Τα smartphones άλλαξαν την πολιτική και την ενημέρωση. Εξαρτάται από εμάς αν θα τα αξιοποιήσουμε με κριτική σκέψη και υπευθυνότητα.
Σε μια δημόσια συζήτηση, πριν λίγο καιρό, ανέφερα ότι θεωρώ ως ένα από τα σημαντικότερα σημεία καμπής της πολιτικής, της ενημέρωσης και της εν γένει επικοινωνίας, την είσοδο των smartphones στη ζωή μας.
Με τα «έξυπνα κινητά», μικροί και μεγάλοι ανταλλάσσουν ακατάπαυστα πάσης φύσεως μηνύματα, διαβάζουν, χαζεύουν, βλέπουν βίντεο και αλληλοεπιδρούν στα κοινωνικά δίκτυα. Σύμφωνα δε με το Digital News Report 2025 του Reuters Institute, το 81% των χρηστών στην Ελλάδα ενημερώνονται μέσω των smartphones.
Κάθε ειδοποίηση, κάθε alert, κάθε ανάρτηση είναι ένα εν δυνάμει πολιτικό μήνυμα και κάθε πολίτης είναι ταυτόχρονα κοινό-στόχος, υποστηρικτής, επικριτής ή πολλαπλασιαστής
Τα smartphones έχουν αλλάξει και την πολιτική: της έχουν προσδώσει συνεχή παρουσία στη ζωή μας, είτε το θέλουμε είτε όχι. Η πολιτική δεν «εμφανίζεται» πια μόνο στα δελτία ειδήσεων, στις ενημερωτικές εκπομπές, στα πρωτοσέλιδα του τύπου ή στους τίτλους των sites· ταξιδεύει μαζί μας στις τσέπες μας, εμφανίζεται στην οθόνη μας από το πρωί ως το βράδυ. Κάθε ειδοποίηση, κάθε alert, κάθε ανάρτηση είναι ένα εν δυνάμει πολιτικό μήνυμα και κάθε πολίτης είναι ταυτόχρονα κοινό-στόχος, υποστηρικτής, επικριτής ή πολλαπλασιαστής.
Στην οθόνη των έξι-επτά ιντσών του κινητού, η πολιτική εμφανίζεται συνήθως σε θραύσματα: τίτλοι, ειδοποιήσεις, tweets, σύντομα βίντεο, memes, συνθήματα, fakes, νούμερα σε ένα γράφημα, αποσπασματικές δηλώσεις πολιτικών. Βλέπουμε κυρίως τίτλους και εικόνες, όχι αναλύσεις. Καθώς κάνουμε scroll, σκοντάφτουμε πάνω σε πολιτικό περιεχόμενο, ανάμεσα σε ψυχαγωγία, προσωπικές αναρτήσεις και διαφημίσεις. Προλαβαίνουμε να δούμε ό,τι είναι συνοπτικό, γρήγορο και οπτικά δυνατό: μια φράση, μια ατάκα, ένα στιγμιότυπο. Σύντομα, έντονα συναισθηματικά μηνύματα, εικόνες, memes και βίντεο λίγων δευτερολέπτων, σχεδιασμένα, όχι για να εξηγήσουν, αλλά για να ερεθίσουν. Σπάνια πια εμβαθύνουμε. Κι αυτό μέχρι να τραβήξει την προσοχή μας κάτι άλλο.
Πρώτα πρώτα, σε αυτές τις συνθήκες, η παραπληροφόρηση και τα fake news βρίσκουν το ιδανικό έδαφος. Όταν η ταχύτητα προηγείται της ακρίβειας και της επαλήθευσης, όταν το συναίσθημα προηγείται της λογικής, τότε το ψέμα «ταξιδεύει» πολύ πιο γρήγορα από την αλήθεια.
Δεύτερον, ο συναισθηματικός λόγος και η πόλωση κυριαρχούν. Τα πραγματικά περιστατικά χάνονται, κάτω από το φορτίο των συναισθημάτων. Η κοινή λογική πνίγεται και τα επιχειρήματα σπανίως ακούγονται. Ο διάλογος αντικαθίσταται από επιθετικούς μονολόγους και οι περισσότεροι ικανοποιούνται ταυτιζόμενοι με «τη δική μας πλευρά». Η χειραγώγηση, τα συναισθηματικά αφηγήματα και η στοχευμένη προπαγάνδα γίνονται όπλα. Τα social media, που ξεκίνησαν ως πλατφόρμες διαλόγου, έχουν εξελιχθεί σε στίβο μάχης. Κάθε γεγονός, κάθε κρίση, κάθε δήλωση δεν συζητείται· αναπλαισιώνεται, διαστρεβλώνεται, «κόβεται και ράβεται» για να εξυπηρετήσει το εκάστοτε αφήγημα.
