ). Θα έπρεπε μάλιστα (με μέσο χρόνο «ανακύκλωσης» του χρέους τα 5 χρόνια) να μπορεί να αντλεί από τις αγορές κάθε χρόνο €60 δισ! Υπάρχει κάποιος που ισχυρίζεται πως θα μπορούσε να γίνει κάτι τέτοιο; Υποθέτω πως όχι. Ήδη ο κ. Παπαθανασίου είχε δανεισθεί το πρώτο εξάμηνο του 2009 με υψηλά επιτόκια - όχι καθαρά χρεοκοπικά όμως.

Ο αποκλεισμός της Ελλάδας από τις αγορές ήταν ζήτημα χρόνου. Για κάποιους μήνες ίσως μπορούσε να σηκώσει μερικά χρήματα από τις αγορές με υψηλά επιτόκια (πρβλ τριετές €8 δισ. τέλος Ιανουαρίου 2010 - μετά την αποδοχή από τις Βρυξέλλες διορθωμένου προϋπολογισμού με μέτρα 4% του ΑΕΠ - με επιτόκιο 6.2%), όχι για πολλούς όμως. Η μόνη περίπτωση παραμονής στις αγορές θα ήταν η λήψη αξιόπιστων μέτρων και με ευρεία κοινωνική και πολιτική συναίνεση της τάξεως του 7% του ΑΕΠ, συνοδευόμενων από κινήσεις υψηλού συμβολισμού και κάποιας αποτελεσματικότητας, όπως η πώληση (έως και όλων) των συμμετοχών του δημοσίου σε εισηγμένες στο Χρηματιστήριο εταιρείες (τότε οι συμμετοχές ήταν αξίας πάνω από €15 δισ.). Για το αξιόπιστο, ας πούμε πως ακόμη και τα μέτρα Ιανουαρίου 2010 δεν τα πίστευε κανείς - €2.5 δισ. από πάταξη της φοροδιαφυγής, τι λέτε καλοί μου άνθρωποι!

Η συζήτηση για τα μνημόνια πρέπει να στρέφεται γύρω από το ερώτημα «ποιες ήταν οι εναλλακτικές δεδομένου του μετά βεβαιότητος επερχομένου αποκλεισμού από τις αγορές;».

Κανείς, ούτε ο Καραμανλής, ούτε ο ΓΑΠ (μέχρι 23/4/2010), ούτε ο Σαμαράς έθεσαν το ζήτημα της πραγματικά απαιτούμενης δημοσιονομικής προσαρμογής-εξπρές. Το πολιτικό κόστος δεν επέτρεπε σε κανέναν να ζητάει προσαρμογή 7% του ΑΕΠ (με τον εκτροχιασμό προκύπτει πως θα έπρεπε να είναι τουλάχιστον 12%). Για τους υπόλοιπους μη συζητάμε καν.

Το περιφερειακό ζήτημα της απόκρυψης στοιχείων είναι επικοινωνιακού χαρακτήρα. Το μέγιστο μέρος του δημοσιονομικού προβλήματος ήταν γνωστό σε όποιον ήθελε να ξέρει, χωρίς να χρειάζεται να δει τις εκθέσεις που παρακρατούσε ο κ. Παπαθανασίου ή τις μπαλαμουτιασμένες αργότερα. Στην εισηγητική έκθεση του προϋπολογισμού 2009 οι ανάγκες αναχρηματοδότησης χρέους καταγράφονταν στα €33 δισ. Αρχές του 2010 το πρόγραμμα εκδόσεων χρέους ήταν για €42 δισ. για όλο το έτος - αυτό έδινε καβάντζα περίπου €4.5 δισ. λόγω του προβλεπόμενου ελλείμματος 2% (καλό αυτό!). Μέχρι τον Ιούνιο 2009 ο κ. Παπαθανασίου είχε σηκώσει από τις αγορές €62 δισ.! Αυτή τη διαφορά των €29 δισ. (62 μείον 33 αναχρηματοδότησης) την έβλεπαν οι πάντες! Δεν χρειαζόταν καν να δει κανείς τις εκθέσεις εκτέλεσης του προϋπολογισμού για να ξέρει πως η χρεοκοπία ερχόταν με βήμα ταχύ. Τα υποτιθέμενα μέτρα Καραμανλή του 1% του ΑΕΠ ήταν €2.3 δισ. Ακόμη και εάν απέδιδαν, πόσο θα βελτιωνόταν η κατάσταση;

Όλοι όσοι ήθελαν να ξέρουν, ήξεραν την ύπαρξη τεράστιου προβλήματος. Η βροχή έκπληκτων είναι αστείο. Το εμφανές πρόβλημα ήταν τεράστιο - το αφανές απλώς το έκανε ακόμη μεγαλύτερο. Η απόκρυψη των εκθέσεων και το μπαλαμούτιασμα των στοιχείων εξυπηρετούσε την προεκλογική επικοινωνιακή στρατηγική Καραμανλή - οι πραγματικές διαστάσεις του προβλήματος δεν θα γίνονταν αντικείμενο συζήτησης προεκλογικά. Πεποίθησή μου είναι πως και ο ΓΑΠ βολευόταν με αυτό - διαφορετικά θα έπρεπε να μιλήσει προεκλογικά για μέτρα 6% ή 7%. Δεν μίλησαν ούτε για τον υπερδανεισμό που απεκάλυπτε τα 2/3 του τελικού προβλήματος.

