Ο Σόιμπλε «σκότωσε» το Grexit

Μία από τις πιο αμφιλεγόμενες ιδέες που προτάθηκαν κατά τη διάρκεια της ελληνικής κρίσης χρέους υπήρξε αυτή του Γερμανού υπουργού Οικονομικών Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, ότι η Ελλάδα θα μπορούσε να αφήσει προσωρινά την ευρωζώνη για μια περίοδο πέντε ετών. Σύμφωνα με τον Miguel Otero-Iglesias, και ενώ η ίδια η ιδέα αυτή έχει επικριθεί ευρέως, η σκληρή γραμμή που ακολούθησε o Σόιμπλε καθώς και η επακόλουθη αναγκαία στροφή του Έλληνα πρωθυπουργού Αλέξη Τσίπρα μείωσαν παραδόξως κάθε ρεαλιστική δυνατότητα για ένα Grexit. Αυτό που αγνοούν διεθνούς κύρους οικονομολόγοι (καθώς και ο μισός ΣΥΡΙΖΑ, που αδυνατεί να υποστηρίξει πειστικά και να παρουσιάσει ένα ασφαλές σχέδιο εξόδου από την ευρωζώνη) το γνωρίζει καλά η μεγάλη πλειοψηφία των Ελλήνων πολιτών οι οποίοι αντιλαμβάνονται τους κινδύνους μιας εξόδου από το κοινό νόμισμα, καταλαβαίνουν ότι κάτι τέτοιο θα ήταν μια εθνική ταπείνωση πολύ μεγαλύτερη από εκείνη που αντιμετώπισε ο Τσίπρας στις Βρυξέλλες και σχετίζουν την παραμονή της Ελλάδας στον πυρήνα της Ευρωζώνης με την πρόοδο, τον εκσυγχρονισμό και το υψηλό βιοτικό επίπεδο, συγκρίνοντας τη ζωή στην Ελλάδα (και) με τις γειτονικές χώρες.

* Ο Miguel Otero Iglesias είναι ανώτερος αναλυτής (senior analyst) στο Elcano Royal Institute στη Μαδρίτη. To άρθρο δημοσιεύθηκε στο EUROPP – European Politics and Policy, διεπιστημονικό - ακαδημαϊκό blog υπό την αιγίδα του London School of Economics & Political Science.

Ο Σόιμπλε «σκότωσε» την προοπτική ενός Grexit

Το ελληνικό δράμα μόλις υπέστη τη μεγαλύτερη ανατροπή του. Αν και με χοντροκομμένο τρόπο, η στρατηγική περί Grexit του Γερμανού υπουργού Οικονομικών, που επικρίθηκε ιδιαίτερα, πέτυχε κάτι θαυματουργό. Σκόπιμα ή όχι, μόνο αυτός ξέρει, εξουδετέρωσε το παραμύθι περί Grexit που για μεγάλο διάστημα υποστηριζόταν από γνωστούς Αμερικανούς, Βρετανούς και Γερμανούς ακαδημαϊκούς οικονομολόγους.

Από την αρχή ήταν σαφές ότι το «παιχνίδι του κοτόπουλου» (chicken game) ανάμεσα στον ΣΥΡΙΖΑ και τη Γερμανία θα το κέρδιζε η πλευρά που θα ήταν σε θέση να πείσει τον αντίπαλό της ότι ήταν έτοιμη να πηδήξει στην άβυσσο ενός Grexit. Ο Αλέξης Τσίπρας έφτασε πολύ κοντά με το δημοψήφισμα της 5ης Ιουλίου, αλλά ο Σόιμπλε δεν έκανε πίσω. Αντιθέτως πάτησε γκάζι, και όταν ο Τσίπρας ήρθε ανοιχτά αντιμέτωπος με τη μαύρη τρύπα του Grexit τράβηξε το χειρόφρενο και έκανε στροφή.

