Λεωνίδας Καβάκος: Εις μνήμην Πέτρου Θέμελη αναστήθηκε η Αρχαία Μεσσήνη

Ήταν μια ιστορική συναυλία αυτή που διοργάνωσε το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών στην Αρχαία Μεσσήνη για παρά πάνω από έναν λόγους – και θα καταλάβετε γιατί. Περισσότερο από όλα, όμως, ήταν μια συναισθηματική συναυλία. Κοιτάζω τις φωτογραφίες και τα βίντεο που τράβηξα για να ανασυνθέσω τις στιγμές που ζήσαμε το βράδυ της Πέμπτης 11 Ιουλίου, στη συναυλία του Λεωνίδα Καβάκου με το Apollωn Ensemble, και το πρώτο που μου έρχεται είναι η συγκίνηση. Δεν ήταν μόνο η μουσική του Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ που έπαιζε το ο Καβάκος με τους μουσικούς του, που είχε και αυτό τη σημασία του. Ούτε μόνο αυτή η υπέροχη φύση που συνομιλεί με τα αρχαία μνημεία, ο ήχος από τα τζιτζίκια, τα χρώματα του δειλινού πίσω από τις αρχαίες κολώνες, η ενέργεια της Αρχαίας Μεσσήνης. Ήταν όλα αυτά μαζί, αλλά και πολλά περισσότερα.

Η συναυλία στην Αρχαία Μεσσήνη ήταν αφιερωμένη στη μνήμη του Πέτρου Θέμελη, που έφυγε από τη ζωή τον Οκτώβριο του 2023. Για όσους τον είχαμε γνωρίσει, και ήμασταν πολλοί ανάμεσα στο κοινό που γέμισε τις 600 θέσεις του Εκκλησιαστήριου, η συναυλία αυτή είχε την ιερότητα που μπορεί να αισθανθεί κανείς στο μνημόσυνο ενός αγαπημένου νεκρού. Ειδικά στα adagio, τα δεύτερα μέρη στα 4 κονσέρτα για βιολί που είναι αργά και συγκινητικά έτσι κι αλλιώς, δεν μπορούσες να μην αισθανθείς ένα σφίξιμο που μπορεί και να σου βούρκωνε τα μάτια, στη σκέψη του ανθρώπου που ξέθαψε από τα χώματα μια αρχαία πόλη και τη συναρμολόγησε από το μηδέν· και που σε υποδεχόταν σε αυτόν τον σπάνιο και αδιαχώριστο από εκείνον τόπο με ζεστό χαμόγελο και ανοιχτή καρδιά, κι έναν μονίμως νεανικό ενθουσιασμό ακόμα και στα 87 του χρόνια.

Νιώθω πολύ τυχερή που πρόλαβα να τον γνωρίσω την τελευταία του άνοιξη, όταν με υποδέχθηκε στο σπίτι του στο ισόγειο του μουσείου της Αρχαίας Μεσσήνης, στον κήπο με τα αγάλματα που είχε φέρει στο φως και περίμεναν να βρουν την παντοτινή τους θέση λίγο πιο κάτω, στον αρχαιολογικό χώρο. Κατέγραψα τη συναρπαστική ιστορία της Αρχαίας Μεσσήνης όπως μου την αφηγήθηκε, από τα αρχαία χρόνια μέχρι τη στιγμή που πάτησε εκείνος το πόδι του εκεί το 1987, σε έναν ερειπιώνα, σε χωράφια με ελιές κι έναν κόσμο διαλυμένο και θαμμένο από κάτω, ως διευθυντής διορισμένος από την Αρχαιολογική Εταιρεία με μετάθεση που θεωρούνταν τότε δυσμενής, αλλά και τις φιλοδοξίες του για αυτόν τον τόπο. Η διαδρομή που έκανε από το μηδέν στο είναι, όπως την περιέγραφε, συνοδευόταν από ένα όραμα.

Ο Πέτρος Θέμελης ήταν πρωτοπόρος και σκεφτόταν πάντα μπροστά από την εποχή του. Κι είχε αυτή τη βαθιά πεποίθηση ότι η Αρχαία Μεσσήνη αποτελεί μια τρισδιάστατη δημιουργία, ένα περίοπτο έργο τέχνης που συνομιλεί με το φυσικό περιβάλλον και έχει ανάγκη από τους επισκέπτες-θεατές σαν αναπόσπαστο κομμάτι του.

