Πώς είναι να είσαι Πρόεδρος της Δημοκρατίας;

Η Θεσσαλονίκη δεν είναι μόνο η δεύτερη πιο μεγάλη πόλη της Ελλάδας με αυτό το τόσο ιδιαίτερο χρώμα που σε κάνει να θες πάντα να επιστρέφεις, αλλά και γενέθλιος τόπος της Κατερίνας Σακελλαροπούλου. Και, μολονότι είχα τη χαρά να συνοδεύσω και παλαιότερα την Πρόεδρο σε ταξίδι της και την έχω ήδη παρατηρήσει δημοσιογραφικά, αυτή η φορά θα είχε ένα επιπλέον ενδιαφέρον. Όχι μόνο γιατί ήταν ένα διήμερο Πολιτισμού αφιερωμένο στο εξωστρεφές πρόσωπο της συμπρωτεύουσας —αν και σε μια δύσκολη συγκυρία λόγω της πανδημίας—, αλλά και γιατί με τον τόπο στον οποίο έχουμε γεννηθεί αναπτύσσουμε μια ιδιαίτερη σχέση. Θα το έβλεπα άραγε αυτό στην Πρόεδρο της Δημοκρατίας; Θα παρατηρούσα αυτή την εσωτερική συγκίνηση που μας κάνει πιο χαλαρούς και οικείους όταν βρισκόμαστε εκεί όπου ανακινούνται τα κρυφά νήματα της καταγωγής μας και της προσωπικής μας ιστορίας;

Το ηλιόλουστο πρωινό του ταξιδιού ξεκινά με μια στάση στον Ναύσταθμο Σαλαμίνας για να παραστεί η ΠτΔ στην τελετή ονοματοδοσίας του Πλοίου Γενικής Υποστήριξης «ΑΙΑΣ», με τον χειμωνιάτικο αέρα του Αργοσαρωνικού να είναι κάτι παραπάνω από δροσερός. Το εμβατήριο της μπάντας δίνει τον τόνο στον βηματισμό της Προέδρου, που βέβαια είναι και Αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων, και ο λίγο παράφωνος ήχος του εθνικού ύμνου που τραγουδούν οι άνδρες του Ναυτικού κατά την έπαρση της σημαίας έχει κάτι συγκινητικό. Με το πέρας της τελετής συνεχίζουμε προς το στρατιωτικό αεροδρόμιο, στην Ελευσίνα, και επιβιβαζόμαστε στο αεροπλάνο της στρατιωτικής αεροπορίας που σε λιγότερο από μία ώρα θα μας πάει στη Θεσσαλονίκη. Μια εικόνα από την πτήση αιχμαλωτίζει το βλέμμα μας, η Πρόεδρος μάς καλεί να κοιτάξουμε από το παράθυρο: τα σύννεφα, όπως τα βλέπουμε από ψηλά, φτιάχνουν μια συμπαγή έκταση σαν άσπρο χιονισμένο πέλαγος, με μια νησίδα γης να ξεπροβάλλει στο κέντρο της: την κορυφή του Ολύμπου.

Η διαδρομή από το Αεροδρόμιο Μακεδονία δεν διαρκεί πολύ, και οι επάλληλες ζώνες με τα κτίρια γραφείων και τα απρόσωπα οικοδομικά συγκροτήματα που αφήνουμε πίσω μάς θυμίζουν πως, ναι, είμαστε στη συμπρωτεύουσα. Το ξενοδοχείο μας βρίσκεται στην άλλη πλευρά της πόλης, και έχουμε δυόμισι ώρες μέχρι την πρώτη επίσκεψη στη Δημοτική Πινακοθήκη Θεσσαλονίκης, σε ένα υπέροχο αρχοντικό όπου η Πρόεδρος θα ξεναγηθεί στην έκθεση «Νικόλαος Γύζης - 120 χρόνια από τον θάνατό του».

