80 χρόνια από τη ρίψη ατομικών βομβών στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι - Το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και η έναρξη του Ψυχρού Πολέμου
Η ρίψη των ατομικών βομβών στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι τον Αύγουστο του 1945 σφράγισε το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και εγκαινίασε μια καινούργια εποχή για την ανθρωπότητα στη σκιά της πυρηνικής απειλής. Είχε προηγηθεί, τον Μάιο εκείνης της χρονιάς, η άνευ όρων παράδοση της Γερμανίας· καθώς όμως η Ιαπωνία συνέχιζε τις εχθροπραξίες, οι αμερικανικές δυνάμεις ετοιμάζονταν για απόβαση στα ιαπωνικά νησιά (Operation Downfall), προειδοποιώντας για εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπινες απώλειες. Στο μεταξύ, η επιστημονική ομάδα του Σχεδίου Μανχάταν (Manhattan Project) έχει κατασκευάσει τις πρώτες πυρηνικές βόμβες: οι εργασίες είχαν αρχίσει το 1942, με επικεφαλής τον στρατηγό Leslie Groves και τον φυσικό J. Robert Oppenheimer, μετά την προτροπή του Αϊνστάιν και του Leó Szilárd οι οποίοι έπεισαν τον Ρούσβελτ ότι οι ναζί προσπαθούσαν να κατασκευάσουν πυρηνικά όπλα. Το Manhattan Project, στο οποίο συμμετείχαν 130.000 άτομα, κόστισε στις ΗΠΑ περίπου 2 δισεκατομμύρια δολάρια (38 δις σε σημερινές τιμές) και παρήγαγε δύο ειδών βομβών: τη Little Boy (ουράνιο-235) και τη Fat Man (πλουτώνιο-239).
80 χρόνια από τη ρίψη της ατομικής βόμβας στη Χιροσίμα
Τον Μάρτιο του 1945 οι συμμαχικές δυνάμεις βομβάρδισαν το Τόκιο με αποτέλεσμα 100.000 νεκρούς. Ο πληθυσμός λιμοκτονούσε, οι υποδομές είχαν καταρρεύσει και το Πολεμικό Συμβούλιο της Ιαπωνίας (Gozen Kaigi) είχε διχαστεί: οι σκληροπυρηνικοί επέμεναν στη συνέχιση του πολέμου, οι μετριοπαθείς ζητούσαν διαπραγμάτευση.
Στις 26 Ιουλίου 1945, με τη Διακήρυξη του Πότσνταμ, οι ΗΠΑ, η Βρετανία και Κίνα απαίτησαν την άνευ όρων παράδοση της Ιαπωνίας απειλώντας τη με «άμεση και πλήρη καταστροφή» χωρίς ωστόσο να κατονομάζουν την ατομική βόμβα. Η Σοβιετική Ένωση δεν υπέγραψε τη Διακήρυξη, διότι δεν είχε ακόμη κηρύξει πόλεμο στην Ιαπωνία (πράγμα που έκανε στις 8 Αυγούστου 1945)· η Κίνα έπαιξε τον ρόλο του ασιατικού συμμάχου. Όταν η Ιαπωνία αγνόησε τη διακήρυξη —δεν απάντησε καθόλου— οι Αμερικανοί αποφάσισαν να ρίξουν τις βόμβες.
Στη σύσκεψη που έγινε στο Λος Άλαμος, ορισμένοι επιστήμονες (μεταξύ των οποίων ο Leo Szilárd) πρότειναν επίδειξη σε ακατοίκητη περιοχή, αλλά ο Oppenheimer και η στρατιωτική ηγεσία απέρριψαν την πρόταση ως αναποτελεσματική. Ο Πρόεδρος Harry Truman, που μόλις είχε μάθει λεπτομέρειες για το Manhattan Project —δεν ήξερε σχεδόν τίποτα μέχρι τον θάνατο του Ρούσβελτ τον Απρίλιο του 1945— ενέκρινε τη χρήση των βομβών στις 25 Ιουλίου 1945, εν μέσω Διάσκεψης του Πότσνταμ. Και με σκοπό να αποτιμηθούν οι ζημιές επιλέχθηκαν πόλεις με στρατιωτικές και βιομηχανικές υποδομές που δεν είχαν βομβαρδιστεί στη διάρκεια του πολέμου. Η αμερικανική ηγεσία έκρινε ότι η ρίψη ατομικών βομβών θα κατάφερνε τη χαριστική βολή στην Ιαπωνία η οποία επιτέλους θα παραδινόταν. Αλλά υπήρχαν κι άλλοι λόγοι που οδήγησαν στην απόφαση: η επίδειξη ισχύος προς την ΕΣΣΔ και η πίεση να τελειώσει ο πόλεμος προτού η Σοβιετική Ένωση αποκτήσει εδαφικά οφέλη στην Ασία.
