Για να γράψω αυτό το κείμενο, διαβάζω κάθε βδομάδα 19 με 23 εφημερίδες. 2 με 3 βιβλία. Οκτώ με δέκα συνήθως βλέπω δελτία ειδήσεων. Λίγο ραδιόφωνο, τη Δευτέρα νυχτερινές πολιτικές εκπομπές, κάθε μέρα περνάω από καμιά δεκαριά ενημερωτικά sites. Χωρίς να υπολογίσω τηλέφωνα, συναντήσεις, πληροφορίες. Για 700 λεξούλες.
Ωστόσο, ποτέ δεν μου φαίνονται αρκετά. Συνέχεια έχω την αίσθηση ότι ξέρω λίγα. Από τη νύχτα της Δευτέρας που το γράφω μέχρι το βράδυ της Τετάρτης που κυκλοφορεί η Voice, το παίζω ξανά και ξανά σαν κασέτα στο μυαλό μου. Μήπως έχω κάνει κάποιο λάθος; Μήπως είναι μονόπλευρο; Στο λίγο χώρο ενός κειμένου αναγκαστικά φωτίζεις μια πλευρά της ιστορίας κάθε φορά και οι αναγνώστες που ξεφύλλισαν μια εφημερίδα, που βρέθηκαν μ’ ένα link μπροστά στο κείμενο στο internet, δεν είναι υποχρεωμένοι να ’χουν παρακολουθήσει την πορεία της σκέψης σου από Πέμπτη σε Πέμπτη. Μήπως η ιστορία που λέω δεν είναι ισορροπημένη, μήπως η εικόνα της πραγματικότητας που μεταδίδω είναι αποσπασματική; Υπάρχουν τόσες οπτικές να δεις τα γεγονότα.
Τις μέρες, τις βδομάδες που ακολουθούν, νέα στοιχεία γίνονται γνωστά, το κείμενο θέλει διόρθωμα. Περνάνε οι μήνες, αλλάζουν τα γεγονότα, αλλάζει η πραγματικότητα, αλλάζει ο τρόπος που την αντιλαμβάνομαι. Οι απόψεις μας αλλάζουν, μόνο οι ζηλωτές μένουν ίδιοι.
Αμφιβάλλω συνεχώς. Και φροντίζω να το κάνω γνωστό, παρεμβάλλω μικρές φράσεις: Νομίζω, αν δεν κάνω λάθος, αν αυτό είναι αλήθεια, τότε… Επειδή πάνω από αυτό το κείμενο υπάρχει η λέξη edito και επειδή ξέρω ότι για αρκετούς ανθρώπους αυτό σημαίνει εγκυρότητα, η επίσημη άποψη της εφημερίδας, προσπαθώ να το υπονομεύω κι αυτό: γράφω σε πρώτο πρόσωπο, λέω μια ιστορία, είδα κάτι και σκέφτηκα ότι. Για να κάνω δεδομένο ότι αυτά τα λέει ένας Φώτης, όχι το Μέσον, όχι το «ρεπορτάζ», όχι η «ενημέρωση».
Με τρομάζει η απόλυτη σιγουριά που κυκλοφορεί στο δημόσιο διάλογο. Οι οργισμένες, φανατικές βεβαιότητες. Όχι οι διαφορετικές πολιτικές απόψεις, αυτό είναι φυσιολογικό. Έτσι είναι η δημοκρατία, αντιτιθέμενα συμφέροντα και αλληλοσυγκρουόμενες επιδιώξεις και πολιτική, προοδευτική πολιτική, είναι να βρίσκεις συνθέσεις, «έντιμους συμβιβασμούς», που οδηγούν σε βελτίωση των συνθηκών για όσο το δυνατόν περισσότερους. Όμως η απόλυτη, η φανατική σιγουριά, είναι άλλο πράγμα.
Έχουν πάντα απόλυτο δίκιο. Ο λόγος τους δεν έχει καμία ρωγμή. Δεν μιλάνε για τον εαυτό τους, για την επαγγελματική τους ομάδα, μιλάνε πάντα και μόνο για τον Λαό. Με κεφαλαία. Ό,τι κάνουν, για το λαό το κάνουν, για τις συγκοινωνίες του λαού, για τα φαρμακεία του λαού, είναι οι φίλοι του λαού. Στο λόγο τους δεν υπάρχει καμία αυτοκριτική, δεν έχουν κάνει κανένα λάθος, δεν τους βαραίνει καμία ιδιοτέλεια, έχουν κάθε δικαίωμα στον εισαγγελικό λόγο. Γιατί αυτοί και μόνο αυτοί, υπηρετούν τον Λαό. Κι αυτό τους τα επιτρέπει όλα. Είναι όπως με τη θρησκεία. Αν κάνεις κάτι εν ονόματι του Θεού, τότε επιτρέπεται. Ο λιθοβολισμός μέχρι θανάτου, η πυρά, η Ιερά Εξέταση, οι Σταυροφορίες, η Τζιχάντ, η καταπίεση των ανθρώπων που δεν είναι σαν κι εσένα.