Ο χρόνος είναι πυκνός και το πρόγραμμα κάτι παραπάνω από γεμάτο: σε δυο μέρες θα εγκαινιάσει τη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης και θα περιηγηθεί στα περίπτερά της, θα ξεναγηθεί σε τρεις εκθέσεις (δύο ζωγραφικής και μία φωτογραφίας), θα εγκαινιάσει ένα σημαντικό λογοτεχνικό αρχείο στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, θα συναντηθεί με παιδιά, με φοιτητές, με γυναίκες, θα παραστεί σε γεύμα με τον δήμαρχο. Αυτό που ξεχωρίζει είναι το προσωπικό ενδιαφέρον, αυτή η φυσική περιέργεια που έχουν οι άνθρωποι για τα πράγματα γύρω τους όταν τους αφορούν. Είναι κάτι που το βλέπεις σαν παρατηρητής, σαν τρίτος. Οι ξεναγήσεις στις εκθέσεις, όπως και οι προγραμματισμένες συναντήσεις, δεν έχουν τυπικό ή εθιμοτυπικό χαρακτήρα. Η επισημότητα του θεσμού είναι φυσικά πάντοτε εκεί: είναι η πρώτη πολίτης του κράτους, και οι άνθρωποι που τη συνοδεύουν ή την υποδέχονται είναι σε εγρήγορση — δεν υπάρχει υψηλότερη τιμή από το να σε επισκέπτεται η ΠτΔ. Εντέλει όμως ο άνθρωπος είναι που χρωματίζει τον θεσμό και από εκεί πηγάζει και η δύναμη του παραδείγματος —από αυτά που επιλέγει να δει και να ακούσει—, πράγμα που αποτελεί και δική της φιλοδοξία, όπως θα πει και η ίδια το επόμενο βράδυ. Σαν να μας λέει, ο πολιτισμός και οι άνθρωποί του δεν βρίσκονται στις παρυφές μιας πόλης, αλλά είναι βασικό σημείο αναφοράς και εξωστρέφειας· και η επαφή με την τέχνη για τον καθένα από εμάς δεν γίνεται «παρεμπιπτόντως»: την έχουμε ανάγκη και μας εξανθρωπίζει· όπως και η ανάγνωση άλλωστε, η επαφή με το βιβλίο, που έχει την τιμητική του στην πόλη αυτές τις μέρες.

Έτσι, όταν ανεβαίνει στο βήμα για να εκφωνήσει τον επίσημο χαιρετισμό της στην εκδήλωση των εγκαινίων της Διεθνούς Εκθέσεως Θεσσαλονίκης, την ημέρα μάλιστα της ονομαστικής της εορτής, αισθάνεται την ανάγκη να πει: «Βρίσκομαι στην πόλη που γεννήθηκα και έχει μια πολύ σημαντική θέση στην καρδιά μου... σε μια γιορτή για το βιβλίο, που επίσης είναι ένα θέμα που με αγγίζει βαθιά, και γι’ αυτό αισθάνομαι ότι δεν έχετε να με ευχαριστείτε για κάτι. Εγώ σας ευχαριστώ. Είναι ένα πάρα πολύ ωραίο δώρο που μου κάνατε σήμερα».

Είναι το θεσμικό κομμάτι του προγράμματος —η Έκθεση τελεί υπό την αιγίδα της Προεδρίας—, την ακούω όμως που λέει πως περιμένει το πρωί της επόμενης μέρας που θα επιστρέψουμε για να περιηγηθεί στα περίπτερα αλλά και να συναντήσει τριάντα παιδιά της Τρίτης τάξης του 6ου Δημοτικού Πολίχνης, και αναρωτιέμαι γιατί να είναι σημαντική σε μια ΠτΔ μια συνάντηση με παιδιά δημοτικού.