Όλοι γνώριζαν με τι πάθος και λαχτάρα περιέβαλε αυτή την ιδέα της κοινωνικοποίησης των μνημείων, το ότι πρέπει να ξαναζούν στο παρόν με χρήσεις ανάλογες με αυτές που είχαν στο παρελθόν, ανοίγοντας στη σύγχρονη καλλιτεχνική δημιουργία και στο κοινό. Το γνώριζα κι εγώ. Αλλά βλέποντας τον κόσμο να κατηφορίζει την Αρχαία Μεσσήνη, να περιμένει στην ουρά για τα εισιτήρια και να γεμίζει το Εκκλησιαστήριο για να παρακολουθήσει τη συναυλία που είχε διοργανώσει το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, με εκλεκτούς μουσικούς διεθνούς κύρους, τότε μόνο κατάλαβα τι πραγματικά εννοούσε. Το αρχαίο αυτό θέατρο χτίστηκε για να γίνονται εκεί μουσικές και θεατρικές παραστάσεις μια φορά τον χρόνο προς τιμήν του θεού Ασκληπιού, κι εκείνο το βράδυ αποκτούσε σύγχρονη ζωή στο παρόν.

Αυτό ήταν το όραμα του Θέμελη, έτσι τη φανταζόταν την Αρχαία Μεσσήνη. Μου έκανε εντύπωση όμως κι ένα άλλο του όνειρο, όπως άκουσα να το λέει ο Σταύρος Μπένος, φίλος και συνοδοιπόρος του στο Διάζωμα: να γίνεται μια φορά την εβδομάδα, λέει, η λαϊκή κάτω εκεί, στην αρχαία αγορά, ώστε κι εκείνη να αποκτήσει τη λειτουργία που είχε τα αρχαία χρόνια. Για φαντάσου!

Η ψυχή του Πέτρου Θέμελη

Με το που έμπαινες στον αρχαιολογικό χώρο, αισθανόσουν σαν να τον συναντάς. Αλλά και την ώρα τη συναυλίας, ακούγοντας τη μουσική, δεν μπορείς να μην τον συλλογίζεσαι, ένα του όνειρο γίνεται πραγματικότητα σήμερα, ένα κορυφαίο σύνολο κλασικής μουσικής παίζει στην Αρχαία Μεσσήνη. Είναι τόσο ηχηρή η απουσία του, και την ίδια στιγμή τόσο κοντά μας, σαν να μην έχει φύγει, η ψυχή του είναι εδώ, όπως και ό,τι έχει απομείνει από το σώμα του, που έχει ταφεί κάτω από μια ελιά σε ένα ταπεινό μνήμα κοντά στην είσοδο.

Η συναυλία του Μεγάρου Μουσικής γίνεται στη μνήμη του. Η Αρχαία Μεσσήνη σαν να έμεινε ορφανή. Ο Πέτρος Θέμελης δημιούργησε ένα είδος οικογένειας με τους ανθρώπους των γύρω χωριών και ολόκληρης της Μεσσηνίας. Πολλοί κρατήθηκαν εδώ από εκείνον γιατί ανέδειξε την αξία του τόπου τους, φέρνοντας ξένο κόσμο, επιστήμονες και ταξιδιώτες, που τον έβαλαν στην καρδιά τους και τον θαύμασαν, μπόλιασε τους ντόπιους με αξίες, κοσμοπολιτισμό, ευημερία και μια αγάπη άνευ όρων. 

Όσο μεγάλα λόγια και να πεις, και πάλι λίγα είναι.

Για τη συναυλία έχουν έρθει από την Αθήνα και τις γύρω περιοχές. Κάποιοι έχουν ξανάρθει. Όσοι έρχονται πρώτη φορά θαμπώνονται από έκπληξη και θαυμασμό – σκέφτομαι ότι δεν θα προλάβουν να δουν το πιο κάτω κομμάτι, με το Γυμνάσιο, το Στάδιο και την Παλαίστρα, το Μαυσωλείο των Σαιθιδών. Την Αρχαία Μεσσήνη πρέπει να την περπατήσεις για να αισθανθείς την ενέργειά της και να περιηγηθείς σε όλους της τους χώρους – η πρώτη γνωριμία βάζει το μικρόβιο να θέλεις να επιστρέψεις.

