Τι συμβαίνει με τα τζαμιά, τους χώρους λατρείας και τις χριστιανικές εκκλησίες στη Γαλλία
Τον περασμένο μήνα διακόπηκαν, με απόφαση της νομαρχίας, τα ισλαμικά μαθήματα του Ινστιτούτου Αλφούλκ στο Αντονύ, στην περιφέρεια του Παρισιού. Αν και το «ινστιτούτο» κάνει λόγο για «προσωρινή παύση λόγω πλημμελούς πυρασφάλειας» και ελπίζει σε επαναλειτουργία και διαδικτυακά μαθήματα, στην πραγματικότητα στο Αντονύ γινόταν φονταμενταλιστικό κήρυγμα. Αλλά, pas de souci! Οι εργασίες για το καινούργιο τζαμί, το τρίτο σ’ αυτό το παρισινό προάστιο, συνεχίζονται κανονικά· το τέμενος θα λειτουργήσει μέσα στο 2026.
Οι παλιοί αριστεροί έλεγαν «κάθε συνοικία και σχολείο, όχι κάθε συνοικία και εκκλησία»· κι όσοι εξ αυτών ήταν φιλοσοβιετικοί κομμουνιστές χειροκροτούσαν την αντιθρησκευτική εκκλησία του Στάλιν που είχε ξεκινήσει το 1928 και είχε συνεχιστεί για περισσότερα από δώδεκα χρόνια. Οι χριστιανικές εκκλησίες εκλαμβάνονταν — δικαιολογημένα εν μέρει— ως χώροι τυφλής πίστης, σκοταδισμού και αμάθειας. Οι σημερινοί αριστεροί θεωρούν τον εαυτό τους πιο πνευματικό από τους χυδαίους υλιστές του 20ού αιώνα· βλέπουν τα πράγματα εντελώς διαφορετικά· ή δεν τα βλέπουν καθόλου. Το σύνθημά τους είναι «κάθε συνοικία και τζαμί!»· όσο για τις χριστιανικές εκκλησίες, οι περισσότεροι σημερινοί αριστεροί διατηρούν την παραδοσιακή αριστερή θέση — εξαιρέσεις υπάρχουν.
Γαλλία: τζαμιά, αίθουσες προσευχής και χώροι λατρείας
Στη Γαλλία χτίζονται διαρκώς τζαμιά —μερικά από τα οποία αντικαθιστούν μικρές συνοικιακές αίθουσες προσευχής— τα οποία προστίθενται στα 2.800 που υπάρχουν ήδη. Καθώς η μουσουλμανική κοινότητα διευρύνεται, πιέζει για περισσότερους και μεγαλύτερους χώρους λατρείας του Αλλάχ, που, μερικές φορές, είναι χώροι προπαγάνδας εναντίον της Γαλλίας. Το κύμα ξεκίνησε στα τέλη της δεκαετίας του 1980: νωρίτερα, στη μητροπολιτική Γαλλία, υπήρχαν μόνο δύο μεγάλα τεμένη· οι μουσουλμάνοι προσεύχονταν σε μικρές αίθουσες χωρίς ιδιαίτερα διακριτικά γνωρίσματα. Στη συνέχεια, με πρωτοβουλίες εντός και εκτός της χώρας, μετά τα εγκαίνια του Μεγάλου Τζαμιού της Λυόν και του Évry-Courcouronne το 1994, άρχισαν να χτίζονται θεαματικά τζαμιά συνδεδεμένα με διεθνή ισλαμιστικά δίκτυα· μέχρι το 2009 είχαν χτιστεί 2.500, 64 από τα οποία είχαν μιναρέ. Πολλά ήταν έργα γνωστών αρχιτεκτόνων, γεγονός που τους προσέδιδε αίγλη κι έναν αέρα ψευτονεωτερικότητας: τις αμοιβές των stararchitects πλήρωναν (και πληρώνουν) διάφορες μουσουλμανικές χώρες, η Ισλαμική Τράπεζα Ανάπτυξης και ιδρύματα όπως το μαροκινό Χασάν ΙΙ.
