Βρετανία: O Κιρ Στάρμερ, η μακρά παράδοση σοσιαλδημοκρατίας και το πρόβλημα της φτώχειας που παραμένει
Το μείζον πρόβλημα της βρετανικής κοινωνίας σήμερα είναι η φτώχεια: μια θεωρούμενη πλούσια χώρα —στην 6η θέση παγκοσμίως σε ονομαστικό ΑΕΠ— διακρίνεται στο πέρασμα των δεκαετιών, όχι μόνο από τις περιβόητες οικονομικές και κοινωνικές «ανισότητες», αλλά από φτώχεια με αντικειμενικά κριτήρια. Αν και σήμερα η φτώχεια δεν είναι ίδια με εκείνη της δεκαετίας του 1930 ή του 1950, φαίνεται ότι πλήττει το 1/4 του πληθυσμού. Το 1950 η φτώχεια ήταν σε μεγάλο βαθμό απόλυτη με έλλειψη βασικών αγαθών όπως τροφή, ένδυση, στέγη, υγειονομική περίθαλψη —κι αυτό μολονότι μετά τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο το Εθνικό Σύστημα Υγείας εξασφάλιζε δωρεάν ιατρικές υπηρεσίες και είχαν δημιουργηθεί πολλοί θεσμοί κοινωνικής πρόνοιας. Σήμερα μιλάμε κυρίως για σχετική φτώχεια, δηλαδή για σημαντικά χαμηλότερο βιοτικό επίπεδο από τον μέσο όρο, ακόμα και αν όλοι έχουν πρόσβαση στα βασικά.
Αν και το Κοινωνικό Κράτος μετά το 1945 μείωσε τη φτώχεια τις επόμενες δεκαετίες, έκτοτε έχουν μεσολαβήσει πολλές κοινωνικές αλλαγές —αύξηση του πληθυσμού, αποβιομηχάνιση, τεράστια εισροή μεταναστών— καθώς και πολλά μέτρα λιτότητας και περικοπών. Σήμερα υπάρχουν ακόμα μηχανισμοί πρόνοιας, αλλά κρίνονται πλέον ανεπαρκείς: το Εθνικό Σύστημα Υγείας, άλλοτε το καμάρι της Βρετανίας, είναι ξεχαρβαλωμένο. Πολλοί Βρετανοί αδυνατούν να τραφούν σωστά και καταφεύγουν στις 1.700 υπάρχουσες τράπεζες τροφίμων· παραλλήλως, δεν έχουν χρήματα να ζεστάνουν το σπίτι τους: συχνά πρόκειται για ανέργους, αλλά εξίσου συχνά για εργαζομένους χωρίς επαρκές εισόδημα (in-work poverty). Αν και στη σημερινή Βρετανία δεν είναι ορατή η μεταπολεμική μιζέρια με παιδιά ξυπόλητα στους δρόμους ή με έλλειψη τρεχούμενου νερού και αποχέτευσης, υπάρχει κοινωνικός αποκλεισμός, αστεγία, και φτώχεια εργαζομένων, που θεωρείται απαράδεκτη για πλούσια χώρα του 21ου αιώνα. Σήμερα, το 21% των κατοίκων της Βρετανίας ζουν σε «σχετική φτώχεια»: περισσότερο πλήττονται οι πολύτεκνοι (μέχρι το 2017 ετίθεντο περιορισμοί στα επιδόματα σε οικογένειες με περισσότερα από δύο παιδιά), οι μονογονεϊκές οικογένειες και οι μοναχικοί συνταξιούχοι. Υπολογίζεται ότι 4,3 εκατομμύρια παιδιά ζουν σε «σχετική φτώχεια», ενώ 6 εκατομμύρια άτομα έχουν εισόδημα πολύ κάτω από το όριο φτώχειας. Σε «απόλυτη» φτώχεια βρίσκονται περίπου 3,8 εκατομμύρια άτομα, συμπεριλαμβανομένου 1 εκατομμυρίου παιδιών. Και, πώς συμβαίνει σε όλες τις χώρες, μερικές περιοχές είναι φτωχότερες από άλλες: τα Midlands παρουσιάζουν ποσοστά παιδικής φτώχειας έως και 55%. Εκτεταμένη φτώχεια παρατηρείται επίσης στη Βορειοδυτική Αγγλία, σε ορισμένες συνοικίες του Λονδίνου και στο Γιόρκσαϊρ, ενώ αντιθέτως, η Ανατολική Αγγλία, η Νότια Δυτική και η Νότια Ανατολική Αγγλία παρουσιάζουν χαμηλά ποσοστά φτώχειας, περίπου 17% έως 19%. Όσο για τις εθνοτικές ομάδες, φαίνεται ότι η φτωχότερη είναι η μπαγκλαντεσιανή με δεύτερη την πακιστανική, αν και στο εσωτερικό τους υπάρχουν μεγάλες ανισότητες.