Ο Θέμελης, λένε όσοι τον γνώριζαν, δεν ήθελε να φεύγει από τον αρχαιολογικό χώρο. Δεν πρόλαβε τη συναυλία, ήξερε όμως πως θα γίνει. Την είχε οραματιστεί και συζητήσει χωριστά με αυτούς που συνετέλεσαν ώστε να πραγματοποιηθεί, και τώρα μας παρακολουθούσε ευχαριστημένος από ψηλά.

Zoom με τον Λεωνίδα Καβάκο

Την προηγούμενη μέρα, το γραφείο Τύπου του Μεγάρου έχει κανονίσει ένα δημοσιογραφικό Zoom με τον Λεωνίδα Καβάκο και τους μουσικούς, που έχουν φτάσει δύο μέρες πριν από τη συναυλία. Θα ερμηνεύσουν τέσσερις αριστουργηματικές ορχηστρικές συνθέσεις: τα Κοντσέρτα για βιολί σε λα ελάσσονα, σε μι μείζονα, σε σολ ελάσσονα και σε ρε ελάσσονα, που γράφτηκαν από τον Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ στο α΄μισό του 18ου αιώνα και συνδυάζουν με αριστοτεχνικό τρόπο το γερμανικό και το ιταλικό ύφος.

Οι μουσικοί τα πρωινά κάνουν πρόβα στο Ωδείο στην Καλαμάτα και το βράδυ ανηφορίζουν στην Ιθώμη, όπως λέγεται το βουνό, 20 λεπτά δρόμος μέχρι την Αρχαία Μεσσήνη. Το ίδιο βράδυ θα κάνουν τη γενική πρόβα στο Εκκλησιαστήριο, σαν μια κανονική συναυλία δηλαδή, που θα ηχογραφηθεί όπως μαθαίνουμε από τους τεχνικούς της Unitel, ενώ την επόμενη μέρα, της συναυλίας, θα στηθούν ανάμεσα στο κοινό 8 κάμερες για τη βιντεοσκόπηση.

Η Unitel είναι η μεγαλύτερη εταιρία παραγωγής βίντεο κλασικής μουσικής, και ήταν μία από τις εκπλήξεις της διοργάνωσης – είναι οι ίδιοι που έκαναν τη βιντεοσκόπηση του Κουρεντζή στους Δελφούς, σε συνεργασία τότε και με την Arte. Μια ακόμα σημαντική πρωτοβουλία του Μεγάρου: η συναυλία στην Αρχαία Μεσσήνη θα προβληθεί σε όσους δεν είχαν την τύχη να βρίσκονται εκεί αλλά και στο παγκόσμιο κοινό, και θα μείνει στην ιστορία.

Με έναν τρόπο το Μέγαρο, μέσω του Καβάκου και της μουσικής του Μπαχ, κάνει αυτό που θα έπρεπε να κάνει η πολιτεία. Η Ελλάδα εξάγει πολιτισμό, αρχαίο και σύγχρονο, κι ο Θέμελης μπορεί να είναι ήσυχος ότι το δημιούργημά του θα αποκτήσει την προβολή που του αξίζει. 

Σκεφτείτε πόσο κρίμα είναι να μένει αναξιοποίητη μια τέτοια κληρονομιά, μια ολόκληρη ελληνιστική πόλη! Ένας αρχαιολογικός θησαυρός σμιλευμένος από τα χέρια αυτού του ανθρώπου, που όμοιός του δεν υπάρχει όχι μόνο στη Μεσόγειο, αλλά σε ολόκληρο τον κόσμο.

Όσο μας μιλάει ο Λεωνίδας Καβάκος παρατηρώ στον λόγο του μια αμεσότητα και ειλικρίνεια. Μας περιγράφει τη γνωριμία του με τον Θέμελη, πριν από πολλά χρόνια, όταν εκείνος πήγε να τον συναντήσει για να του ζητήσει να κάνουν μια συναυλία στην Αρχαία Μεσσήνη. Μας λέει για τα συναισθήματά του όταν τον υποδέχθηκε στην είσοδο του αρχαιολογικού χώρου την πρώτη φορά για να του δείξει τον χώρο: «Τρελάθηκα από την ομορφιά και από το έργο που έχει κάνει. Και όταν με ρώτησε “πώς το βλέπετε;”, του απάντησα “τι να σας πω, εγώ τώρα δεν βλέπω τη συναυλία, νιώθω ότι περπατάμε σε μια ζωντανή πόλη και όπου και να κοιτάξω βλέπω δραστηριότητες”».