Έτσι, φέτος εγκαινιάστηκαν το Μεγάλο Τζαμί του Νανσύ, ένα ακόμη στο Noisy-le-Sec στην περιφέρεια του Παρισιού που λειτουργεί και ως «πολιτιστικό» κέντρο, κι ένα τεράστιο (χωρητικότητας 2.500 ατόμων) στο Στρασβούργο, έργο της οργάνωσης Millî Görüş που κόστισε 32 εκατομμύρια ευρώ. Η Millî Görüş («Εθνικό Όραμα») είναι το τουρκικό ισλαμιστικό ρεύμα που διαμορφώθηκε στη δεκαετία του 1960 γύρω από τον πρώην πρωθυπουργό της Τουρκίας Νετζμετίν Ερμπακάν και επέδρασε στα κόμματα της ισλαμικής πολιτικής στην Τουρκία και στην ισλαμιστική διαπαιδαγώγηση της διασποράς. Στην Ευρώπη δρα κυρίως ως Islamische Gemeinschaft Millî Görüş (IGMG), με έδρα την Κολονία, και αυτοπαρουσιάζεται ως από τις μεγαλύτερες ΜΚΟ και ισλαμικές ενώσεις στην Ευρώπη, με 2.500 παραρτήματα συμπεριλαμβανομένων φορέων γυναικών, νέων και φοιτητών. Πολλά από τα ευρωπαϊκά τζαμιά χτίζονται με πρωτοβουλία και χρηματοδότηση αυτής της οργάνωσης, οι θέσεις της οποίας θεωρούνται υπερσυντηρητικές και «κοινοτιστικές»: στη Γαλλία, όπως και στη Γερμανία, η Millî Görüş έχει βρεθεί επανειλημμένως υπό παρακολούθηση για ισλαμιστικές τάσεις και αντιεβραϊκές προτροπές. Το 2021-2022, στη Γαλλία, απέκτησε μεγάλη δημοσιότητα εξαιτίας της διαμάχης γύρω από τη δημοτική επιχορήγηση 2,5 εκατομμυρίων ευρώ για το τζαμί Eyyub Sultan στο Στρασβούργο· κι όταν η Δικαιοσύνη ακύρωσε τη σχετική απόφαση του δήμου, η Millî Görüş διαμαρτυρήθηκε για ρατσισμό και ισλαμοφοβία.
Ωστόσο, σύμφωνα με τον νόμο του 1905 περί κοσμικότητας του γαλλικού κράτους, δεν επιτρέπονται δημόσιες επιχορηγήσεις για ανέγερση λατρευτικών κτιρίων: όπως είπα, η χρηματοδότηση προέρχεται από δωρεές και συλλόγους που σχετίζονται με διεθνή ισλαμικά κέντρα από το Μαρόκο, την Αλγερία, την Τουρκία, τη Σαουδική Αραβία και από τις χώρες του Περσικού Κόλπου. Εξαιρείται η περιοχή της Αλσατίας-Μοζέλ όπου, εξαιτίας του καθεστώτος «Κονκορδάτου» (που χρονολογείται από τότε που η περιοχή δεν ανήκε στη Γαλλία, άρα δεν υπόκειτο στον νόμο του 1905), υπάρχει δυνατότητα δημοτικών ενισχύσεων: έτσι, ο δήμος του Μετς (Μοζέλ) ενέκρινε επιχορήγηση για νέο τζαμί, παρότι, όπως προανέφερε, στο Στρασβούργο (Κάτω Ρήνος), η δημοτική επιχορήγηση του 2021 ακυρώθηκε δικαστικά το 2022.
Στη Γαλλία χτίζονται διαρκώς τζαμιά —μερικά από τα οποία αντικαθιστούν μικρές συνοικιακές αίθουσες προσευχής— τα οποία προστίθενται στα 2.800 που υπάρχουν ήδη
Στο πλαίσιο της πολιτικής κατά του ισλαμιστικού κοινοτισμού, γίνονται κάποιοι έλεγχοι, όπως εκείνος στο Αντονύ, στο περιεχόμενο των κηρυγμάτων και στην ποιότητα των ιμάμηδων· για το αν μιλούν γαλλικά, αν έχουν λευκό ποινικό μητρώο κι αν έχει προηγηθεί σχέση με τζιχαντιστικές οργανώσεις. Συνήθως, τα τζαμιά ελέγχονται μετά από καταγγελίες ισλαμιστικής-τζιχαντιστικής προπαγάνδας· μερικά αναγκάζονται να κλείσουν προσωρινά. Από το 2021, κάθε χρόνο κλείνουν, μέσα σε θύελλα διαμαρτυριών από ένα μέρος των μουσουλμάνων και της αριστεράς, καμιά δεκαριά τζαμιά, από τα οποία τα μισά περίπου ξανανοίγουν υπό νέα διεύθυνση. Σε δουλειά να βρισκόμαστε.