Τα παιδιά δεν χάνουν τον αυθορμητισμό τους, τα ρωτάει για το αγαπημένο τους βιβλίο και αυτά ξεθαρρεύουν και αφηγούνται ιστορίες, κι εκείνη τους προτείνει βιβλία που θεωρεί σημαντικά και που ήθελε να τους τα αφήσει, «Αλλά μέσα στα πολλά που έχει το πρόγραμμά μου τα ξέχασα στην Αθήνα, θα σας τα στείλω όμως στο σχολείο να τα έχετε στη βιβλιοθήκη σας, να τα διαβάζετε». Ίσως σε κάποια να μπήκε ένας σπόρος για το «μικρόβιο» του διαβάσματος, σκέφτομαι, δεν συμβαίνει καμιά φορά σαν παιδιά να ακούμε κάτι που μας αλλάζει τη ζωή; Γιατί όχι αυτό που τους λέει στο τέλος; «Να έχετε πάντα ένα βιβλίο στα χέρια σας. Είναι ο πιο πολύτιμος φίλος. Με αυτόν δεν θα μαλώσετε ποτέ, δεν θα χωρίσετε ποτέ, θα είναι πάντα εκεί για εσάς. Μην αφήσετε τους κανονικούς φίλους. Είναι άλλο πράγμα η πραγματική ζωή, δεν υποκαθιστά την πραγματική φιλία των ανθρώπων το βιβλίο… είναι όμως ένας πολύτιμος φίλος άλλου είδους για τον καθένα μας. Να είστε πάντα καλά, να διαβάζετε και να ονειρεύεστε».

«Το σύνολο των γραπτών του είναι και η μόνη πνευματική κληρονομιά μιας λογοτεχνικής γενιάς που σημάδεψε τη μεταπολεμική ιστορία της Θεσσαλονίκης και άφησε βαθύ αποτύπωμα στις συνειδήσεις των πολιτών της», λέει στην ομιλία της, κι όση ώρα είναι εκεί, ακριβώς δίπλα, στην αίθουσα του Αναγνωστηρίου, σε δύο από τα τραπέζια μελέτης την περιμένουν τέσσερις ομάδες φοιτητών και ερευνητών του ΑΠΘ με τους επιστημονικούς τους υπεύθυνους και τον πρύτανη.

Ένας άλλος κόσμος εδώ, ζωντανός και τρομερά υποσχόμενος. Η πρόεδρος κάθεται με τους νέους αυτούς επιστήμονες που έχουν πάθος για την έρευνα, με διακρίσεις στο εξωτερικό και προσφορά στην κοινωνία, και τους ακούει προσεκτικά να της μιλάνε για τα πρότζεκτ που έχουν αναλάβει και για όσα έχουν καταφέρει. Αλήθεια, εσείς το ξέρετε ότι υπάρχει φοιτητική ομάδα που κατασκευάζει και εκτοξεύει διεθνώς βραβευμένους πυραύλους (!) ή ότι πριν λίγες μέρες ήταν στο ΑΠΘ γερμανική αντιπροσωπία για να πάρει τεχνογνωσία για την ανάλυση στα λύματα και την αντιμετώπιση της πανδημίας; Τους ακούει όλους εντυπωσιασμένη και τους λέει πόσο περήφανους μας κάνουν.

Στο γεύμα από τον Δήμαρχο, που ακολουθεί κάπου στη Μητροπόλεως, ξεκλέβω λίγο χρόνο για να περπατήσω πάνω-κάτω την πλατεία Ναβαρίνου, κι όταν επιστρέφω με φωνάζει και με ρωτάει πού πήγα. Όσο καιρό κι αν έχεις να έρθεις στη Θεσσαλονίκη—λέμε πριν πάω στο τραπέζι μου—, αν την έχεις ζήσει, κάποιοι περίπατοι, όπως πρωτίστως αυτός στην Παλιά και στη Νέα Παραλία, σε κάνουν αμέσως να νιώθεις ξανά κομμάτι της, σαν να μην έφυγες ποτέ.

