Οι κάτοικοι του Λόκερμπι, το πένθος και η αναζήτηση της αλήθειας

Τον Δεκέμβριο του 1988, η υπερατλαντική πτήση 103 της PANAΜ έγινε στόχος μιας βομβιστικής επίθεσης, με αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους 243 επιβάτες. Το αεροσκάφος συνετρίβει πάνω από τη σκωτσέζικη πόλη Λόκερμπι. Οι συγγενείς των θυμάτων στην άλλη άκρη του Ατλαντικού δεν έμαθαν ποτέ τις ακριβείς συνθήκες της συντριβής. O Jim Swire και η γυναίκα του, Jane, ήταν ανάμεσα σε πολλούς γονείς παιδιών που χάθηκαν στο ατύχημα, και έφτασαν στη μικρή πόλη του Λόκερμπι αναζητώντας απαντήσεις. Όταν έφτασε το αεροσκάφος που τους μετέφερε, οι κάτοικοι της πόλης τους περίμεναν, κρατώντας στα χέρια τους, όσα ρούχα, παπούτσια, αντικείμενα, είχαν συλλέξει από τον τόπο της συντριβής. Ήταν πλυμένα, σιδερωμένα, μοσχομυριστά και φροντισμένα. Ξεχωριστά για την κάθε ψυχή που είχε χαθεί.

Με δάκρυα στα μάτια, τα παρέδωσαν στους συγγενείς και στη συνέχεια τους οδήγησαν στον τόπο του δυστυχήματος, όπου για κάθε ένα από τα θύματα είχαν φυτέψει ένα διαφορετικό λουλούδι. Η υπόσχεση που έδωσαν οι κάτοικοι της πόλης Λόκερμπι, στον Jim, την Jane και στους άλλους συγγενείς, ήταν ότι τα λουλούδια για κάθε ψυχή που χάθηκε, θα ήταν πάντα φροντισμένα, θα μεγάλωναν και θα γέμιζαν τον κόσμο με το άρωμά τους.

Οι συγγενείς των θυμάτων συνέχισαν την προσπάθεια για την αναζήτηση της αλήθειας, αλλά, με τη βοήθεια των κατοίκων της μικρής αυτής πόλης, είχαν δώσει ένα «κλείσιμο» στο πένθος τους. Σε ένα συλλογικό τραύμα, η κοινωνία πρέπει να θεραπεύσει και να θεραπευθεί. Και μπορεί να θεραπεύσει και να θεραπευτεί. Η κοινότητα, η κοινωνία, το σύνολο, μπορουν να θεραπεύσουν, και να απαλύνουν το πόνο της απώλειας του ατόμου.

Όταν όμως το άτομο φοράει το πένθος μιας κοινωνίας, τότε θα λυγίσει, θα αφανιστεί.

Η ανάγκη για δικαίωση δεν είναι ταυτόσημη με τη διεργασία του πένθους

Η αναζήτηση της αλήθειας είναι αδιαμφισβήτητη και απαραίτητη. Αλλά όταν ταυτίζεται με τη διαδικασία του πένθους, τότε δεν μπορεί να οδηγήσει στη δικαίωση, και το πένθος δεν μπορεί να θεραπευτεί. Η ανάγκη για δικαίωση δεν είναι ταυτόσημη με τη διεργασία του πένθους. Ούτε είναι η μόνη προϋπόθεση για το επόμενο βήμα. Είναι δύο αυτόνομες διεργασίες και ως τέτοιες οφείλουμε να τις αντιμετωπίζουμε.

Τα στάδια του πένθους είναι η άρνηση, η αμφισβήτηση, ο θυμός, η διαπραγμάτευση και η αποδοχή. Ο τρόπος και ο ρυθμός με τον οποίο το κάθε άτομο θα περάσει από τα στάδια για να φτάσει στο τελικό στάδιο της αποδοχής, εξαρτάται από τις συνθήκες και το ξαφνικό της απώλειας, τις συνθήκες ζωής, τα κίνητρα συνέχισης και τα υποστηρικτικά δίκτυα του κάθε ατόμου. Το μόνο σίγουρο είναι ότι το πένθος φοράει τόσες μορφές όσες και οι ψυχές που χάνονται. Κι ως κοινωνία οφείλουμε να σεβαστούμε και να δώσουμε χώρο σε όλες τις μορφές. Και τις σιωπηλές μορφές πένθους, που δεν ακούγονται καν, και τις πιο ηχηρές. Είναι όμως λάθος να θεωρούμε την εξωστρέφεια και τις αντιδράσεις ως ένδειξη πένθους. Οι «αφανείς» πενθούντες, πονάνε ισότιμα ή και περισσότερο με όσους διαμαρτύρονται. Και η μονόπλευρη προβολή της εξωστρέφειας, αφενός υποδαυλίζει τον καθημερινό αγώνα των ανθρώπων που πενθούν σιωπηλά ώστε να συνεχίσουν τη ζωή τους, να είναι παρόντες στους εν ζωή αγαπημένους τους, να προχωρήσουν με το τραύμα τους, αναζητώντας παρηγοριά στη δική τους καθημερινότητα ή φτιάχνοντας μια καινούργια.

Δεν σημαίνει ότι δεν πονάνε όσοι σιωπηλά συνεχίζουν. Σημαίνει ότι προχωράνε από τον θυμό στην αποδοχή. Όχι στη λήθη. Αποδοχή σημαίνει ζω, συνεχίζω, θυμάμαι, προχωράω.

Αν θεωρήσουμε την αποτελεσματική διαχείριση του πένθους, την αποδοχή, τη θεραπεία, ως συμβιβασμό, τότε κινδυνεύουμε να μείνουμε στάσιμοι ως άτομα και ως κοινωνίες στο στάδιο ενός θυμού, ο οποίος θα ανακυκλώνεται αέναα, αναζητώντας συνέχεια νέους αποδέκτες και τρόπους εκτόνωσης.

Η δικαίωση θέλει αγώνα και το πένθος φροντίδα

Διαφέρουν οι κάτοικοι του Λόκερμπι από εμάς; Μπορούμε εμείς, ως συλλογικότητα, να θεραπεύσουμε το προσωπικό πένθος; Μήπως όταν το ατομικό πένθος γίνει συλλογική διεκδίκηση, τότε ως κοινωνία αδυνατούμε να προσφέρουμε και να βοηθήσουμε; Οι κάτοικοι του Λόκερμπι ήταν στο Εμείς ή εμείς; Το πολιτιστικό αποτύπωμα και η συλλογική ταύτιση μας καθορίζουν σίγουρα. Έχει όμως το τραύμα πολιτιστική ταυτότητα;

H ανθρώπινη ψυχή έχει απίστευτες δυνατότητες ανθεκτικότητας και αναγέννησης. Φτάνει να της δώσουμε τον χώρο να τις αναπτύξει.

Η δικαίωση θέλει αγώνα και το πένθος φροντίδα. Αγώνα έχουμε δει παλληκαρήσιο. Μήπως ήρθε ο καιρός (και) για τη φροντίδα;