ΗΠΑ: Η χαμένη νίκη του αμερικανικού Νότου

Ο μύθος των νότιων πολιτειών —της επονομαζόμενης «Συνομοσπονδίας»— για τον πόλεμο Βορείων-Νοτίων χρονολογείται από το 1866 και έχει περάσει από πολλές αναβιώσεις και υποχωρήσεις. Πρόκειται για μια θεωρία που δικαιώνει τον Νότο, τον οποίον παρουσιάζει ηρωικό και «θύμα» του βιομηχανικού Βορρά, απορρίπτοντας το ζήτημα της δουλείας ως αίτιο του εμφυλίου πολέμου. Από τότε, η επονομαζόμενη «Lost Case of the Confederacy» συνέχισε να επηρεάζει τις σχέσεις των φυλών και των φύλων καθώς και τις θρησκευτικές και διοικητικές αντιλήψεις, όχι μόνο στις νότιες πολιτείες αλλά σε όλες τις ΗΠΑ. Η σημερινή κατάσταση των φυλετικών σχέσεων, η εξέλιξη των νόμων και το ύφος της διοίκησης οφείλει πολλά σε αυτό το παρελθόν του διχασμού μεταξύ Βορρά και Νότου, καθώς και στην πικρή ήττα του Νότου που παίρνει την εκδίκησή του.

Η θεωρία του «καλού Νότου» γνώρισε μεγάλη δημοτικότητα στις αρχές του 20ού αιώνα, όταν οι υποστηρικτές της τίμησαν με πομπώδεις τελετές τους βετεράνους των Συνομόσπονδων Πολιτειών, οι οποίοι έφταναν τότε στο τέλος της ζωής τους. Στη συνέχεια, αναβίωσε κατά διάρκεια των δεκαετιών 1950 και 1960 ως αντίδραση στην αυξανόμενη δημόσια στήριξη για τη φυλετική ισότητα: οι οργανώσεις της «χαμένης νίκης» άρχισαν να χτίζουν όλο και περισσότερα μνημεία πολεμιστών των Συνομόσπονδων Πολιτειών και να παρεμβαίνουν πιεστικά στη συγγραφή σχολικών βιβλίων ιστορίας, στα οποία η αφήγηση του Εμφυλίου Πολέμου δικαίωνε τους Νοτίους μαζί με την πολιτική της λευκής υπεροχής — η λευκή υπεροχή παραμένει κεντρικό χαρακτηριστικό της αφήγησης της «Lost Case of the Confederacy». Σήμερα, στο περιβάλλον της διοίκησης του Ντόναλντ Τραμπ, αυτή η αφήγηση γνωρίζει την εντονότερη αναβίωση της ιστορίας της.

Σε κάποιες πολιτείες της Αμερικής εμφανίζεται ισχυρό κίνημα ιστορικού αναθεωρητισμού, το οποίο ελαχιστοποιεί όλες τις σκοτεινές γωνίες της ζωής στον Νότο και εξαίρει το ιπποτικό πνεύμα, τη θρησκευτικότητα και την «ιδιαίτερη» θηλυκότητα των νότιων γυναικών, ενώ ταυτοχρόνως παρουσιάζει τους μαύρους σκλάβους «ασφαλείς» και «ευτυχισμένους»

Η θεωρία «Lost Case of the Confederacy» οφείλει το όνομά της σε ένα βιβλίο του δημοσιογράφου Έντουαρντ Α. Πόλαρντ, το «The Lost Cause: A New Southern History of the War of the Confederates», που κυκλοφόρησε το 1866, προωθώντας τον ισχυρισμό ότι αιτία του πολέμου ήταν τα τοπικά δικαιώματα των πολιτειών (τα οποία καταπατήθηκαν) και το ότι οι Νότιοι αναγκάστηκαν να αμυνθούν μπροστά στην επιθετικότητα του Βορρά. Ο Πόλαρντ απέρριπτε τον παράγοντα της δουλείας στην έναρξη του πολέμου, υποτιμώντας τη σκληρότητα της αμερικανικής δουλείας και φτάνοντας στο σημείο να τη στηρίζει ως τρόπο βελτίωσης της ζωής των Αφρικανών. Τα τελευταία χρόνια, η θρησκευτική δεξιά στον Νότο προσπαθεί να επιβάλει στην εκπαίδευση αυτή την αναθεωρητική ιστορία του Πόλαρντ, παρουσιάζοντας τις νότιες πολιτείες σαν έναν παράδεισο που χάθηκε μετά την ήττα του το 1865.