Τα ηθικά διλήμματα δεν έλειψαν. Ορισμένοι επιστήμονες του Σχεδίου Μανχάταν είχαν μετανιώσει που είχαν φτιάξει τη βόμβα. Στα μέσα Ιουλίου, ο Leo Szilárd συνέταξε υπόμνημα προς τον Truman με 70 υπογραφές επιστημόνων (μεταξύ άλλων του Donald Hughes και του James Franck), ζητώντας να μη γίνει χρήση της βόμβας εναντίον αμάχων και να προηγηθεί επίδειξη. Η αναφορά κατατέθηκε αλλά δεν προωθήθηκε στον Truman· ο πρόεδρος δεν την είδε πριν από τις ρίψεις των βομβών. Εξάλλου, ορισμένοι πολιτικοί και στρατιωτικοί πίστευαν ότι η Ιαπωνία είχε ήδη τιμωρηθεί με βαρείς βομβαρδισμούς κι ότι υπήρχαν σημάδια πως ήταν διατεθειμένη να διαπραγματευτεί. Αλλά ο Τρούμαν προχώρησε: στις 6 Αυγούστου 1945, τις 8.15 π.μ. έπεσε η βόμβα Little Boy (ουράνιο-235) από το αεροσκάφος Enola Gay κι από ύψος 600 μέτρων προκαλώντας 70.000-80.000 θανάτους εκείνη τη μέρα κι άλλους τόσους μέχρι το τέλος του 1945. Το 70% της πόλης καταστράφηκε. Αλλά οι Ιάπωνες δεν παραδόθηκαν. Τρεις μέρες αργότερα, στις 11 π.μ., έπεσε στο Ναγκασάκι η Fat Man από το αεροσκάφος Bockscar κι από ύψος 500 μέτρων προκαλώντας 40.000-75.000 νερκούς εκείνη τη μέρα κι άλλους τόσους μέχρι το τέλος του 1945. Επικράτησε σύγχυση· αρχικά ο κύριος στόχος δεν ήταν το Ναγκασάκι αλλά το Κοκούρα στο νησί Κιούσου που φιλοξενούσε μεγάλες στρατιωτικές και βιομηχανικές εγκαταστάσεις, μεταξύ των οποίων εργοστάσιο παραγωγής όπλων και αποθήκες. Στις 15 Αυγούστου ο αυτοκράτορας Χιροχίτο ανακοίνωσε την παράδοση της Ιαπωνίας λέγοντας ότι «η κατάσταση δεν εξελίχθηκε ευνοϊκά για την Ιαπωνία» —η επίσημη πράξη παράδοσης υπογράφηκε στις 2 Σεπτεμβρίου επί του αμερικανικού θωρηκτού USS Missouri. Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος είχε τελειώσει.
Ακολούθησαν πολλές αναλύσεις και ιστοριογραφικές διαμάχες. Ιστορικοί όπως ο Αμερικανός Gar Alperovitz υποστήριξαν ότι οι βόμβες δεν ήταν απαραίτητες για τη λήξη του πολέμου και ότι είχαν στόχο τη γεωπολιτική ηγεμονία. Έτσι κι αλλιώς, οι συνέπειες ήταν ανυπολόγιστες —κυριολεκτικά «ανυπολόγιστες» διότι ούτε οι ειδήμονες δεν τις είχαν εκτιμήσει με ακρίβεια. Η πρωτοφανής ακτινοβολία της διάσπασης του ουρανίου προκάλεσε θύματα με εγκαύματα, καρκίνους, γενετικές μεταλλάξεις, χώρια τα ψυχικά τραύματα μεγάλων πληθυσμών. Από γεωπολιτική άποψη, η Ιαπωνία βρέθηκε υπό αμερικανική Κατοχή και οι ΗΠΑ αναδόμησαν το πολίτευμά της —πράγμα θετικό και για την ίδια.
Ταυτοχρόνως, ξεκίνησε ο Ψυχρός Πόλεμος με ανταγωνισμό εξοπλισμών, ενώ ο νεοσυσταθείς ΟΗΕ έκανε απόπειρες περιορισμού των πυρηνικών όπλων (π.χ. με τη Σύμβαση Μη Διάδοσης Πυρηνικών Όπλων). Η Σοβιετική Ένωση απέκτησε δική της βόμβα το 1949.
15°