Το γεύμα είναι υπέροχο, αλλά ο χρόνος πιέζει, και η μιάμιση ώρα ξεκούρασης στο ξενοδοχείο εξανεμίζεται από μια εμβόλιμη στάση στην πλατεία Αριστοτέλους, όπου έχει στηθεί ένα έκτακτο Κινητό Εμβολιαστικό Κέντρο. Μια πρωτοβουλία του δημάρχου εν όψει της αυξημένης κίνησης λόγω Black Friday— ο κόσμος που έχει βγει για ψώνια κάνει ουρά για να εμβολιαστεί! Δεν θέλει πολύ για να σκεφτείς ότι ένα εικοσιτετράωρο δεν τα χωράει όλα — μα δεν κουράζεται ποτέ; Μου επιβεβαιώνουν πως όχι. Από την άλλη, γινόταν να επισκεφτεί τη Θεσσαλονίκη και να μη στείλει ένα μήνυμα στους Έλληνες πολίτες για την αναγκαιότητα του εμβολιασμού; Μιλάει με τους γιατρούς και κάνει δήλωση στη δημόσια τηλεόραση που βρίσκεται εκεί: «Μακάρι να γίνει παράδειγμα για όλους, αυτό το δώρο που μας έχει δοθεί για να σώσουμε τον εαυτό μας και τους διπλανούς μας, να το χρησιμοποιήσουμε, να σπάσουμε το φράγμα, να απομονώσουμε τον ιό και να κερδίσουμε επιτέλους την ελευθερία μας. Μακάρι, ειλικρινά, να ακούσουν όλοι όσοι μπορούν. Για να έχουμε και τα καλύτερα Χριστούγεννα που μπορούμε, μέσα σε αυτές τις συνθήκες. Να είστε όλοι καλά». Μακάρι…

Οι φίλες της Προέδρου κι ένα ποτήρι κρασί

Το απόγευμα, όσο εγκαινιάζει την έκθεση «Φιλελληνισμοί, 1780-1860» στο Μουσείο Βυζαντινής Τέχνης και ξεναγείται στα πλούσια εκθέματά της, πηγαίνουμε να ετοιμάσουμε τις λεπτομέρειες μιας εντελώς ξεχωριστής συνάντησης. Αν ο Πολιτισμός και οι Άνθρωποι ήταν σκοπός του ταξιδιού, ήξερα από πριν ότι εδώ βρισκόμαστε αμιγώς στη δεύτερη κατηγορία αλλά δεν είχα καταλάβει πώς και τι… Τα πράγματα, ως συνήθως, αποκτούν τη δική τους δυναμική, όπως εκείνο το βράδυ που η Πρόεδρος θα έπινε σε ένα θεσσαλονικιώτικο bistro ένα κρασί με έντεκα γυναίκες της πόλης σε μία ανθρώπινη, σχεδόν ιδιωτική στιγμή.

Οι φίλοι των φίλων μου είναι και δικοί μου φίλοι, λέμε, κι έτσι γίνεται κι εδώ με συνδετικό κρίκο τη συγγραφέα Σοφία Νικολαΐδου, προσωπική φίλη της προέδρου. «Κυρία Πρόεδρε, πόσο μας τιμά που μας καλέσατε σε αυτή τη βραδιά…» της λένε κι όσο περνάει η ώρα και γίνονται οι συστάσεις, χτίζεται μια οικειότητα ανάμεσα στους συνδαιτυμόνες αυτού του τραπεζιού. Μία συμβολαιογράφος, μία διδάσκουσα στο Πανεπιστήμιο, δύο φιλόλογοι στο Πειραματικό Σχολείο του ΑΠΘ, μία δασκάλα, μία ιδιοκτήτρια φροντιστηρίου αγγλικών, μία ζωγράφος, μία εργαζόμενη στο σκληρό κόσμο των πωλήσεων σε μεγάλη εταιρία, μία νέα μητέρα που μεγαλώνει μόνη το παιδί της, μία δημοσιογράφος, σχεδόν όλες τής απευθύνουν κι από μια σκέψη τους για εκείνη, με σεβασμό πάντα στον θεσμό, αλλά και με τρυφερότητα στον άνθρωπο. Έχει ενδιαφέρον να ακούς πώς τη βλέπουν και τι σκέφτονται για εκείνη…