Οι χριστιανικές εκκλησίες στη Γαλλία
Στο μεταξύ, οι εκκλησίες στη Γαλλία είναι άδειες· αν και παρατηρείται κάποια τάση επιστροφής στη χριστιανική κουλτούρα, η θρησκεία δεν περιλαμβάνεται στο σχέδιο. Χτίζονται λιγοστές εκκλησίες —π.χ. η ενοριακή εκκλησία Sainte-Bathilde στο Chelles (Seine-et-Marne), που αναμένεται να ανοίξει στο τέλος του 2025 για 800-900 πιστούς—, ενώ στην περιοχή Ιλ-ντε-Φρανς γύρω από το Παρίσι έχουν εγκαινιαστεί από το 2014 οκτώ νέοι «εκκλησιαστικοί χώροι» (ναοί, ενοριακά κέντρα). Στην επαρχία δεν καταγράφεται παρόμοια δραστηριότητα: το εκκλησίασμα μειώνεται, δεν τίθεται ζήτημα επέκτασης του χριστιανικού δικτύου. Σε εθνική κλίμακα, έχουν ανεγερθεί 1.886 καθολικές εκκλησίες από το 1905, οι 644 εκ των οποίων μετά το 1965 — μόνο 10 μετά το 2000. Η Γαλλία διαχειρίζεται μεγάλο απόθεμα λατρευτικών κτιρίων —περίπου 40.068 δημοτικά και 2.145 επισκοπικά Καθολικά κτίρια—, οπότε οι περισσότεροι πόροι κατευθύνονται στη συντήρηση και την αποκατάστασή τους, όχι στο χτίσιμο νέων. Οι παλιοί αριστεροί θα ήταν ευχαριστημένοι, μολονότι παρατηρείται κινητικότητα στην ίδρυση Ευαγγελικών αιθουσών προσευχής: η θρησκεία, οι δεισιδαιμονίες, ο ανορθολογισμός αποδεικνύονται Λερναία Ύδρα. Μερικοί ρωσόφιλοι κομμουνιστές ίσως να ήταν ευχαριστημένοι κι αυτοί: το 2016 ολοκληρώθηκε ο ρωσικός Καθεδρικός της Αγίας Τριάδος στην Quai Branly στο Παρίσι, μέρος ενός πνευματικού-πολιτιστικού κέντρου που ανήκει στο Πατριαρχείο Μόσχας. Η εκκλησία, με χρυσούς τρούλους σαν κρεμμύδια, είναι έργο του αρχιτέκτονα Jean-Michel Wilmotte και αποτελεί κόμβο προπαγάνδας της ρωσικής κυβέρνησης.
Οι πιο ευχαριστημένοι από όλους είναι οι νεότεροι αριστεροί που περιφρονούν τον νόμο του 1905, τη μεγάλη παράδοση του Ζαν Ζωρές και του λαϊκού-κοσμικού σχολείου. Σήμερα, αν και το γαλλικό κράτος δεν χρηματοδοτεί τζαμιά, μπορεί να χρηματοδοτήσει ισλαμικά σωματεία, συλλόγους και πολιτιστικά κέντρα διευκολύνοντας ταυτοχρόνως τις δωρεές και τα κληροδοτήματα με φοροαπαλλαγές. Επίσης, οι δήμοι μπορούν να παραχωρούν χαμηλό μίσθωμα για 18-99 χρόνια σε δημοτικά οικόπεδα για το χτίσιμο και τη λειτουργία των τζαμιών καθώς και για εκκλησίες άλλων δογμάτων. Εξάλλου, καθώς πολλές ισλαμικές οργανώσεις, όπως η Fondation de l’Islam de France (FIF), εμφανίζονται ως «πολιτιστικές», μη λατρευτικές, έχουν πρόσβαση σε κρατικές χρηματοδοτήσεις.
Το ότι από το 2021 απαιτείται δήλωση κάθε ξένης χρηματοδότησης πάνω από 10.000 ευρώ, δεν έχει εμποδίσει την ανάπτυξη του δικτύου: το υπό κατασκευή τζαμί της Τουρ, το δεύτερο της πόλης, στη χρηματοδότηση του οποίου συμμετέχει το αλγερινό Υπουργείο Θρησκευμάτων, θα έχει εμβαδόν 3.000 τ.μ. και χωρητικότητα 3.200 ατόμων, με βιβλιοθήκη και αίθουσες για μαθήματα και εκδηλώσεις. Αναρωτιέται κανείς πώς συμβαδίζουν οι νομικοί περιορισμοί του προσηλυτισμού (π.χ. νόμος About–Picard του 2001) με την τόσο έντονη προσηλυτιστική δραστηριότητα στα σχολεία και στον δημόσιο τομέα, η οποία, μαζί με την αύξηση του πληθυσμού με εξω-ευρωπαϊκή καταγωγή, έχει εκτινάξει το ποσοστό των μουσουλμάνων στη Γαλλία από 2-3% το 1980 στο 10-11% σήμερα. Ακόμα κι αν η πλειονότητά τους έχει ενσωματωθεί ή επιθυμεί την ενσωμάτωσή της, η δράση αυτών των δικτύων, από τους Αδελφούς Μουσουλμάνους μέχρι την τουρκική Διεύθυνση Θρησκευτικών Υποθέσεων, κι από τη Millî Görüş μέχρι τους σαλαφιστές, εμποδίζουν κάθε τέτοια ατομική και συλλογική προσπάθεια εκφοβίζοντας, καλλιεργώντας ευσέβεια και οξύνοντας το αντιγαλλικό αίσθημα. Η πατρίς εξακολουθεί να κοιμάται· δεν υπάρχει εξυπνάδα αν δεν υπάρχει θάρρος.
14°