Για τους σταυροφόρους οι «άλλοι» δεν είναι απλώς πολιτικοί αντίπαλοι, είναι εχθροί, έχουμε πόλεμο, κι όταν έχουμε πόλεμο όλα επιτρέπονται. Απειλούν, ο καιρός γαρ εγγύς, έρχεται η σειρά σας, προτείνουν ανέγερση μαρμάρινης πλάκας στο Σύνταγμα με τα ονόματα αυτών που ψήφισαν το μνημόνιο για να θυμάται ο λαός τους προδότες, κολλάνε τα πρόσωπά τους σε τοίχους, γράφουν τα ονόματα δημοσιογράφων σε αφίσες, προπηλακίζουν, λιντσάρουν κάποιους, κάποιους τους δολοφονούν. Η «δίκαιη οργή» λένε τότε υποκριτικά και συνεχίζουν απτόητοι, ξέρουν πολύ καλά πόσο διεγερτικό είναι να ’χεις ανθρώπους να μισείς.
Βαθμιαία η πολιτική υποχωρεί, γίνεται πρωτόγονη, αντικαθίσταται με την πολιτική των αγράμματων: τις θεωρίες συνωμοσίας. Είμαστε ένας ηρωικός λαός που υποφέρει, οι ξένοι που μας ζηλεύουν, που θέλουν να σβήσουν την ηρωική κληρονομιά μας, το αδούλωτο φρόνημα, μας χρησιμοποιούν σαν πειραματόζωα, κερδοσκοπούν εις βάρος μας. Με συμμάχους κατοχικές κυβερνήσεις, προδότες και δοσίλογους που θα φύγουν με ελικόπτερο. Κι εμείς, όλοι εμείς, ο Λαός, δεν χρειάζεται να κάνουμε τίποτα, μόνο να «αντισταθούμε», να «εξοντώσουμε το τέρας της ξένης εξάρτησης».
Ο λαϊκισμός είναι συντηρητική ιδεολογία. Δεν ψάχνει λύσεις στα προβλήματα, αναζητά ενόχους. Ψάχνει ένα εξιλαστήριο θύμα, έναν αποδιοπομπαίο τράγο να του φορτώσουμε την ενοχή, να επενδύσουμε επάνω του την οργή, τους φόβους, τις αδυναμίες, για να συνεχίσουμε ξανά στα ίδια, να μην αλλάξουμε τίποτα. Να μη βρούμε τις αιτίες, να μην αποκαλυφθούν οι κοινωνικές σχέσεις, οι ανισότητες, τα προνόμια, να μην αντιμετωπίσουμε τις αιτίες της καθυστέρησης.
Ο εισαγγελικός λόγος, η πολεμική ρητορική, ο θρησκευτικός φανατισμός, κρύβουν ιδιοτέλειες, κοινωνικό εγωισμό, νωθρότητα, άγνοια.
Κρύβουν ακόμα αυτούς που δεν κάνουν τη δουλειά τους. Ο εθνολαϊκισμός είναι βολικός, αντί για σκέψη, για μελέτη, για έρευνα στοιχείων, αρκούν πατριωτικά συνθήματα, φλογερές διακηρύξεις, φιλολαϊκές κορόνες.
Η αμφιβολία είναι δυσάρεστο συναίσθημα, αγχωτικό. Αυτό όμως μας κάνει πολιτισμένους. Δεν υπάρχει άλλος δρόμος. Μόνο να αμφισβητούμε, να εξετάζουμε τα γεγονότα, να ζητάμε στοιχεία. Να παίρνουμε αποστάσεις από τους ζηλωτές, τους ταγμένους, τους σίγουρους πάντα, αυτούς με την ιερή φλόγα στο μάτι. Μόνο η αμφιβολία μάς κάνει να ψάχνουμε κι άλλο, να βρίσκουμε το καινούργιο, την αλήθεια. Να αμφιβάλλουμε στα συνθήματα, να αμφιβάλλουμε γι’ αυτά που κι εμείς οι ίδιοι λέμε.
14°
