«Και τα κορίτσια είναι καλά στα μαθηματικά», μάθαμε με έκπληξη πρόσφατα από την ΕΡΤ. Η κρατική τηλεόραση φαίνεται ότι προτιμά να διαιωνίζει επικίνδυνους μύθους –παρουσιάζοντας ως αξιοπρόσεκτο κάτι που θα έπρεπε να θεωρείται απλά δεδομένο–, παρά να ενημερώνεται και να ενημερώνει με βάση τη διεθνή επιστημονική βιβλιογραφία.
Τι λέει λοιπόν η επιστήμη για τις διαφορές αγοριών και κοριτσιών; Σε μία ιδιαίτερα σημαντική μελέτη που δημοσιεύτηκε σε ένα από τα πιο αναγνωρισμένα επιστημονικά περιοδικά, το «Science», οι ερευνητές ανέλυσαν δεδομένα από περισσότερα από 276.000 παιδιά σε 40 διαφορετικές χώρες, αξιοποιώντας τα δεδομένα από το Διεθνές Πρόγραμμα PISA για την Αξιολόγηση των Μαθητών (Programme for International Student Assessment). Για τους σκοπούς του προγράμματος PISA, χορηγούνται σταθμισμένα τεστ μαθηματικών, κατανόησης κειμένου και φυσικών επιστημών σε μαθητές 15 ετών σε ένα μεγάλο αριθμό χωρών.
Παγκοσμίως, τα αγόρια κατά μέσο όρο πήραν υψηλότερους βαθμούς από τα κορίτσια (είχαν κατά μέσο όρο 10.5 περισσότερες μονάδες σε 100βάθμια κλίμακα). Εκεί που αξίζει να σταθούμε, όμως, είναι ότι σε κοινωνίες που αντιμετωπίζουν τα δύο φύλα ισότιμα, τα κορίτσια πήραν τους ίδιους βαθμούς με τα αγόρια, αν όχι περισσότερους. Χαρακτηριστικά, στην Τουρκία τα κορίτσια πήραν 22.6 βαθμούς λιγότερους από τα αγόρια στα μαθηματικά, αλλά στη Σουηδία, την Ισλανδία και τη Νορβηγία δεν υπήρχε καμία διαφορά.
Η έρευνα αυτή βρήκε και μία πολύ ενδιαφέρουσα διαφορά στην ικανότητα κατανόησης κειμένου. Σε όλες τις χώρες τα κορίτσια πήγαν καλύτερα από τα αγόρια σε αυτό το τεστ – είχαν κατά μέσο όρο 32.7 περισσότερους βαθμούς από τα αγόρια. Στις χώρες, όμως, που τα δύο φύλα αντιμετωπίζονται ισότιμα, τα κορίτσια πήγαν ακόμα καλύτερα. Ενδεικτικά, ενώ στην Τουρκία τα κορίτσια πήραν 25.1 περισσότερους βαθμούς από τα αγόρια, στην Ισλανδία πήραν 61 περισσότερους βαθμούς.
Η παραπάνω μελέτη δεν είναι φυσικά η μοναδική που δείχνει ότι δεν υπάρχουν διαφορές ανάμεσα σε αγόρια και κορίτσια όσον αφορά τα μαθηματικά. Μία πρόσφατη μετα-ανάλυση, δηλαδή μία συνολική ανάλυση των αποτελεσμάτων προηγούμενων ερευνών, έδειξε και πάλι ότι τέτοιες διαφορές δεν υφίστανται. Μάλιστα, η συγκεκριμένη μετα-ανάλυση βάσισε τα ευρήματά της σε 242 έρευνες, οι οποίες διενεργήθηκαν από το 1990 μέχρι το 2007, και οι οποίες συγκεντρωτικά είχαν δείγμα 1.286.350 άτομα – ένας πραγματικά τεράστιος αριθμός!
