Το ότι είμαστε σήμερα εδώ είναι λίγο πιο δύσκολο από το να πιάσει κανείς το Τζόκερ εκατό —τουλάχιστον— φορές στη σειρά. Γιατί μπορεί μεν η ύπαρξη, η συνθήκη της ζωής, να μην είναι απίθανη σε έναν γαλαξία με εκατοντάδες δισεκατομμύρια άστρα και πλανήτες, και πράγματι πιθανότατα δεν είναι, ωστόσο είναι σπάνια. Το δε πολύ μεγάλο πρόβλημα αρχίζει όταν περνάμε από την απλή ζωή στη σύνθετη, και από εκεί στη νοήμονα.
Η νοήμων ζωή απαιτεί μια αλυσίδα γεγονότων με διαβολεμένα χαμηλές πιθανότητες: χρειάζεσαι ένα σταθερό άστρο που να είναι εκεί, στην ορισμένη θέση του, για κάμποσα δισεκατομμύρια χρόνια, χρειάζεσαι έναν πλανήτη με τροχιά στη σωστή απόσταση, χρειάζεσαι νερό, χρειάζεσαι μια συγκεκριμένη χημική ποικιλία, χρειάζεσαι επαρκή προστασία από την καταστροφική κοσμική ακτινοβολία, χρειάζεσαι μεγάλες περιόδους χωρίς μαζικές αφανίσεις, και βέβαια χρειάζεσαι τελικά πολύ συγκεκριμένες εξελικτικές διαδρομές που κάποια στιγμή, σε ένα απώτατο μέλλον, θα οδηγήσουν σε έναν εγκέφαλο ικανό για αφηρημένη σκέψη.
Το γεγονός ότι στη Γη χρειάστηκαν περίπου τέσσερα δισεκατομμύρια χρόνια για να εμφανιστεί τεχνολογικά ανεπτυγμένη νοημοσύνη μάλλον αρκεί για να καταλάβουμε ότι δεν πρόκειται για κάτι εύκολο ή γρήγορο. Ακόμη πιο σπάνια όμως είναι η συγκεκριμένη στιγμή. Αυτή εδώ, αυτή η ημέρα, αυτή εδώ η ώρα.
Το να ζούμε ακριβώς τώρα, στο σήμερα, και να χαζεύουμε στο ίντερνετ, σημαίνει ότι γεννηθήκαμε σε ένα απειροελάχιστο χρονικό παράθυρο μέσα στην ιστορία του σύμπαντος, που ξεπερνά τα 13,8 δισεκατομμύρια χρόνια ύπαρξης. Το ανθρώπινο είδος υπάρχει μόλις μερικές εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια. Ο πολιτισμός όπως τον ξέρουμε, με γραφή, επιστήμη και τεχνολογία, με βασιλείς, ιερείς, προφήτες και παραμυθάδες, μια χούφτα χιλιετίες. Η πιθανότητα να υπάρχουμε ακριβώς σε αυτή τη φάση, με συνείδηση, μνήμη, φαντασία, με την ικανότητα να σκεφτόμαστε το ίδιο μας το θαύμα, και να είμαστε μπουκωμένοι μελομακάρονα, είναι στατιστικά αμελητέα — βασικά, είναι ανύπαρκτη.
Με ψυχρούς όρους, το ότι είμαστε εδώ, ζωντανοί και ικανοί να ονειρευόμαστε, είναι το αποτέλεσμα μιας κοσμικής σύμπτωσης πάνω σε σύμπτωση πάνω σε σύμπτωση πάνω σε σύμπτωση, και όλο αυτό υψωμένο σε μια κολοσσιαία δύναμη. Σε ατομικό επίπεδο, η πιθανότητα να γεννηθεί ένας συγκεκριμένος άνθρωπος, με τον μοναδικό γενετικό του κώδικα, μ’ αυτά τα μάτις και μ’ αυτή τη φωνή, είναι πρακτικά μηδενική λόγω των αμέτρητων τυχαίων γεγονότων που προηγήθηκαν. Στην πραγματικότητα, όλο αυτό δεν έχει καν κάποιο νόημα από μόνο του. Ή αλλιώς, αν η σπανιότητα έχει βάρος, τότε η ύπαρξη —και ιδίως η συνειδητή ύπαρξη, και ιδίως η δική μας: αυτή εδώ η φλογίτσα— είναι το πιο απίθανο φαινόμενο που γνωρίζουμε.