Σε πολιτείες όπως το Τενεσί, η Αλαμπάμα, το Μισισίπι, η Λουιζιάνα, η Βιρτζίνια και η Τζόρτζια εμφανίζεται ισχυρό κίνημα ιστορικού αναθεωρητισμού, το οποίο ελαχιστοποιεί όλες τις σκοτεινές γωνίες της ζωής στον Νότο και εξαίρει το ιπποτικό πνεύμα, τη θρησκευτικότητα και την «ιδιαίτερη» θηλυκότητα των νότιων γυναικών, ενώ ταυτοχρόνως παρουσιάζει τους μαύρους σκλάβους «ασφαλείς» και «ευτυχισμένους». Σήμερα, καθώς εντείνεται η διαμάχη περί «μικρής» ή «μεγάλης» ομοσπονδιακής κυβέρνησης, οι παραδοσιακοί του Νότου ανατρέχουν στα «δικαιώματα των πολιτειών» που κατοχυρώνονται από το Σύνταγμα διεκδικώντας πλήρη ελευθερία τοπικής νομοθεσίας χωρίς παρέμβαση της Ουάσιγκτον. Εξάλλου, στη σύγχρονη εκδοχή του ιστορικού αναθεωρητισμού, οι οπαδοί της «Χαμένης νίκης» ξεχνούν τη βία που σημειώθηκε, πρωτίστως στον Νότο, εναντίον των μαύρων και των ακτιβιστών σε όλη τη διάρκεια των κινημάτων χειραφέτησης: την επανάληψη των λιντσαρισμάτων και του εκφοβισμού που επικρατούσε ακόμα κι όταν γινόταν πανεθνική προσπάθεια αποκατάστασης των δικαιοσύνης.

Συνεχίζεται το ιστορικό και ιδεολογικό αφήγημα της λευκής υπεροχής, η οποία μυθοποιεί τον Νότο, ελαχιστοποιεί τα εγκλήματα της δουλείας και προσφέρει μια ρομαντική ιστορία από ήρωες που πολεμούν για τις αξίες τους και αβρές κυρίες που απειλούνται από τη βία των μαύρων

Οι οργανώσεις της «Χαμένης νίκης» ξαναζωντάνεψαν από την πρώτη προεκλογική εκστρατεία του Ντόναλντ Τραμπ, όταν συγκροτήθηκε κίνημα εναντίον των μνημείων του Νότου τα οποία, σύμφωνα με τους διαδηλωτές, εξυμνούσαν ρατσιστές και σφαγείς. Πράγματι, πολλά μνημεία βανδαλίστηκαν ή αφαιρέθηκαν από τον δημόσιο χώρο· υπολογίζεται ότι μέχρι το 2020 τουλάχιστον 160 σύμβολα των Συνομόσπονδων Πολιτειών απομακρύνθηκαν από τους δημόσιους χώρους. Αλλά η αντίδραση ήταν σφοδρή και είχε αντίκτυπο στην Ουάσιγκτον: αν και τα πανεπιστήμια, οι ιστορικοί και μεγάλο μέρος των κατοίκων στις βόρειες πολιτείες πιστεύουν ότι ο εμφύλιος πόλεμος δεν θα έπρεπε να διχάζει τις σύγχρονες ΗΠΑ, οι Νότιοι έχουν δημιουργήσει ένα ελκυστικό αφήγημα beautiful loser, τον οποίον υποτίθεται ότι έπνιξαν στο αίμα οι Γιάνκηδες. Παρά την ευρεία βιβλιογραφία ιστορικής συμφιλίωσης, φαίνεται ότι στις ΗΠΑ έχει παγιωθεί μια κατάσταση παρόμοια με εκείνη πολλών χωρών οι οποίες γνώρισαν εμφυλίους: οι χαμένοι στις μάχες κερδίζουν τον πολιτισμό, νικούν στον χώρο των ιδεών. Έτσι, αγιοποιούνται οι ηγέτες του στρατού της Συνομοσπονδίας (όπως του Ρόμπερτ E. Λη, τον οποίον η Φλόριντα γιορτάζει κάθε χρόνο στις 19 Ιανουαρίου), πολλαπλασιάζονται οι γιορτές και οι επέτειοι, ενώ τα λάβαρα του Νότου ανεμίζουν σε όλες τις συγκεντρώσεις της άκρας δεξιάς. Σε μερικές από τις πιο τραμπικές πολιτείες, όπως η Φλόριντα, ψηφίστηκε το 2024 ένας νόμος με αναδρομική ισχύ από το 2017, ο οποίος απαγορεύει την αφαίρεση των μνημείων των Συνομόσπονδων Πολιτειών και επικυρώνει την αργία της Ημέρας Μνήμης του Νότου στις 26 Απριλίου και των γενεθλίων του «προέδρου» των αποσχισθεισών νότιων πολιτειών, Τζέφερσον Ντέιβις, στις 3 Ιουνίου. Με λίγα λόγια, συνεχίζεται και εντείνεται το ιστορικό και ιδεολογικό αφήγημα της λευκής υπεροχής, η οποία μυθοποιεί τον Νότο, ελαχιστοποιεί τα εγκλήματα της δουλείας και προσφέρει μια ρομαντική ιστορία από ήρωες που πολεμούν για τις αξίες τους και αβρές κυρίες που απειλούνται από τη βία των μαύρων. Στο αφήγημα περιλαμβάνεται η νομιμοποίηση οργανώσεων τύπου Κου Κλουξ Κλαν, η οποία φέρεται να «προστάτευε» τα γυναικόπαιδα από τη «νέγρικη επιρροή».