Τα αποτελέσματα είναι ξεκάθαρα. Τα αγόρια δεν είναι εγγενώς καλύτερα από τα κορίτσια στα μαθηματικά. Οι διαφορές που υπάρχουν ανάμεσα σε αγόρια και κορίτσια, εξαφανίζονται σε κοινωνίες που αντιμετωπίζουν τα δύο φύλα ισότιμα. Σε αυτές τις κοινωνίες τα δύο φύλα έχουν τις ίδιες εκπαιδευτικές ευκαιρίες, αλλά και τα ίδια κίνητρα. Άρα, οι όποιες διαφορές εμφανίζονται στις επιδόσεις σε σχετικά τεστ, οφείλονται σε στοιχεία του περιβάλλοντος στο οποίο μεγαλώνουν και όχι στη διαφορετική τους φύση.
Αυτή η διαπίστωση είναι καίριας σημασίας. Το να ενισχύουμε το στερεότυπο ότι τα αγόρια (και στη συνέχεια οι άντρες) είναι καλύτερα από τα κορίτσια (ή τις γυναίκες) στα μαθηματικά, έχει φανεί ότι έχει σοβαρές επιπτώσεις. Στη γλώσσα της «γνωστικής θεωρίας κοινωνικής μάθησης», τα στερεότυπα μπορούν να επηρεάσουν πεποιθήσεις για την ικανότητα και την αυτο-αποτελεσματικότητα. Για παράδειγμα, τα αγόρια έχουν βρεθεί κατ’ επανάληψη ότι πιστεύουν ότι έχουν μεγαλύτερες ικανότητες στα μαθηματικά από ό,τι τα κορίτσια (δείτε εδώ και εδώ). Κάτι τέτοιο είναι σημαντικό, γιατί οι πεποιθήσεις σχετικά με την ικανότητα μπορούν να επηρεάσουν σε πολύ μεγάλο βαθμό τις δραστηριότητες με τις οποίες θα επιλέξει να ασχοληθεί κανείς και τα περιβάλλοντα στα οποία θα επιλέξει να δράσει.
Τα στερεότυπα μπορούν ακόμη να επηρεάσουν την επίδοση αυτή καθεαυτή, φαινόμενο που ονομάζεται «στερεοτυπική απειλή». Ένας μεγάλος αριθμός πειραμάτων (π.χ. εδώ, εδώ και εδώ ) έχουν ακολουθήσει την εξής διαδικασία: οι ερευνητές χορήγησαν ένα τεστ μαθηματικών σε φοιτητές. Στους μισούς είπαν ότι αυτό το τεστ συστηματικά δείχνει διαφορές ανάμεσα στα δύο φύλα (συνθήκη στερεοτυπικής απειλής) και στους άλλους μισούς ότι κάτι τέτοιο δεν ισχύει (συνθήκη ελέγχου). Στην πρώτη συνθήκη οι γυναίκες τα πήγαν χειρότερα από τους άντρες, ενώ στη δεύτερη δεν υπήρχε διαφορά. Τα τεστ ήταν φυσικά ακριβώς τα ίδια. Το φαινόμενο της στερεοτυπικής απειλής έχει διαπιστωθεί ακόμη και σε παιδιά νηπιαγωγείου και έρευνα έχει δείξει ότι η ύπαρξη στερεοτύπων μπορεί να προβλέψει το πόσο καλά θα τα πάνε οι φοιτήτριες στην άλγεβρα και κατά πόσο θέλουν να ακολουθήσουν καριέρες στην επιστήμη.
Τέλος, τα στερεότυπα παίζουν εξαιρετικά αρνητικό ρόλο στη λήψη αποφάσεων σε επίπεδο πολιτικής. Για παράδειγμα, υπάρχουν σχολεία στις Η.Π.Α. που προσφέρουν τάξεις μαθηματικών ξεχωριστά για κορίτσια και αγόρια, αφού οι διευθυντές τους λανθασμένα πιστεύουν στην ύπαρξη διαφορών ανάμεσα στα δύο φύλα.
Μπορεί το ροζ να είναι για τα κορίτσια και το μπλε για τα αγόρια. Ενδεχομένως και όχι. Πάντως τα μαθηματικά είναι σίγουρα για όλους. Αρκεί να έχουν την ίδια εκπαίδευση και τα ίδια κίνητρα.
Δεν υπάρχει χειρότερη κατάντια από την ανοικτή «διαπαιδαγώγηση» της κοινωνίας στην παρανομία και στον χρηματισμό. Η κυβέρνηση έχει ευθύνη και πρέπει να την αναλάβει
15°