Έκτοτε συναντήθηκαν πολλές φορές, στην Αρχαία Μεσσήνη και στην Αθήνα, το όνειρο του Πέτρου Θέμελη μεταδόθηκε στον Λεωνίδα Καβάκο, και οι δυο τους συζητούσαν συχνά πώς θα μπορούσαν να οργανώσουν στην Αρχαία Μεσσήνη ένα φεστιβάλ.

Ωστόσο ήταν ένα πολύ απαιτητικό εγχείρημα από άποψη χρημάτων και οργάνωσης, δεν υπήρχαν φώτα, δεν υπήρχε εύκολη πρόσβαση για το κοινό ή τη μεταφορά του τεχνικού εξοπλισμού, το μόνο που υπήρχε ήταν ο αρχαιολογικός χώρος πάνω στο βουνό, πώς θα μπορούσε να γίνει; Στη συνέχεια ήρθε η πανδημία και τα σχέδια έμειναν μετέωρα. Εκεί ήρθε και κούμπωσε η εμπειρία, μαζί με τη διοικητική και καλλιτεχνική βούληση του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, που μπορούσε να αναλάβει και να φέρει εις πέρας με απόλυτη επιτυχία τις τεχνικές δυσκολίες που απαιτούσε η διεξαγωγή ενός τέτοιου καλλιτεχνικού γεγονότος στην Αρχαία Μεσσήνη, κι όταν κάποια στιγμή η διοίκηση του Μεγάρου του το πρότεινε, τον χειμώνα που μας πέρασε, εκείνος δέχθηκε με ενθουσιασμό. 

Το βράδυ στο εστιατόριο, με τον πρόεδρο του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών

Από την ιστορία αυτή έλειπε ένα κομμάτι που θα μαθαίναμε από τον Πρόεδρο του Μεγάρου Μουσικής, όταν ήρθε στο τραπέζι των δημοσιογράφων στο εστιατόριο στο χωριό Μαυρομμάτι, όπου δειπνήσαμε το βράδυ της συναυλίας. «Πρόεδρε, πώς ξεκίνησε όλο αυτό;»  

Ο κ. Νίκος Πιμπλής μας είπε ότι προέκυψε από «μια ωραία συναστρία». Και μας αφηγήθηκε, ανάμεσα σε άλλα, μια παράλληλη διαδρομή συνεννοήσεων ανάμεσα στον Πέτρο Θέμελη και το Μέγαρο Μουσικής. Οι δύο πλευρές είχαν συνεργαστεί ξανά στο παρελθόν, μέσω του Διαζώματος, και μέσα από μια σειρά συναντήσεων κατέληξαν στον προγραμματισμό μιας συναυλίας που θα γινόταν πέρσι το καλοκαίρι στο μεγάλο θέατρο της Αρχαίας Μεσσήνης, χωρητικότητας περίπου 1.500 θέσεων, με την Ορχήστρα του Φλωρεντινού Μαΐου, η οποία όμως ακυρώθηκε τελευταία στιγμή για λόγους υγείας της σολίστα.

Ο Πέτρος Θέμελης τον Οκτώβριο έφυγε από τη ζωή, ωστόσο ο κ. Πιμπλής δεν έβγαλε από τη στοχοθέτηση του Μεγάρου την Αρχαία Μεσσήνη, σχεδιάζοντας αυτή τη φορά ένα καλλιτεχνικό γεγονός στη μνήμη του. Έτσι, «σε μια συνάντηση που είχαμε με τον Λεωνίδα στο Μέγαρο για τον προγραμματισμό της συναυλίας του για την επόμενη σεζόν, του είπαμε την ιδέα κι εκείνος ενθουσιάστηκε. Έψαξε επιτόπου την ηλεκτρονική του ατζέντα, βρήκε τη μία και μοναδική ελεύθερη ημερομηνία που θα μπορούσε να διαθέσει, και όλα πήραν τον δρόμο τους».