Η μεταστροφή του Τσίπρα αποδεικνύει ότι οι οικονομολόγοι που επικαλούνται το Grexit μπορεί να το έχουν σκεφτεί σωστά ως προς το οικονομικό του σκέλος (μια υποτίμηση θα μπορούσε δυνητικά να ωφελήσει τη χώρα), αλλά σε ό,τι έχει να κάνει με το πολιτικό και κοινωνιολογικό του σκέλος είναι εντελώς λάθος. Υπάρχει λόγος που το 70% των Ελλήνων θέλουν να παραμείνουν στη ζώνη του ευρώ. Γνωρίζουν καλά τη χώρα τους και για αυτό δέχτηκαν τη συνθηκολόγηση του Τσίπρα στις Βρυξέλλες και ενθάρρυναν το κοινοβούλιό τους να ψηφίσει, για πρώτη φορά με συντριπτική πλειοψηφία, υπέρ αυτού του τρίτου σκληρού πακέτου διάσωσης.

Μέχρι τώρα πολλοί στην Ελλάδα, τόσο από την άκρα αριστερά όσο και την άκρα δεξιά, ονειρεύονταν μια καλύτερη ζωή με τη δραχμή. Το σχέδιο Grexit του Σόιμπλε και η αντίδραση Τσίπρα σε αυτό, τους επανέφερε στην πραγματικότητα. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως το βιοτικό επίπεδο θα πέσει στην Ελλάδα τα επόμενα χρόνια, όμως ένα Grexit θα ήταν πολύ χειρότερο. Περισσότερο από κάθε άλλο Ευρωπαίο ηγέτη, κατά τη διάρκεια των τελευταίων έξι μηνών, ο Τσίπρας στάθμισε τα υπέρ και τα κατά μιας εξόδου από το κοινό νόμισμα. Η αποφασιστικότητά του να μείνει στην Ευρωζώνη αποτελεί ισχυρό μήνυμα για όσους βρεθούν στην ίδια συγκυρία στο μέλλον.

Παρά το γεγονός ότι οι Έλληνες δεν είναι οι πιο εξευρωπαϊσμένοι πολίτες της Ευρωζώνης, ακόμη και σήμερα, παρά τις δυσκολίες τους, οι περισσότεροι συνδέουν την παραμονή στον πυρήνα της ευρωζώνης με την πρόοδο, τον εκσυγχρονισμό και το υψηλό βιοτικό επίπεδο. Βλέπουν τους γείτονές τους, την Τουρκία, τη Βουλγαρία, την ΠΓΔΜ και την Αλβανία, και ξέρουν ότι είναι σε καλύτερη κατάσταση. Το να φύγουν από το ευρώ θα ήταν μια εθνική ταπείνωση πολύ μεγαλύτερη από εκείνη που αντιμετώπισε ο Τσίπρας στις Βρυξέλλες.

Ένα άλλο στοιχείο του παραμυθιού είναι ότι η μετάβαση στη δραχμή θα μπορούσε να γίνει ομαλά. Κάτι τέτοιο δεν είναι παρά ευσεβής πόθος. Οι περισσότεροι Έλληνες αντιτίθενται στο να εγκαταλείψουν το κλαμπ της ευρωζώνης και θα αγωνιστούν εναντίον του Grexit ακόμη και βίαια. Αν κάτι τέτοιο συνέβαινε, η Ελλάδα θα βυθιζόταν σε πολιτική αστάθεια: το χειρότερο δυνατό περιβάλλον για την εισαγωγή ενός νέου νομίσματος – σε στιλ Μαυροβούνιο, θα είναι το πιο πιθανό σενάριο.

Όπως ο Τσίπρας επισήμανε, οι χαμένοι ενός Grexit θα ήταν οι φτωχότερες και οι χαμηλομεσαίες τάξεις. Αντίθετα, στην πλευρά των νικητών θα βρίσκονταν οι συντηρητικές ελίτ που έχουν στείλει τις αποταμιεύσεις τους στο εξωτερικό και περιμένουν ανυπόμονα την εισαγωγή μιας συνεχώς υποτιμημένης δραχμής για να χρησιμοποιήσουν το σκληρό ευρώ τους ώστε να αγοράσουν –φτηνά– περιουσιακά στοιχεία. Αυτό θα αύξαινε το χάσμα μεταξύ πλούσιων και φτωχών σε μια χώρα που ήδη επικρατούν υψηλές ανισότητες.