 ♦♦♦ Κυρία πρόεδρε, για εμάς τους νομικούς δεν ξέρετε πόσο σημαντική είναι η διαδρομή σας στο χώρο μας/ Ήταν τόσο ωραίο που κάνατε αυτή την εκπομπή στα «Πλάνα με Ουρά», ήταν εξαιρετική, σας αγαπάμε γιατί είστε και ζωόφιλη, ένας κανονικός άνθρωπος/ Για μένα είναι κυρίως αυτό το πιο ανθρώπινο πρόσωπο, δεν είναι ότι μιλάτε για τη γάτα σας αλλά ότι ένας πρόεδρος τολμάει να μιλήσει για αυτό το θέμα, δεν το θεωρεί ποταπό, δευτερεύον/ Αισθάνθηκα ότι ο πολιτισμός ήταν πολύ παραμελημένος, σώσατε το πολιτιστικό πρόσωπο της χώρας, αλλά τιμάτε και την πόλη μας, πηγαίνετε στα μουσεία, γνωρίζετε τους ανθρώπους τους, υπήρχε ένα κενό όλα τα προηγούμενα χρόνια/ Είστε η πρόεδρος της καρδιάς μας, είναι κάτι που λέμε μεταξύ μας και νομίζω το λέει πολύς κόσμος, προσωπικά σας παρακολουθώ και σας θαυμάζω από τον αγώνα που δώσατε για τα προσφυγικά της Αλεξάνδρας στο ΣτΕ/ Σαν άνθρωπος της όρασης και της παρατήρησης των μικρών πραγμάτων, που όμως έχουν σημασία, θέλω να προσθέσω μία λεπτομέρεια: κάθε φορά που καταθέτετε στέφανο, σας παρατηρώ που φτιάχνετε με τα χέρια τις κορδέλες, μια κίνηση συμβολική, μια συγκινητική χειρονομία που τιμάει σαν χάδι αυτούς που έφυγαν./ Πόσο μας κάνετε περήφανες με αυτή τη νέα πνοή που έχετε δώσει στον θεσμό, αυτό τον καινούργιο αέρα πόσο τον χρειαζόμασταν, και όχι μόνο γιατί είστε γυναίκα αλλά επειδή είστε η Κατερίνα Σακελλαροπούλου/ Επιτέλους ένας Πρόεδρος της Δημοκρατίας που μιλάει για τα θέματα που συζητάει η κοινωνία, όπως το podcast που κάνατε για την κακοποίηση των γυναικών, το κάναμε στο σχολείο, τα παιδιά είναι εντυπωσιασμένα από το ότι η πρόεδρος έχει μια τόσο ανθρώπινη διάσταση/ Εγώ θέλω να σας πω πως είναι ανακουφιστικό να υπάρχει σε αυτή τη θέση κάποιος που μιλάει με τρόπο ειλικρινή, οι ομιλίες σας, αυτά που ανεβάζετε στο Facebook, ο λόγος σας δεν είναι ποτέ ξύλινος… ♦♦♦                                         

Συστήνεται κι εκείνη, τους μιλάει για την καταγωγή της και την ιστορία της, τους λέει ότι η Θεσσαλονίκη είναι η πόλη που τη συγκινεί γιατί εδώ γεννήθηκε και έζησε μέχρι το ’63, οπότε και μετακόμισαν στην Αθήνα, στη Δευτέρα δημοτικού. «Στην Αθήνα δεν είχαμε κανένα συγγενή, ήμουν πάντα μόνη με τις φίλες μου, είμαι και μοναχοπαίδι, δεν είχα αδέρφια. Κρατούσα λοιπόν τις επαφές εδώ και στη Σταυρούπολη Ξάνθης –οι γονείς της μητέρας μου είναι από την Κομοτηνή και την Ξάνθη–, ήταν το χωριό μας, εκεί πήγαινα σε όλες τις διακοπές». Έχετε αναμνήσεις; «Απολύτως, όλες μου οι διακοπές ήταν εκεί, έχω τη στιγμή μπροστά μου, για αυτό λατρεύω το τρένο, γιατί με το τρένο ταξίδευα μια ζωή. Και για αυτό, όταν ξεκίνησα να διδάσκω αργότερα στη Σχολή Δικαστών, για 10 χρόνια, ερχόμουν σχεδόν πάντα με το τρένο Κυριακή και έφευγα Τρίτη, γιατί αυτό είναι που κουβαλάω από την παιδική μου ηλικία, να φτάνω στον σταθμό στη Σταυρούπολη, να με περιμένει ο παππούς μου δακρυσμένος με την ξαδέρφη μου και φεύγοντας να με ξεπροβοδίζουν – κι έτσι, κλαίγοντας πήγαινα, κλαίγοντας ερχόμουν. Για αυτό και το πρώτο ταξίδι που έκανα στη Θράκη ήταν εκεί, ήταν στα γενέθλιά μου στις 30 Μαΐου, το είχε κανονίσει η ομάδα μου κι ήταν από τις πολύ όμορφες στιγμές και αναμνήσεις».