Για όσους δεν τον γνωρίζαμε, ο πρόεδρος του Μεγάρου είναι ένας άνθρωπος σεμνός και προσηνής, που μιλάει χαμηλόφωνα και μια εγκαρδιότητα στους τρόπους – κι είναι ωραίο ένας θεσμός όπως το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών να μας δείχνει το πρόσωπό του μέσα από τους ανθρώπους του. Όπως μάθαμε από τους συνεργάτες του, την υπόθεση της Αρχαίας Μεσσήνης ο κ. Πιμπλής την υποστήριξε πάρα πολύ γιατί την πιστεύει, όπως έχει και αυτό το όραμα να βγαίνει το Μέγαρο στην Ελλάδα εκτός Αθηνών, γι’ αυτό και επιθυμία του είναι να υπάρξει συνέχεια. Τώρα που πέρασαν το πρώτο τεστ, οι άνθρωποι του Μεγάρου σκέφτονται πώς θα το κάνουν να συνεχιστεί με τον σωστό τρόπο.

Αυτή τη στιγμή υπάρχουν διάφορες ιδέες, στα σχέδιά τους είναι να γίνει η παρουσία του Μεγάρου στην Αρχαία Μεσσήνη θεσμός, ιδανικά με μια σειρά συναυλιών μια φορά τον χρόνο

Το στοίχημα είναι φιλόδοξο: να κρατηθεί καλλιτεχνικά ζωντανή η Αρχαία Μεσσήνη φέρνοντας καλλιτέχνες επιπέδου Καβάκου εκεί, ή και τον ίδιο τον Λεωνίδα ο οποίος εμπλέκεται συναισθηματικά με τον χώρο. Γιατί όχι και μια σπουδαία ορχήστρα στο Στάδιο, το πιο εντυπωσιακό τοπόσημο του αρχαιολογικού χώρου, κάτι που ο Θέμελης το ποθούσε πολύ. Η μαγική βραδιά που ζήσαμε ήταν το πρώτο βήμα που έδειξε ότι όλα είναι εφικτά.

Apollωn Ensemble, όταν ο Λεωνίδας Καβάκος αγκαλιάζει τους πιο ταλαντούχους Έλληνες μουσικούς

Όσοι τον ξέρουν έχουν να το λένε. Ο Λεωνίδας Καβάκος είναι ένας άνθρωπος με πνευματικότητα και συγκρότηση, ζει μέσα στη μουσική και από εκεί προκύπτει η τελειομανία του. Και επίσης, κάτι που είναι πολύ έντονο και το αποδεικνύει εμπράκτως με διάφορους τρόπους είναι η αγάπη για τη χώρα του, που διαπιστώσαμε κι εμείς σε όσα μας είπε μέσω Zoom. Ασχολείται και πιέζει την πολιτεία για τα θέματα της μουσικής παιδείας και την αναβάθμιση των μουσικών διπλωμάτων. Όσο για τα Masterclass μουσικής δωματίου που διοργανώνει κάθε χρόνο στην Αθήνα, προσελκύουν βιολονίστες και σύνολα από όλο τον κόσμο.

Είναι ένας καλλιτέχνης που έχει κατακτήσει την κορυφή, αλλά καταλαβαίνεις αμέσως πόσο σημαντικό του είναι να προσφέρει. Και όταν προσφέρεις, σου γυρνάει πίσω.

Κάπου εδώ κολλάει και το Apollωn Ensemble. Όπως μας είπε, για να τιμήσει τη μνήμη του Πέτρου Θέμελη αλλά και για την προβολή της Ελλάδας, σκέφτηκε ότι θα ήταν ωραίο να παίξει με τους εκλεκτούς Έλληνες συναδέλφους του που τον ενέπνευσαν να φτιάξει αυτό το σύνολο, το οποίο έχει εντάξει στην καλλιτεχνική του πορεία και διαδρομή, ανοίγοντας δρόμους στους ταλαντούχους μουσικούς – όλοι τους με διεθνείς διακρίσεις και ήδη σημαντική εμπειρία. Είναι και αυτό συγκινητικό, το ότι φτιάχνει αυτή τη γέφυρα ουσιαστικά δίνοντας τη σκυτάλη στη νεότερη γενιά.  

Μας τους σύστησε έναν-έναν μιλώντας με αγάπη και εκτίμηση. Η αρχή έγινε στη συναυλία για την Ουκρανία στο Μέγαρο Μουσικής, όταν είχε παίξει με τον Τίμο Γαβριηλίδη-Πέτριν (τσέλο) σολίστ σε σημαντικές ορχήστρες και πλέον καλλιτεχνικό διευθυντή του Φεστιβάλ Νέων Καλλιτεχνών Σάμου, τον Ηλία Λιβιεράτο (βιόλα) πρώτο κορυφαίο στις βιόλες της Κρατικής Ορχήστρας με διεθνή βραβεία – και τον Βασίλη Βαρβαρέσο (πιάνο).  