Η θεραπεία Grexit που πρότεινε ο Σόιμπλε και η στροφή του Τσίπρα πέτυχαν δύο αποτελέσματα που σχεδόν κανείς δεν φανταζόταν λίγους μήνες πριν. Πρώτον, η γερμανική ομοσπονδιακή βουλή συμφώνησε σε ένα άλλο πακέτο διάσωσης για την Ελλάδα, κάνοντας πολλούς Γερμανούς να δεχτούν απρόθυμα ότι είμαστε εκ των πραγμάτων σε μια ένωση «αναδιανομής» κεφαλαίων. Δεύτερον, το μεγαλύτερο μέρος της ριζοσπαστικής αριστεράς στον Νότο της Ευρώπης έχει πλέον συνειδητοποιήσει ότι η έξοδος από το ευρώ δεν αποτελεί επιλογή, καθώς οι δομικοί περιορισμοί και οι δυνητικοί κίνδυνοι είναι πάρα πολύ μεγάλοι.

Οι άνθρωποι στον Νότο επιθυμούν να μείνουν στον πυρήνα της Ευρωζώνης, όχι επειδή απλά θέλουν ή αναγκάζονται να γίνουν Γερμανία, όπως συχνά υποστηρίζεται από αγγλοαμερικανούς σχολιαστές, αλλά επειδή επιδιώκουν να έχουν το ίδιο καπιταλιστικό και δημοκρατικό θεσμικό πλαίσιο (περισσότερη αξιοκρατία και λιγότερο πελατειακές σχέσεις και διαφθορά) το οποίο ισχύει στην κεντρική και βόρεια Ευρώπη.

Τώρα που το παραμύθι του Grexit έχει τελειώσει και η σοσιαλδημοκρατία και η άκρα αριστερά, συμπεριλαμβανομένου του κατά του κατεστημένου ισπανικού κόμματος Podemos, φαίνεται να αναγνωρίζουν τα διαρθρωτικά εμπόδια της εξόδου από το ευρώ, ίσως επικεντρώσουν τις προσπάθειές τους στο να αλλάξουν οι δομικές συνθήκες της Ευρωζώνης. Είναι σαφές ότι η Μέρκελ δεν μπορεί να αποφασίσει οριστικά για την τύχη της Ένωσης και δεν έχει καμία νομιμοποίηση να το πράξει. Η Ευρωζώνη πρέπει να κινηθεί προς την κατεύθυνση μιας δημοσιονομικής και πολιτικής ένωσης για να επιβιώσει, αλλά για να φτάσει εκεί η σοσιαλδημοκρατία στην Ευρώπη και η Γαλλία πρέπει να διαδραματίσουν έναν πιο ενεργό ρόλο.

Από την άποψη αυτή, είναι θετικό να βλέπουμε τον Ολάντ να αντιμάχεται σθεναρά ένα Grexit –αν το Παρίσι πει όχι κάτι τέτοιο δεν θα συμβεί, αναγκάζοντας το Βερολίνο να συμφωνήσει τελικά σε μια αναδιάρθρωση του χρέους– και να ζητήσει τη δημιουργία του θεσμού ενός Ευρωπαίου υπουργού Οικονομικών και ενός κοινοβουλίου της Ευρωζώνης. Ο μόνος τρόπος για να ελεχθεί αν ο Σόιμπλε και οι Γερμανοί πολίτες είναι πραγματικοί Ευρωπαίοι, όπως συνεχώς ισχυρίζονται, είναι να δεχτούν το στοίχημα και να αναγκαστούν να δείξουν τα χαρτιά τους.