Έλληνας γεννιέσαι ή γίνεσαι;

Κάποιοι πολιτογραφούνται Έλληνες με δόξες, τιμές και φωτογραφίσεις με τους ανώτατους αξιωματούχους της χώρας. Κάποιοι άλλοι ταλαιπωρούνται για χρόνια με προσωρινά χαρτιά και ζητούν από τους καθηγητές τους στο Πανεπιστήμιο να μην τους περάσουν το τελευταίο μάθημά τους ώστε να μην υποχρεωθούν να εγκαταλείψουν τη χώρα. Κάποιοι κερδίζουν τον θαυμασμό μας επειδή αρίστευσαν στις πανελλαδικές εξετάσεις ή επειδή κατάφεραν να στήσουν μια μικρή δική τους επιχείρηση. Κάποιοι άλλοι κρύβονται στο ημιυπόγειό τους για να αποφύγουν τα γιουχαΐσματα των συμμαθητών τους επειδή το σχολείο τους έδωσε να κρατήσουν τη σημαία στην παρέλαση. Μετανάστες που ζούνε χρόνια στην Ελλάδα, έχουν γνωρίσει την ελληνική γλώσσα, τον ελληνικό τρόπο ζωής, φορολογούνται, ζούνε δύσκολα ή εύκολα στη χώρα μας. Τους αισθανόμαστε όμως ως Έλληνες; 

Το ερώτημα «αν Έλληνας γεννιέσαι ή γίνεσαι» είναι ένα από εκείνα τα θέματα που κόβουν στα δύο την ελληνική κοινή γνώμη. Η πρόσφατη έρευνα της qed κατέγραψε ποσοστό 51% υπέρ της άποψης ότι Έλληνας μόνο γεννιέσαι έναντι ποσοστού 43% υπέρ της άποψης ότι Έλληνας μπορείς να γίνεις. Οι αντικρουόμενες συμπεριφορές μας απέναντι σε μετανάστες που άλλοτε αξίζουν τη σημαία και τα επίσημα χαρτιά τους και άλλοτε δεν αξίζουν ούτε την ανθρώπινη ελεημοσύνη μας αποτυπώνονται ως αθροιστική εικόνα και στις απαντήσεις των ερωτηθέντων. Σε μια τέτοια συνθήκη διχασμένης κοινωνίας, υπάρχει λοιπόν χώρος και για να τιμήσουμε και για να υποτιμήσουμε τους μετανάστες που δεν έχουν ελληνική καταγωγή. Υπάρχουν όμως συγκεκριμένες ομάδες του πληθυσμού που στηρίζουν τη μία άποψη και άλλες που τάσσονται υπέρ της άλλης;

Η ηλικία είναι ένας σημαντικός παράγοντας διαφοροποίησης των απαντήσεων, καθώς το ποσοστό υπέρ της άποψης ότι Έλληνας γίνεσαι φτάνει στο 51% στους ερωτηθέντες κάτω των 34 ετών, περιορίζεται στο 42% στους ερωτηθέντες ηλικίας 35 έως 54 ετών και τελικά δεν ξεπερνά το 35% στους ερωτηθέντες άνω των 55 ετών. Η τυπική μόρφωση από την άλλη πλευρά, δεν διαχωρίζει αποτελεσματικά τις δύο απόψεις, καθώς την άποψη ότι Έλληνας γίνεσαι υποστήριξαν περίπου το 42%-44% των αποφοίτων λυκείου και των αποφοίτων ΑΕΙ ή ΤΕΙ, με τους αποφοίτους υποχρεωτικής εκπαίδευσης που μοιράζονται την ίδια άποψη να είναι πάντως πολύ λιγότεροι. Από τα δύο ευρήματα συνδυαστικά προκύπτουν δύο πιθανά ενδεχόμενα: (1) η τυπική μόρφωση ως μεταβλητή δεν είναι πλέον σε θέση να προσδιορίσει το αξιακό σύστημα του ατόμου και κατά συνέπεια εντοπίζονται πολιτισμικά εσωστρεφείς και εξωστρεφείς απόψεις σε όλα τα μορφωτικά στρώματα, (2) η εμπειρία της συνύπαρξης με μετανάστες στο σχολείο, στη γειτονιά, στον χώρο εργασίας, εμπειρία συχνότερη και εντονότερη στις μικρότερες ηλικιακές κατηγορίες δημιουργεί τις συνθήκες αποδοχής της άποψης ότι Έλληνας μπορείς να γίνεις, ακόμα και αν δεν έχεις ελληνικές ρίζες.

Πάντως το ζήτημα του περιεχομένου που αντιστοιχεί στην ταυτότητα «του Έλληνα» μοιάζει να αποτελεί κεντρικό στοιχείο της κλασικής αντιπαράθεσης «αριστεράς-δεξιάς». Μεταξύ όσων αυτό-προσδιορίζονται ως «αριστεροί», μόνο το 36% δηλώνουν ότι Έλληνας γεννιέσαι με το 57% να δηλώνουν ότι Έλληνας γίνεσαι. Από την άλλη, μεταξύ όσων προσδιορίζονται ως «δεξιοί» το 63% δηλώνουν ότι Έλληνας γεννιέσαι και μόνο το 34% ότι Έλληνας γίνεσαι. Παρά το γεγονός ότι η διάκριση δεν είναι καθαρή, το ζήτημα μοιάζει να αποτελεί ακόμα κομβικό στοιχείο της διάκρισης. Σε κάθε περίπτωση, είναι πιθανό ότι ο όποιος πολιτικός χαρακτήρας της διάκρισης των δύο απόψεων θα ξεπεραστεί στο μέλλον, καθώς ο αριθμός των πολιτών που θα έχουν βιώσει την εμπειρία της κοινής συμβίωσης με μετανάστες, όπως έχουν ήδη κάνει οι σημερινοί εικοσάχρονοι και τριαντάχρονοι, θα μεγαλώνει θεαματικά.