Πολλά άτομα και οικογένειες καταφεύγουν σε ατομικό δανεισμό από τοκογλυφικές εταιρείες οι οποίες δανείζουν με τόκο 200-1.000% ετησίως. Αν και από το 2015 ο κρατικός θεσμός Financial Conduct Authority (FCA) προσπάθησε να θέσει εκτός νόμου αυτά τα εξωφρενικά επιτόκια, οι εταιρείες δανεισμού επέζησαν (Klarna, Clearpay, Laybuy) παγιδεύουν πολλά νοικοκυριά σε φαύλο κύκλο δανεισμού και φτώχειας.
Η Εργατική κυβέρνηση Κιρ Στάρμερ έχει προτείνει ένα πακέτο αντιμετώπισης της φτώχειας. Τον Ιούλιο του 2024 δημιούργησε το Child Poverty Taskforce, μια ειδική ομάδα εργασίας με εντολή να καταρτίσει δεκαετή στρατηγική για τη μείωση της παιδικής φτώχειας, και τον Δεκέμβριο του 2025 το Child Poverty Strategy με στόχο την έξοδο 550.000 παιδιών από τη φτώχεια μέχρι το τέλος της τετραετίας. Επίσης, κατάργησε το όριο των δύο παιδιών στα επιδόματα από τον προϋπολογισμό: η κατάργηση έχει δεχθεί κριτική διότι ενθαρρύνει την ανεύθυνη απόκτηση παιδιών και τις μονογονεϊκές οικογένειες. Η κυβέρνηση πάντως υπολογίζει ότι 450.000 παιδιά θα βγουν από τη φτώχεια λόγω αυτής της αλλαγής. Σύμφωνα με το κείμενο της στρατηγικής, από τον Ιούλιο 2024 η κυβέρνηση έχει ήδη προχωρήσει σε αυξήσεις του κατώτατου μισθού και έχει δώσει για πρώτη φορά αύξηση πάνω από τον πληθωρισμό στη βασική συνιστώσα ενός βασικού επιδόματος ως εργαλείο ενίσχυσης των χαμηλόμισθων και χαμηλοσυνταξιούχων, ενώ έχει εφαρμόσει μέτρα ειδικά για γονείς και παιδιά σε οικογένεια χαμηλού εισοδήματος. Ο Κιρ Στάρμερ αντιμετωπίζει εξάλλου τη μόνιμη κρίση στέγης και την κρίση της ενέργειας: ένα κυβερνητικό πακέτο 3,4 δις λιρών προβλέπει την ενεργειακή αναβάθμιση 350.000 κατοικιών, από τις οποίες περίπου 250.000 είναι χαμηλού εισοδήματος ή κοινωνικές κατοικίες —τα χρήματα είναι πάρα πολύ λίγα. Προβλέπεται επίσης χρηματοδότηση για την κατασκευή και ανακαίνιση κοινωνικής στέγης και καλύτερων προσωρινών κατοικιών. Στο ίδιο πλαίσιο, η κυβέρνηση προβλέπει μείωση των λογαριασμών ενέργειας κατά περίπου 150 λίρες τον χρόνο για το κάθε νοικοκυριό μέσω συνδυασμού ρυθμίσεων και ενεργειακών παρεμβάσεων. Παραλλήλως, έχει εξαγγείλει δημιουργία 1.000 “Best Start Family Hubs” – κέντρα υποστήριξης για μικρά παιδιά και γονείς, που θυμίζουν τις δομές Sure Start της εποχής Τόνι Μπλερ και Γκόρντον Μπράουν, με σκοπό συνδυασμένες υπηρεσίες (συμβουλευτική, υγεία, ψυχοκοινωνική στήριξη) για οικογένειες σε μειονεκτικές περιοχές.
Αν και η Βρετανία έχει μακρά παράδοση σοσιαλδημοκρατίας, το πρόβλημα της φτώχειας δεν μπόρεσε να το λύσει. Με βάση το πραγματικό διαθέσιμο εισόδημα ανά κάτοικο, βρίσκεται στην 16η θέση στην Ευρώπη: οι αναλύσεις (Equality Trust, OECD κ.ά.) την κατατάσσουν ως τη χώρα με τις μεγαλύτερες ανισότητες στη Δυτική Ευρώπη.
13°