Η εμπειρία αυτής της συναυλίας ήταν τόσο δυνατή –όσοι την είδαμε μας έμεινε αξέχαστη–, που του ήρθε η ιδέα για το Apollωn Ensemble, το οποίο συμπλήρωσε με τους Μιχάλη Σέμση (κοντραμπάσο), καθηγητή στην Ακαδημία της Νυρεμβέργης, Ιάσωνα Μαρμαρά (τσέμπαλο), τον γνώρισε με την ΚΟΑ παίζοντας κονσέρτα του Μπαχ και διδάσκει στο Μουσικό Πανεπιστήμιο της Βιέννης, Noe Inui (βιολί), συμπράττει με σημαντικούς σολίτ και ορχήστρες από όλο τον κόσμο και τον γνωρίζει από μικρό παιδί, Αλέξανδρο Σακαρέλλο (βιολί), μέλος της Συμφωνικής του Ντιτρόιτ και κορυφαίο βιολιστή της Ορχήστρας Δωματίου του Φεστιβάλ του Βερμπιέ.

Πρόκειται για ένα σχήμα κορυφαίων ελλήνων μουσικών της νέας γενιάς. Έκαναν πριν από 3 χρόνια την πρώτη τους συναυλία στο Ηρώδειο δοκιμαστικά – κι όπως μας εξήγησε ο Καβάκος, δεν έχει ξαναγίνει να παρουσιάζονται αυτά τα έργα με τόσο μικρό σύνολο όπου οι φωνές της παρτιτούρας εκπροσωπούνται από έναν μόνο μουσικό, κάτι που δίνει άλλη διάσταση στο άκουσμα και την προσέγγιση της ερμηνείας.  

Μιλάμε πάντα για μουσική δωματίου, ενώ οι μουσικοί παίζουν με παλιά όργανα (ο Καβάκος με Stradivarius του 1734, ο Σακαρέλλος με βιολί του 1760, ο Λιβιεράτος με μια σπάνια βιόλα του 1800). Προηγήθηκε η εντυπωσιακή εμφάνισή τους στο Musikverein της Βιέννης και η πρόσφατη ηχογράφηση που έγινε στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών με τα κονσέρτα του Μπαχ που κυκλοφόρησε σε cd για τη Sony Classical. Ήταν τα ίδια κονσέρτα που ακούσαμε εκείνο το βράδυ στο Εκκλησιαστήριο της Αρχαίας Μεσσήνης, που μπορεί να τα βρει κανείς και στο Spotify.

Ο Λεωνίδας, όπως ακούσαμε πολλές φορές να τον αποκαλούν, τους έχει πάρει υπό την προστασία του και έχει μεγάλη όρεξη και πάθος να προωθήσει το σύνολο. Είναι αυτονόητο ότι αυτό δίνει στους συμπαίκτες του τεράστια χαρά ανοίγοντας δρόμους στην καλλιτεχνική τους διαδρομή. Τον κοιτάζουν στα μάτια και την ίδια στιγμή είναι ισότιμοι συνάδελφοι και περνούν καλά – κι όπως σημειώνει ο Καβάκος, πέρα από την ικανότητα στην τέχνη, προϋπόθεση είναι η ποιότητα των ανθρώπων, το ήθος τους.

Κάπως έτσι, το να συνειδητοποιείς το ταλέντο και τη δυναμική των ανθρώπων που έχει αυτή η χώρα, στον χώρο της κλασικής μουσικής και όχι μόνο, σε κάνει να χαίρεσαι, αλλά με έναν τρόπο λειτουργεί και καθησυχαστικά – σου γεννάει ελπίδα για το μέλλον.

Αbout last night: δείπνο στις 4 το πρωί στο Μαυρομμάτι

Η συναυλία ήταν πάρα πολύ ωραία, όλα πήγαν τέλεια. Tο επόμενο πρωί, στο ξενοδοχείο στην Καλαμάτα, λίγο πριν από τον δρόμο της επιστροφής, παίρνουμε πρωινό με τους ανθρώπους του Μεγάρου: με τον Αντώνη Στεφάνου, επικεφαλής του Γραφείου Τύπου και της αποστολής των δημοσιογράφων, και την Ειρήνη Ανδρεάδη, διευθύντρια παραγωγής του Μεγάρου Μουσικής.

