Ένας θρυμματισμένος κόσμος, η άνοδος της ασημαντότητας και η νεανική παραβατικότητα

Σ’ ένα κόσμο, στον δυτικό, για να μην αναφερθούμε στον υπόλοιπο, το ερώτημα σχετικά με την άνοδο της νεανικής παραβατικότητας,  ή ακόμα περισσότερο η έκπληξη που αυτή προκαλεί, είναι τουλάχιστον υποκριτικό, ή στη χειρότερη περίπτωση προκαλεί ανησυχία εξ αιτίας της βαθιάς αλλοτρίωσης η οποία έχει πλέον κυριαρχήσει συνολικά στην κοινωνία και στους θεσμούς και η οποία έχει φθάσει πιά στο σημείο να μην είναι καν αναγνωρίσιμη, και αυτό είναι το πιο ανησυχητικό. Ωστόσο, δεν αναφέρομαι σε κάτι το οποίο είναι άγνωστο, αφού πρόκειται για φαινόμενα τα οποία έχουν επισημανθεί και υπογραμμισθεί, χρόνια πριν. Κάτι που επισημαίνεται και στον τίτλο του συγκεκριμένου άρθρου μνημονεύοντας τις απόψεις του Κ. Καστοριάδη, κατατεθειμένες ήδη από τη δεκαετία του ’60, αλλά και πιο πριν.

Προφανώς πρόκειται για ένα πολυσύνθετο ερώτημα το οποίο δεν απαντιέται μ’ ένα μόνο άρθρο σε μια εφημερίδα, ούτε όμως και με πολυάριθμα άρθρα σε διάφορα έντυπα. Απαντιέται μέσα στη ζωή με πράξεις τόσο από κάθε άτομο ατομικά, όσο και από τους θεσμούς, τους κοινωνικούς π.χ οικογένεια, τους πολιτικούς π.χ. κυβερνήσεις, κόμματα, συνδικάτα, τα ΜΜΕ, τους κρατικούς θεσμούς π.χ. δικαιοσύνη, εκπαίδευση, κοινωνική προστασία, πρωτοβάθμια ψυχική φροντίδα, κλπ.

Είναι προφανές ότι η δεκαετία του ’60 δε συγκρίνεται με το 2023 σε όλα τα επίπεδα, ωστόσο για να ξεκινήσω από το «τέλος», κάποιος σε μια επίσκεψη σήμερα στα Αναμορφωτήρια Ανηλίκων, ή όπως αλλιώς λέγονται, θα παρατηρήσει ότι οι αλλαγές υφίστανται μόνο στο όνομα και ότι οι χώροι στους οποίους διαβιούν νέοι άνθρωποι προς «αναμόρφωση» είναι περίπου ίδιοι με τότε, δηλαδή επιεικώς απαράδεκτοι. Το δε προσωπικό επίσης, επιεικώς, ανεκπαίδευτο.

Με δύο λόγια από το ’60 ως το 2023 στο επίπεδο της πρόληψης όπως και της αντιμετώπισης θεσμικά της νεανικής παραβατικότητας, πολλά άλλαξαν προς το θετικό, αρκετά έμειναν τα ίδια ενώ πολλά νέα ζητήματα αναδείχθηκαν τα οποία ούτε οι θεσμοί, ούτε η κοινωνία, ούτε τα άτομα μπόρεσαν να κατανοήσουν και να αντιμετωπίσουν. Για παράδειγμα, από τότε έως σήμερα, στο πολιτικό επίπεδο, ενώ κυβέρνησαν όλων των ιδεολογικών προσανατολισμών κυβερνήσεις, π.χ. συντηρητικές, κεντρώες, κεντροαριστερές, αριστεροδεξιές, καμία όμως, μα καμία απολύτως δεν άλλαξε κάτι το ουσιαστικό ούτε αναφορικά με την πρόληψη της νεανικής βίας, ούτε με την «αναμόρφωση» των νεαρών παραβατών. Δεν είναι τυχαίο μάλιστα, το γεγονός ότι η κοινωνική προστασία και η πρόληψη στην ψυχική υγεία κατέχουν τις τελευταίες θέσεις στη χρηματοδότηση, κάθε κυβέρνησης και η νεανική παραβατικότητα, σ’ ένα ευρύτερο πεδίο, συνδέεται άμεσα με την ψυχική ισορροπία.