Αλλά το πράγμα είναι ακόμη πιο εκπληκτικό. Το γεγονός ότι υπάρχουμε, όχι απλώς δεν είναι αυτονόητο, αλλά είναι το αποτέλεσμα μιας συγκυρίας πελωρίων διαστάσεων, μιας κοσμικής τυχαιότητας που δεν μπορεί να υπολογιστεί μαθηματικά: Είμαστε εδώ επειδή, σε μια αλυσίδα που ξεκινά μυριάδες χρόνια πριν, κανένας κρίκος δεν έσπασε. Κάποιος επέζησε, κάποιος γλίτωσε, κάποιος ερωτεύτηκε, κάποιος είπε μια κουβέντα παραπάνω, κάποιος αποφάσισε να κάνει παιδί σε λάθος στιγμή — ή ακριβώς στη σωστή στιγμή. Πόλεμοι, αρρώστιες, φτώχεια, ατυχήματα, ζάρια που έχασαν, ζάρια που κέρδισαν, επιλογές που θα μπορούσαν να είχαν γίνει με άπειρους τρόπους αλλιώς. Αν σε οποιοδήποτε σημείο κάτι είχε πάει λίγο διαφορετικά («λίγο»: λιγότερο απ’ όσο πατάει η γάτα), πολύ απλά εμείς δεν θα ήμασταν εδώ. Και όλος ο κόσμος θα ήταν άλλος.
Και ΑΚΟΜΗ περισσότερο: είμαστε οι τελευταίοι άνθρωποι αυτής της αλυσίδας — όχι επειδή δεν θα γεννηθούν άλλοι, ή επειδή θα γίνει πυρηνικός πόλεμος και θα αφανιστούμε. Είμαστε οι τελευταίοι σ’ αυτό το αιώνιο παρόν που διαρκώς σχηματίζει, και ταυτόχρονα καταβροχθίζει, τον εαυτό του. Δεν είμαστε —αλίμονο— οι σημαντικότεροι, ή οι πιο άξιοι. Ούτε, ασφαλώς, οι πιο «κακοί». Αλλά είμαστε οι παρόντες. Και, μαζί, οι «τελευταίοι» άνθρωποι μιας αδιατάρακτης αλυσίδας που εκτείνεται σε βάθος εκατομμυρίων ετών: οι επιζώντες μιας διαδρομής γεμάτης κινδύνους, συμπτώσεις και φυσικές επιλογές.
Κάθε πρόγονός μας, από τους πρώτους μονοκύτταρους οργανισμούς έως τους άμεσους γεννήτορές μας, κατάφερε να επιβιώσει και να μεταφέρει τη σκυτάλη της ζωής, καθιστώντας μας το σύγχρονο απόγειο μιας αδιανόητης γενετικής συνέχειας. Είμαστε εδώ, με όλες μας τις αδυναμίες, με όλους μας τους φόβους και τις ενοχές που συνηθίζει να κουβαλά ο άνθρωπος, αλλά και με τη σπάνια τύχη να συνεχίζουμε μια ιστορία που δεν μας ανήκει μεν, μα που περνά μέσα από εμάς.
Το σώμα μας, το όνομά μας, η γλώσσα που μιλάμε, η γλώσσα που ονειρευόμαστε, ο γείτονας και η γειτόνισσα που χαζεύουμε από τη μισάνοιχτη κουρτίνα, όλοι και όλα τους είναι το αποτέλεσμα μιας αδιάκοπης συνέχειας ζωής που άντεξε κόντρα σε όλες τις πιθανότητες. Σαν να πέταξες ένα μπουκάλι στη μια άκρη του ωκεανού σημαδεύοντας ένα μικρό ψαροχώρι στην απέναντι, κι αυτό να πήγε εκεί, και μάλιστα ακριβώς την ώρα που έπρεπε, για να λύσει μια παρεξήγηση χίλια χρόνια μετά.
Κι αυτό από μόνο του είναι σπουδαίο —δεν υπάρχει σπουδαιότερο—, ακόμη κι αν η καθημερινότητα το κάνει να φαίνεται ασήμαντο. Και, εδώ που τα λέμε, είναι και αρκετό. Ή καλύτερα: μοιάζει να είναι αρκετό για τους περισσότερους από εμάς.
Όμως είναι στ’ αλήθεια αρκετό; Ή κάτι πρέπει να κάνουμε γι’ αυτό; Κάτι για να το αξιωθούμε;
Καλή Χρονιά!
* * *
Το 2026, το Ημερολόγιο θα κυκλοφορεί κάθε Τρίτη και Πέμπτη. Κάθε Σάββατο, θα παρουσιάζουμε, στη θέση του, το πορτρέτο μιας «άγνωστης» προσωπικότητας του περασμένου καιρού. Τις Κυριακές, η στήλη θα μεταμορφώνεται —όπως πάντα— στο Βιβλίο της Εβδομάδας. Στείλτε μας μέιλ αν θέλετε να μας πείτε ή να μας ρωτήσετε κάτι — οτιδήποτε. Σας ευχαριστούμε πολύ.
6°