Η ουσία της αιτιάσεως «δεν ήμασταν ενήμεροι» από πλευράς ΓΑΠ-Κατσέλη είναι: «δεν ξέραμε (α) πόσος από τον άκρατο δανεισμό Παπαθανασίου βρισκόταν στα ταμεία του κράτους και (β) κατά πόσον η διαχείριση δαπανών-εσόδων βελτίωνε το ταμείο». Δεν είχε ληφθεί κανένα μέτρο ουσιαστικής μείωσης δαπανών ή αύξησης εσόδων - ακόμη και εάν η εκτέλεση του προϋπολογισμού ακολουθούσε ακριβώς τις προβλέψεις κατά την ψήφισή του, το πρόβλημα ήταν τεράστιο. Μας μένει το «ταμείο του κράτους». Κανείς δεν το έθεσε στη δημόσια σφαίρα. Με ένα απλό ερώτημα προς την ΤτΕ «ποιο είναι το υπόλοιπο του “λογαριασμού 200” - (έτσι τον λένε)» είχαν την εικόνα κατά 90%. Φαντάζομαι πως ο κ. Παπακωνσταντίνου δεν θα περίμενε να βρει στο πουγκί τα κάπου €35 δισ. που αντιστοιχούν στο φοβερό «παραπλανηθήκαμε, δεν ξέραμε». Βρήκε €14 δισ, ο Αλογοσκούφης είχε αφήσει το 2008 σκάρτο €1 δισ. και ακολουθούσε η λήξη ομολόγων τον Νοέμβριο €8 δισ. Δηλαδή, ο κ. Παπαθανασίου από τον υπερδανεισμό των €30 δισ. είχε αφήσει την άκρη €5 δισ.!

Δεν υπάρχει αμφιβολία πως η διαχείριση Καραμανλή ήταν καταστροφική για τη δημοσιονομική κατάσταση της χώρας. Οι αστειότητες με τις εκθέσεις που δεν έδινε ο Παπαθανασίου και τα data που μπαλαμουτιάζονταν απλώς προσφέρουν τον «τυπικό φερετζέ» σε όσους τον χρειάζονται. Σ' αυτούς συμπεριλαμβάνεται και ο Γιούνκερ που έφτασε δήθεν η 24/10/2009 για να αγανακτήσει.

Η λούμπα στην οποία έχουν πέσει ο ΓΑΠ και το ΠΑΣΟΚ συνολικά είναι η λανθασμένη εκτίμηση της συγκυρίας, πως με κάποιο τρόπο (που οι ίδιοι δεν είχαν ιδέαν) ο θεός της Ελλάδας και η Ευρώπη δεν θα άφηναν τη χώρα να φλιπάρει. Αν παρατηρείτε, ποτέ δεν ειπώθηκε τι θα έκαναν εάν ήξεραν. Να πιστώσουμε στους ΓΑΠ-Παπακωνσταντίνου την χαρακτηριστικά αντίθετη με τη φύση του ελληνικού πολιτικού συστήματος να καταλήξουν σε προϋπολογισμό (στην τέταρτη επανάληψη με τις Βρυξέλλες) με δημοσιονομικό περιορισμό 4% του ΑΕΠ. Δεν έφθανε με καμία Παναγία - τότε πια έπρεπε να είναι διπλάσιος και να πουληθούν ασημικά. Η Ευρωζώνη μπορεί να κλωτσούσε το δικό της ντενεκάκι, η Ελλάδα όμως είχε το δικό της και φανταζόταν πως το χαλί μπορεί να βάλει όλα τα μπάζα από κάτω.

Τι να συζητάμε λοιπόν, για τις αιτιάσεις Παπαθανασίου για το υποτιθέμενο «λεφτά υπάρχουν», το μισό επίδομα θέρμανσης ή τη δήλωση για «Τιτανικό» που έστειλαν τη χώρα στα νύχια του ΔΝΤ. Ο αποκλεισμός από τις αγορές ήταν ζήτημα μηνών και σ' αυτό δεν φταίει κανένας ΓΑΠ. Δεν φταίει και που δεν έβαλε πλάτη - η πρωτοβουλία για συναίνεση απαιτεί την παραδοχή του προβλήματος (πράγμα που ούτε σήμερα γίνεται) και έπρεπε να είναι της κυβέρνησης Καραμανλή την άνοιξη του 2009. Οι ευθύνες ΓΑΠ, όσες είναι αυτές, εστιάζονται στην «ιδιοκτησία του προγράμματος» και τις πολιτικές διαχείρισης - κυρίως από το φθινόπωρο 2010 και μετά. Την χειροβομβίδα την πήρε απασφαλισμένη ο ΓΑΠ. Το ότι τύποι σαν την Κατσέλη ή τους διεθνείς συμβούλους του τον έπεισαν πως η κατάσταση είναι διαχειρίσιμη στη συγκυρία είναι η δική του «συμβολή» στη θολούρα που ανακυκλώνεται σχετικά με τις ευθύνες για την υπαγωγή σε πρόγραμμα στήριξης.

Τα παραπάνω δεν θα ήταν fair ως βιβλιοκριτική - γι' αυτό και αρνήθηκα. Ίσως όμως είναι γενικότερα χρήσιμα.