Aπό τη δεκαετία του 1950, η διδακτική της ιστορίας άρχισε να αλλάζει στα αμερικανικά σχολεία σε μια προσπάθεια εξισορρόπησης ανάμεσα στην ιστορική αλήθεια του ρατσισμού, της θεοκρατίας και του συγκεκαλυμμένου μισογυνισμού από τη μία πλευρά, και στη διατήρηση ενός εθνικού μυθιστορήματος από την άλλη. Έκτοτε, πολλοί Αφροαμερικανοί μπήκαν στην εκπαίδευση, στα ΜΜΕ και γενικότερα στον χώρο διαμόρφωσης γνωμών, με αποτέλεσμα να κυριαρχήσει μια liberal ανάγνωση της ιστορίας — αν και , για παράδειγμα, στο Τέξας, υπήρχαν πάντοτε σφοδρές αντιδράσεις εκ μέρους της ακροδεξιάς πτέρυγας των Ρεπουμπλικανών. Πάντως, η δύναμη που απέκτησε η αριστερά από τα μέσα της δεκαετίας του 1960, σταδιακά και με αποκορύφωμα την εκλογή του Ομπάμα στην προεδρία, πυροδότησαν έξαλλες αντιδράσεις του Νότου, ο οποίος έπαιξε κεντρικό ρόλο στη διαμόρφωση του τραμπισμού και του κινήματος MAGA. Σήμερα Αμερικανοί ιστορικοί όπως ο W. Fitzhugh Brundage επανεξετάζουν τον Νότο ως δομικό στοιχείο σχεδόν κάθε πτυχής της αμερικανικής ζωής, όχι ως κάπως «ιδιόρρυθμη» επαρχία· παραλλήλως, ο Charles Reagan Wilson στο βιβλίο του «The Southern Way of Life: Meanings of Culture and Civilization in the American South» αφηγείται τη μεγάλη διανοητική και πολιτισμική ιστορία του «Southern way of life» ως ιδεολογικής κατασκευής: από την «πολιτισμένη» δουλοκτητική αριστοκρατία μέχρι τον 20ό αιώνα, καθώς και τη χρήση του Νότου ως συντηρητικού, «παραδοσιακού» προμαχώνα, ο οποίος κρατά μακριά τις προοδευτικές ιδέες των liberals. Ο Wilson δείχνει πώς αυτό το φαντασιακό κεφάλαιο τροφοδότησε συντηρητικά ρεύματα, αλλά και πώς αμφισβητήθηκε από μαύρες, λατινοαμερικανικές, queer και άλλες κοινότητες.

Ο Ντόναλντ Τραμπ ενσαρκώνει την «οργή των λευκών» έναντι της προόδου των μαύρων Αμερικανών

Ο Lacy K. Ford στο επίσης πρόσφατο βιβλίο της «Understanding the American South: Slavery, Race, Identity, and the American Century» δείχνει πώς οι διαμάχες για το παρελθόν του Νότου (δουλεία, νόμοι «Τζιμ Κρόου», μνήμη του Εμφυλίου) διαμορφώνουν τη σημερινή πολιτική και την ιστοριογραφία, επηρεάζοντας το παρόν της αμερικανικής δημοκρατίας. Αν και ανέκαθεν γινόταν λόγος για τη «Southernization of America», φαίνεται ότι τις τελευταίες δύο δεκαετίες τα μοτίβα της νότιας πολιτικής κουλτούρας –φυλετικός αυταρχισμός, θρησκευτικός φονταμενταλισμός, κουλτούρα όπλων, αλλά και χριστιανική αντιρατσιστική παράδοση– έχουν εμποτίσει ολόκληρο τον αμερικανικό χώρο. O ίδιος ο Ντόναλντ Τραμπ δεν έχει καμία σχέση με τον Νότο, αλλά οι ιδέες του περί δικαιωμάτων, φυλής και δημοκρατίας εξελίσσονται ως «νοτιογενείς», ιδιαίτερα καθώς προσθέτει στο μείγμα τον λευκό ευαγγελικό Προτεσταντισμό. Η «Ζώνη της Βίβλου» είναι σήμερα ένα εργαστήριο ιδεών για τον δεξιό λαϊκισμό, με το Ρεπουμπλικανικό κόμμα να εκπροσωπεί θεολογικές ιδέες, «νότια» ταυτότητα και ακτιβισμό εναντίον των ΛΟΑΤΚΙ+ και του δικαιώματος στην άμβλωση, αναδεικνύοντας τον λευκό ανδρισμό, τον μιλιταρισμό και τον ηρωισμό τύπου Τζο Γουέιν. Ο Ντόναλντ Τραμπ ενσαρκώνει την «οργή των λευκών» έναντι της προόδου των μαύρων Αμερικανών: η «white rage», θεωρείται πρωταρχικός παράγοντας του τραμπισμού, πολύ περισσότερο από οποιαδήποτε οικονομική ανησυχία· πρόκειται για μια ιδέα και ένα συναίσθημα που ήταν διάχυτο στις «ηττημένες» νότιες πολιτείες ήδη από το τέλος του Εμφυλίου.