Μας λένε για τα backstage. Είναι μέρες καύσωνα και ο βαθμός δυσκολίας για τους τεχνικούς, τους μουσικούς και τα όργανά τους ήταν σχεδόν απαγορευτικός. Τα όργανα τα έφερναν τελευταία στιγμή, το τσέμπαλο όμως… έβαζαν μία τέντα από πάνω και το κάλυπταν για να μην ανεβάζει θερμοκρασία, ενώ την ώρα της συναυλίας μετά σχεδόν από κάθε κονσέρτο χρειαζόταν μια μικρή παύση  για να κουρδίζεται.

Οι τεχνικές προκλήσεις που είχαν να αντιμετωπίσουν για να στηθεί η συναυλία έκανε την όλη παραγωγή, που ήταν άρτια, να μοιάζει με μικρό άθλο.  

Η Ειρήνη, που με την ομάδα της έφερε εις πέρας όλο αυτό, είναι ενθουσιασμένη. Μας λέει ότι μετά το τέλος της συναυλίας, όταν εμείς πήγαμε για φαγητό στο εστιατόριο πάνω από τον αρχαιολογικό χώρο, οι μουσικοί έκατσαν μέχρι τις 2.15 για να κάνουν διορθώσεις για τη βιντεοσκόπηση, πήγε 3 μέχρι να ανέβουν για φαγητό, ενώ οι τεχνικοί του Μεγάρου ανέβηκαν στις 4 το πρωί!

Οι άνθρωποι του Πέτρου Θέμελη

Συζητώντας με την Ειρήνη Ανδρεάδη, που γνωρίζει για τα πάντα στην παραμικρή λεπτομέρεια, επιβεβαιώνω ότι η συγκίνηση ήταν ένα βίωμα που αισθάνθηκαν εκείνο το βράδυ όλοι όσοι τον γνώρισαν, πόσο μάλλον οι συνοδοιπόροι του μια ζωή. Πόσοι ήταν οι φύλακες; ρωτάω. «Δύο άνδρες και δύο γυναίκες» λέει, «ο ένας έχει ήδη βγει στη σύνταξη και ο άλλος θα βγει φέτος νομίζω». Θυμάμαι τον τρόπο που επέμεναν να πάρουμε τα μπουκαλάκια με νερό στην είσοδο, σαν να ήμασταν καλεσμένοι στο σπίτι τους, διέκρινες μαζί με την ευγένεια όμως και μια μελαγχολία. Όταν έφυγε εκείνος, έχασαν ένα τους κομμάτι.

Ο Πέτρος Θέμελης ήταν πάντοτε στραμμένος στην τοπική κοινωνία, από εκεί πήρε τους τεχνίτες του, απλούς εργάτες που τους εκπαίδευσε ο ίδιος. Οι φύλακες που μας υποδέχθηκαν εκείνο το βράδυ, όπως και τα 15 άτομα που κάνουν αναστήλωση, είναι άνθρωποι που δέθηκαν πρώτα με τον «καθηγητή», όπως τον αποκαλούν, και μετά με τον χώρο, γεωργοί και κτηνοτρόφοι που δούλεψαν στην Αρχαία Μεσσήνη, απέκτησαν εξειδίκευση, αυτοπεποίθηση αλλά και τις αξίες του, προσφέροντας στο σημαντικό του έργο που έγινε και δικό τους.

Με τους συνδαιτυμόνες μας συζητάμε για το ότι η ανασκαφή και αναστήλωση της Αρχαίας Μεσσήνης καθόρισε τη ζωή των ανθρώπων της περιοχής, τους προστάτεψε από την ερήμωση, έφερε κόσμο στον τόπο τους. Και για αυτό όλοι αγαπούσαν τον Πέτρο Θέμελη, όχι μόνο οι άνθρωποι του χωριού αλλά και της ευρύτερης τοπικής κοινωνίας.