 Όπου πηγαίνει στα ταξίδια της θέλει να γνωρίζει την τοπική κοινωνία, εξηγεί, αυτό είναι που την ευχαριστεί, το οινοποιείο που θα επισκεφτεί, εκείνη η συνάντηση στη Θράκη με κοπέλες χριστιανές και μουσουλμάνες… Κι αν συνήθως όλα αυτά τα κάνει, ας πούμε, με την επαγγελματική της ιδιότητα, ως ΠτΔ, αυτή τη φορά το σκέφτηκε σαν κάτι πιο παρεΐστικο, θέλοντας να δει πώς ζουν οι γυναίκες της Θεσσαλονίκης, να γνωρίσει και να συνδεθεί με γυναίκες της γενιάς της αλλά και πιο νέες.

Ανταλλάσσουν ιστορίες, συζητούν θέματα που συζητάμε συνήθως οι γυναίκες στις μεταξύ μας συναναστροφές, για τη διαφήμιση της Lacta και την έμφυλη βία, για τις γυναικοκτονίες, «Όλα είναι θέμα παιδείας, πώς μεγαλώνουμε τα παιδιά μας».

 Τη ρωτούν αν έχει υποστεί διακρίσεις στην επαγγελματική της πορεία αλλά και πώς είναι να είσαι Πρόεδρος της Δημοκρατίας. Μας το περιγράφει σαν ένα μεγάλο ταξίδι, μια εμπειρία ζωής όπου υπάρχει το περίγραμμα του ρόλου και των αρμοδιοτήτων από το Σύνταγμα και όλα αυτά που πρέπει να κάνει, και υπάρχει και η παράδοση, τα πράγματα που είθισται να κάνει (ή να μην κάνει) ένας πρόεδρος.

Σκέφτομαι πόσα πράγματα δεν κάνουν οι ΠτΔ: δεν δίνουν συνεντεύξεις, δεν κάνουν podcast, δεν μιλάνε για την κακοποίηση των γυναικών ούτε για το αγαπημένο τους ζώο στην τηλεόραση, δεν ζητούν από τον μάγειρα του Προεδρικού να μαγειρέψει για την κοινωνική κουζίνα Άλλος Άνθρωπος στο Μεταξουργείο και μετά να πάνε και οι ίδιοι εκεί, Παραμονή Χριστουγέννων, δεν πηγαίνουν σε όλες τις ακριτικές περιοχές της χώρας, στις πόλεις και τα χωριά της περιφέρειας, δεν υποδέχονται παιδιά Ελληνάκια και ξένα στο Προεδρικό, δεν επισκέπτονται τόσα μουσεία ούτε και συναντούν ολόκληρες τάξεις παιδιών σε εκθέσεις βιβλίων. Μας εξηγεί: «Αυτό που προσπαθώ είναι να μην μπερδεύω την παράδοση με τα στερεότυπα. Επειδή κάποια δεν τα έκαναν οι προηγούμενοι, ποιος λέει ότι δεν πρέπει να γίνονται; Θέλω, και το προσπαθώ, να ανοίξει προς την κοινωνία όχι μόνο το Μέγαρο αλλά και ο ίδιος ο θεσμός, να νιώσουν οι Έλληνες ότι η Προεδρία της Δημοκρατίας τούς αφορά, ότι είναι εκεί ένας άνθρωπος δικός τους, για αυτό πηγαίνω σε πάρα πολλά πράγματα και μετέχω όσο μπορώ. Τα θέματα που με συγκινούν είναι το περιβάλλον, τα δικαιώματα, ο ρόλος της γυναίκας, ή το να πάω στα προσφυγόπουλα… γύρω από αυτά κινούμαι και προσπαθώ να κάνω ό,τι μπορώ — γιατί και τα τρέχοντα είναι πάρα πολλά. Άρα κάνω αυτά που πρέπει να κάνω γιατί είναι στα καθήκοντά μου, και προσπαθώ να κάνω και κάποια που μου τα λέει η καρδιά μου, ή που τα κάνω κέφι, να το πω απλά, όπως είναι τα θέματα πολιτισμού — να πάω σε μια έκθεση ζωγραφικής, σε μια παράσταση…»