Και τέλος, η επιφανειακή συμμετοχή: Likes, shares και συνθήματα αντικαθιστούν την ουσιαστική συμμετοχή. Απλώς, νομίζουμε ότι συμμετέχουμε, ενώ στην πράξη είμαστε κομπάρσοι.
Και εδώ αξίζει να σκεφτεί κανείς: Ποιος επωφελείται από την εκμετάλλευση των νέων συνηθειών που εισήγαγε η χρήση των smartphones; Ποιος επωφελείται από τη δημιουργία διαρκούς θορύβου στη δημόσια ζωή;
Σε ένα τοξικό κλίμα ο ορθολογικός διάλογος αποδυναμώνεται και ο φανατισμός ενισχύεται
Πρώτα από όλα, ωφελούνται πολιτικοί, κόμματα ή οικονομικά συμφέροντα (διαπλεκόμενα και μη), που επενδύουν στην πόλωση. Όσοι δεν μπορούν να κερδίσουν στο πεδίο των επιχειρημάτων, προσπαθούν να κερδίσουν στο πεδίο της σύγχυσης και του φόβου. Θολώνουν τα νερά, υπονομεύουν την εμπιστοσύνη στους θεσμούς, διαδίδουν υπερβολές και ψέματα. Σε ένα τοξικό κλίμα ο ορθολογικός διάλογος αποδυναμώνεται και ο φανατισμός ενισχύεται. Όσο πιο θυμωμένη και διχασμένη είναι η κοινωνία, τόσο πιο εύκολα συσπειρώνεται γύρω από «στρατόπεδα».
Δεύτερον, υπάρχουν ξένα κράτη και κέντρα ισχύος που επιδιώκουν να αποσταθεροποιήσουν άλλες χώρες. Η παραπληροφόρηση είναι πλέον εργαλείο γεωπολιτικής. Μέσα από fake news, τρολ, bots και ψευδο-μέσα, ενισχύουν διχαστικά θέματα, καλλιεργούν καχυποψία, υπονομεύουν κυβερνήσεις ή συμμαχίες. Δεν χρειάζεται πια να στείλεις στρατό· αρκεί να «βομβαρδίσεις» την κοινή γνώμη.
Φυσικά δεν χάνουν ευκαιρία σε ένα τέτοιο τοπίο οι ακραίες ομάδες και οι συνωμοσιολόγοι. Όσο περισσότερο ο κόσμος μπερδεύεται και δυσπιστεί, τόσο πιο εύκολα στρέφεται σε απλοϊκές, απόλυτες αφηγήσεις. Οι ακραίοι και οι «γκουρού» της συνωμοσίας κερδίζουν επιρροή, εκεί όπου η εμπιστοσύνη έναντι όλων έχει διαβρωθεί.
Διαβάζοντας τα παραπάνω, εξηγούνται τα περισσότερα από εκείνα που συνέβησαν στη χώρα μας τα τελευταία δυο-τρία χρόνια και εξακολουθούν να συμβαίνουν. Όσο δε θα πλησιάζουμε προς τις εκλογές, τόσο περισσότερο θα εντείνονται τέτοια φαινόμενα.
Υπευθυνότητα, κριτική σκέψη και απλή λογική
Το ζητούμενο, λοιπόν, δεν είναι να δαιμονοποιήσουμε τα smartphones ή τα social media, αλλά να συνειδητοποιήσουμε πώς χρησιμοποιούνται πάνω μας. Η τεχνολογία δεν είναι ουδέτερη: μπορεί να υπηρετήσει τη δημοκρατία ή να τη διαβρώσει. Αν επιβραβεύουμε το θόρυβο και τα ψέματα, θα παίρνουμε περισσότερο θόρυβο και περισσότερα ψέματα. Αν επιβραβεύουμε την υπευθυνότητα και τη λογική, ίσως να τις ξαναβρίσκουμε όλο και περισσότερο μπροστά μας. Τα smartphones έφεραν την πολιτική στην παλάμη του χεριού μας· εναπόκειται σε εμάς αν θα συνεχίσουμε να επιτρέπουμε σε κάποιους να τα χρησιμοποιούν για να εκφοβίζουν και να χειραγωγούν την κοινή γνώμη ή αν θα τα αξιοποιήσουμε ως υπεύθυνοι πολίτες, με κριτική σκέψη και απλή λογική.