Το προηγούμενο βράδυ, στη γενική δοκιμή, είχαν καλέσει τους ανθρώπους από τη Μεσσήνη, από την Ιθώμη και τα γύρω χωριά, η Ειρήνη μας λέει πως ήταν συγκινητικά, πολλοί δεν είχανε ξανακούσει κλασική μουσική. Και μετά, που είχαν πάλι τα γυρίσματα με drone και διορθώσεις, έκατσαν πάρα πολλή ώρα, δεν το περίμενες. Οι μουσικοί έπαιζαν, σταματούσαν, ξαναέπαιζαν, και αυτοί εκεί να παρακολουθούν, ανάμεσά τους μεγάλης ηλικίας άνθρωποι.

Και οι άνθρωποι του Μεγάρου

Δεν ήταν όμως μόνο η τοπική κοινωνία, που μέσω του Θέμελη αγκάλιασε το μεγάλο αυτό καλλιτεχνικό γεγονός. Ήταν και άνθρωποι του Μεγάρου, που ήταν εκεί.

«Ξέρεις, πάντα μας άρεσε να κάνουμε πράγματα εκτός Αθήνας, αλλά αυτή τη φορά είδα τους συναδέλφους μου πώς δούλευαν για αυτό το πράγμα και πόσο το αγκάλιασαν, όλοι κάναμε το καλύτερο που μπορούσαμε, από όλες τις διευθύνσεις και τα τμήματα, από την επικοινωνία, τους χώρους κοινού, τα εισιτήρια, και όλους τους τεχνικούς και την ομάδα της παραγωγής που ήταν μαζί μου, σύνολο καμιά 30αριά άνθρωποι που κάνανε όλο το support» λέει η Ειρήνη.

«Η συνεργασία με τους μουσικούς, το στήσιμο στις κάμερες, τα φώτα, τα μηχανήματα της ηχογράφησης, κάθε μέρα το τσέμπαλο πήγαινε πάνω στο σπιτάκι που έκοβαν τα εισιτήρια και ξανακατέβαινε, και μετά πώς θα μπει ο κόσμος, η αρίθμηση των θέσεων, η επικοινωνία με τους χορηγούς και με την τοπική κοινωνία, ακόμη και με το εστιατόριο – σαν να είχες μεταφέρει ένα κομμάτι του Μεγάρου στη Μεσσήνη για τρεις μέρες. Όλοι γνωρίζουν το έργο του Θέμελη και ήξεραν τη σπουδαιότητα του εγχειρήματος, ότι είναι κάτι το ιδιαίτερο και μοναδικό, κάτι που ενισχύθηκε με το ότι ήρθε η Unitel για να το γυρίσει. Το βράδυ της συναυλίας, όταν φύγατε εσείς, οι περισσότεροι συνάδελφοι κάθισαν στις κερκίδες και άκουγαν μέχρι τις 2.30 – μου είπε κάποιος, δεν έχω ξανακούσει στη ζωή μου τόσο Μπαχ!».

Η ίδια είχε άγχος και πήγαινε γύρω-γύρω στον αρχαιολογικό χώρο, μου λέει πως όταν έφτασε στη θέση της τη στιγμή που άρχισε ο Καβάκος να μιλάει, λέγοντας λίγα συγκινητικά λόγια πριν το τελευταίο encore που το αφιέρωσε στη μνήμη του εκλιπόντος... «εκείνη τη στιγμή ένιωσα πραγματικά ότι ήταν το καλύτερο που μπορούσαμε να κάνουμε για τον Πέτρο, ήτανε τεράστια η ευθύνη του Μεγάρου γιατί το είχαμε συζητήσει πολλές φορές και έγινε αυτό ακριβώς που ήθελε. Αισθάνομαι τεράστια ικανοποίηση, ήταν απίστευτο το πώς συνδυάστηκαν τα πράγματα».

Ψάχνει το κινητό της για να μας δείξει  μια φωτογραφία… «Κι αυτό το βρίσκω μοναδικό! Πέρασε από πάνω μας το μπουρίνι και δεν μας άγγιξε, δεν ξέρω πώς να σας το πω, σε 10 λεπτά απόσταση είχε ξεσπάσει και σε εμάς έπεσαν μόλις κάτι σταγόνες. Σαν να μας προστάτευε, ρε παιδί μου, ο Πέτρος... Και μετά βγήκε αυτό το απίστευτο διπλό ουράνιο τόξο...!»

*Η συναυλία στην Αρχαία Μεσσήνη έγινε με την ευγενική χορηγία του Ιδρύματος Γεωργίου και Βικτωρίας Καρέλια και την υποστήριξη του Ιδρύματος Ιωάννου Φ. Κωστόπουλου