Αναφορικά με το καθαυτό ζήτημα της κατανόησης της νεανικής παραβατικότητας ο μετασχηματισμός της λειτουργίας της οικογένειας προς το δημοκρατικότερο με την ταυτόχρονη αναγνώριση των δικαιωμάτων των γυναικών και των παιδιών, επέφεραν αλλά και επέβαλαν νέες συνθήκες λειτουργίας μέσα στις οικογένειες, αλλά και έξω απ’ αυτές. Αυτά σε συνδυασμό με διάφορα άλλα ζητήματα που αναδείχθηκαν στο πλαίσιο μιας ευρύτερης κοινωνικής αυτονόμησης, τα οποία ωστόσο παρέμειναν ανεπεξέργαστα από την πλειονότητα γονιών, δασκάλων και παιδιών, φαίνεται ότι ανέδειξαν νέου τύπου αντιθέσεις πολλές από τις οποίες παραμένουν ακόμα βαθιά οξυμένες.

Για παράδειγμα, που αρχίζει και που σταματά η ελευθερία ενός παιδιού μέσα στο σπίτι, ή στο σχολείο; Άλλαξε ο ρόλος του γονιού; Ποιος είναι ο ρόλος του δασκάλου και του καθηγητή στη διαπαιδαγώγηση του παιδιού ή του έφηβου, έχει το δικαίωμα της παρέμβασης και έως ποιο βαθμό; Μπορεί; Το επιθυμεί; Τα παιδιά/μαθητές τον αποδέχονται; Επίσης, πως αντιμετωπίζει η πολιτεία τη νεολαία και πόσο φροντίζει για το μέλλον της;

Η πρόληψη. Πόσες μονάδες πρόληψης για την εφηβική παραβατικότητα υπάρχουν στη χώρας μας στα πλαίσια της κοινοτικής ψυχικής υγείας;

Η χρήση ουσιών είναι αποτέλεσμα ή αίτιο της νεανικής παραβατικότητας; Γιατί οι νεολαίοι καταφεύγουν εκεί;

Η δικαιοσύνη; Υπάρχει ειδική υπηρεσία εξειδικευμένων δικαστικών οι οποίοι είναι σε θέση, επιστημονικά, ώστε να δικάσουν ανήλικους;

Κεντρικό ερώτημα: Συνδέεται η νεανική παραβατικότητα με τη φτώχεια;

Ωστόσο, πάλι στο πολιτισμικό επίπεδο, ποια είναι τα κεντρικά πρότυπα με τα οποία τείνουν να ταυτίζονται οι νέοι σήμερα στη χώρα μας; Πόσο επηρεάζει το life style την ταυτοτική τους πορεία και διαδικασία; Πόσο οι γονείς επηρεάζονται, αντίστοιχα, από το κυρίαρχο κοινωνικό πρότυπο; Πως προσδιορίζονται οι ρόλοι μάνας και πατέρα, σήμερα;

Πως αντιμετωπίζεται από τους γονείς ο ρόλος και η σημασία της σεξουαλικότητας και της πορείας προς την αναζήτηση της σεξουαλικής ταυτότητας ενός έφηβου, η οποία, μεταξύ άλλων, παίζει βασικό ρόλο στη δόμηση μιας παραβατικής συμπεριφοράς, αλλά ακόμα και μιας παραβατικής προσωπικότητας, όταν δεν αναδεικνύεται επαρκώς.

Μπορεί η σύγχρονη ελληνική δημοκρατία να απαντήσει σ’ όλα αυτά τα ερωτήματα;  

Προς το παρόν μάλλον όχι και το δείχνει εμφατικά τόσο με την αύξηση καθαυτή, όσο και μέσα από την ανημποριά όλων των κυβερνήσεων από την μεταπολίτευση και μετά να στηρίξουν, έστω ελλειπτικά, έστω ανοργάνωτα, αλλά σταθερά, το παιδί και τον έφηβο. Τρανταχτό παράδειγμα η φυγή για επαγγελματικούς λόγους χιλιάδων νέων επιστημόνων σε άλλες χώρες. Ταυτόχρονα το ίδιο ακριβώς διαφαίνεται και μέσα από τη αδυναμία των κηδεμόνων της σύγχρονης ελληνικής οικογένειας όπως και των εκπαιδευτικών να επιλέξουν τα θετικά μηνύματα και τις αξίες της εποχής έτσι ώστε να τις μεταλαμπαδεύσουν στα παιδιά. Μοιάζει σαν να έχουμε κατακλισθεί ως οικογένεια και κοινωνία από μια γενικευμένη «σύγχυση ρόλων και γενεών» η οποία παραμένει πεισματικά και ιδρυματικά αδρανής στα μηνύματα των καιρών, τα οποία καταβροχθίζονται με τη σειρά τους, «αμάσητα», από ένα παμφάγα αδιάφορο και βαθιά γραφειοκρατικό κράτος, αλλά και από μια συναισθηματικά ανώριμη γονεϊκή και εκπαιδευτική κοινότητα.