Προσπαθείτε να μείνετε άνθρωπος, της λένε και δείχνει να ξαφνιάζεται. «Αυτό ελπίζω να μην είναι μεγάλη φιλοδοξία, εγώ το θεωρώ αυτονόητο!» (γελάνε)

Τι τη συγκινεί; Τι θα της μείνει από αυτή την τόσο μοναδική εμπειρία; «Βλέπω αυτά τα δύο χρόνια και λέω πως αυτά που θα μου μείνουν –και πάρα πολλά ακόμα βεβαίως– είναι εκείνη η μέρα Παραμονή Χριστουγέννων με την κυρα-Ρήνη στην Κίναρο, ή το καλοκαίρι στο Καστελόριζο, και χαίρομαι με τις επισκέψεις σε όλα τα μικρά μέρη και νησιά, αλλά κι εδώ στη Θεσσαλονίκη, που βλέπω αυτή την προσωπική σχέση με τους ανθρώπους. Όπως κάθε φορά που θυμάμαι αυτή τη γιαγιά νησιώτισσα στην Κάλυμνο, που ήρθε μες στη μέση του δρόμου να μας φέρει δυο μπουκαλάκια νερό, ήταν καλοκαίρι και είχε ζέστη. Μου φίλησε λοιπόν τα χέρια, όχι από σεβασμό αλλά από τρυφερότητα –και η γιαγιά μου το έκανε, μας φίλαγε στα χέρια–, και μου είπε, “Κορίτσι μου, σε καμαρώνουμε στην τηλεόραση”. Εμένα αυτή η κουβέντα μπορεί να μου κρατήσει για μήνες, κι αυτά είναι που γεμίζουν την ψυχή του ανθρώπου. Και βέβαια, τα υπόλοιπα θέλω να τα κάνω καλά».

Νομίζω ήταν από τις βραδιές που θα θυμάται, όπως ασφαλώς θα τη θυμούνται κι εκείνες, ας το πούμε… οι καινούργιες φίλες της Προέδρου.

Το επόμενο πρωί είναι ημέρα επιστροφής. Το απόγευμα έχει να πάει στο Μέγαρο σε μια εκδήλωση, ζωγραφική παιδιών που βραβεύθηκαν για το ’21, «Κι όταν είναι θέματα με παιδιά, θέλω να πηγαίνω». Μια τελευταία ξενάγηση στην κεντρική έκθεση της φετινής Photobiennale με τίτλο «The Real and the Record».

Το MOMus είναι στις Αποθήκες στο Λιμάνι, κι έτσι μας κάνει αυτό το δώρο που συνήθως κάνει στον εαυτό της και την ομάδα της πριν την αναχώρηση: περπατάμε κατά μήκος της παραλίας. Γιατί ποιος μπορεί να φύγει από τη Θεσσαλονίκη χωρίς να αφουγκραστεί την ατμόσφαιρα αυτού του περιπάτου πλάι στη θάλασσα, χωρίς να αφήσει το βλέμμα του να χαθεί για λίγο σε αυτό το γκριζωπό, ομιχλώδες χρώμα του Θερμαϊκού, με τα καράβια στον ορίζοντα μιας γλυκιάς χειμωνιάτικης μέρας και τον Λευκό Πύργο στο βάθος; Ούτε καν η Πρόεδρος της Δημοκρατίας — ή σωστότερα, πόσο μάλλον η Πρόεδρος της Δημοκρατίας, η Κατερίνα Σακελλαροπούλου…