Ιράν: Όταν ο Χαμενεΐ βγει από την κρυψώνα του, θα βρει μια πολύ διαφορετική χώρα

Μετά από σχεδόν δύο εβδομάδες σε ένα μυστικό καταφύγιο κάπου στο Ιράν, κατά τη διάρκεια του πολέμου της χώρας του με το Ισραήλ, ο Ανώτατος Ηγέτης, Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, 86 ετών, ίσως να θέλει να εκμεταλλευτεί την ευκαιρία της εκεχειρίας για να βγει προς τα έξω.

Πιστεύεται ότι παραμένει απομονωμένος και αποκομμένος από τον έξω κόσμο, υπό τον φόβο δολοφονίας του από το Ισραήλ. Ακόμα και ανώτατοι αξιωματούχοι της κυβέρνησης φέρεται να μην έχουν καμία επικοινωνία μαζί του.

Όπως αναφέρει ο Ειδικός Ανταποκριτής, BBC Persian, Κατάρα Νάζι, θα ήταν φρόνιμο να παραμείνει προσεκτικός, παρά την εύθραυστη εκεχειρία που διαπραγματεύτηκαν ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ και ο Εμίρης του Κατάρ. Αν αι ο πρόεδρος Τραμπ φέρεται να είπε στο Ισραήλ να μην σκοτώσει τον Χαμενεΐ, ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανιάχου δεν το απέκλεισε.

Όταν – ή αν – τελικά βγει από την κρυψώνα του, θα αντικρίσει ένα τοπίο θανάτου και καταστροφής. Αναμφίβολα θα εμφανιστεί στην κρατική τηλεόραση δηλώνοντας νίκη στη σύγκρουση. Θα επιδιώξει να αποκαταστήσει την εικόνα του. Όμως θα βρεθεί αντιμέτωπος με νέες πραγματικότητες – ακόμα και με μια νέα εποχή.

Ο πόλεμος έχει αφήσει τη χώρα σημαντικά αποδυναμωμένη και τον ίδιο έναν απομειωμένο ηγέτη.

Ψίθυροι αμφισβήτησης στην κορυφή

Κατά τη διάρκεια του πολέμου, το Ισραήλ πήρε γρήγορα τον έλεγχο μεγάλου μέρους του ιρανικού εναέριου χώρου και επιτέθηκε στις στρατιωτικές υποδομές της χώρας. Ανώτατοι διοικητές των Φρουρών της Επανάστασης και του στρατού σκοτώθηκαν γρήγορα.

Η έκταση της καταστροφής στο στρατιωτικό σκέλος παραμένει ασαφής και αντικείμενο διαφωνίας, όμως οι επανειλημμένοι βομβαρδισμοί στρατιωτικών βάσεων και εγκαταστάσεων των Φρουρών της Επανάστασης υποδηλώνουν σοβαρή υποβάθμιση της στρατιωτικής ισχύος του Ιράν. Ο στρατιωτικοποιημένος προσανατολισμός της χώρας είχε απορροφήσει τεράστιους πόρους επί χρόνια.

Οι γνωστές πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν –που είχαν προκαλέσει σχεδόν δύο δεκαετίες αμερικανικών και διεθνών κυρώσεων, με εκτιμώμενο κόστος εκατοντάδων δισεκατομμυρίων δολαρίων– έχουν πλέον υποστεί ζημιές από αεροπορικές επιδρομές, αν και το πλήρες μέγεθος της καταστροφής δεν έχει ακόμα αποσαφηνιστεί. Πολλοί αναρωτιούνται: Για ποιον λόγο έγιναν όλα αυτά;

Ένας τεράστιος αριθμός Ιρανών θα ρίξει την ευθύνη αποκλειστικά στον Αγιατολάχ Χαμενεΐ, ο οποίος ανέλαβε την ηγεσία το 1989, θεωρώντας τον υπεύθυνο για την πορεία σύγκρουσης με το Ισραήλ και τις ΗΠΑ που τελικά έφερε μεγάλη καταστροφή στη χώρα και στον λαό της.

Θα τον κατηγορήσουν για την ιδεολογική επιδίωξη της καταστροφής του Ισραήλ –κάτι που πολλοί Ιρανοί δεν στηρίζουν– και για αυτό που αντιλαμβάνονται ως παραλογισμό: την πεποίθησή του ότι η επίτευξη πυρηνικής ισχύος θα καθιστούσε το καθεστώς του άτρωτο. Οι κυρώσεις κατέστρεψαν την ιρανική οικονομία, μετατρέποντας έναν άλλοτε κορυφαίο εξαγωγέα πετρελαίου σε μια φτωχή και προβληματική χώρα.

«Είναι δύσκολο να εκτιμηθεί πόσο καιρό ακόμη μπορεί να επιβιώσει το ιρανικό καθεστώς υπό τόσο έντονη πίεση, αλλά αυτό φαίνεται να είναι η αρχή του τέλους», λέει η καθηγήτρια Λίνα Χατίμπ, επισκέπτρια ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ.

«Ο Αλί Χαμενεΐ είναι πιθανό να είναι ο τελευταίος ‘Ανώτατος Ηγέτης’ της Ισλαμικής Δημοκρατίας με την πλήρη έννοια του όρου».

Τεράστιες διαφωνίες στην ηγεσία

Υπήρξαν ψίθυροι διαφωνίας στην κορυφή. Στο αποκορύφωμα του πολέμου, ένα ημιεπίσημο ιρανικό πρακτορείο ειδήσεων μετέδωσε ότι ορισμένα κορυφαία πρώην στελέχη του καθεστώτος καλούσαν τους πιο ήπιους θρησκευτικούς μελετητές που εδρεύουν στην ιερή πόλη Κομ – και οι οποίοι δεν υπάγονται στον αγιατολάχ – να παρέμβουν και να επιφέρουν αλλαγή ηγεσίας.

«Θα υπάρξει λογαριασμός», δηλώνει ο καθηγητής Αλί Ανσάρι, ιδρυτικός διευθυντής του Ινστιτούτου Ιρανικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Σεντ Άντριους.

«Είναι ξεκάθαρο ότι υπάρχουν τεράστιες διαφωνίες στην ηγεσία και επίσης μεγάλη δυσαρέσκεια στον λαό».

Θυμός και απογοήτευση

Τις τελευταίες δύο εβδομάδες, πολλοί Ιρανοί ένιωσαν διχασμένοι μεταξύ της ανάγκης υπεράσπισης της πατρίδας τους και του βαθύτατου μίσους προς το καθεστώς. Συσπειρώθηκαν υπέρ της χώρας, όχι για να υπερασπιστούν το καθεστώς, αλλά για να φροντίσουν ο ένας τον άλλον. Υπήρξαν αναφορές για μαζική αλληλεγγύη και σύσφιξη δεσμών.

Άνθρωποι σε χωριά και μικρές κοινότητες άνοιξαν τα σπίτια τους σε όσους διέφυγαν από τους βομβαρδισμούς των πόλεων. Καταστηματάρχες πωλούσαν είδη πρώτης ανάγκης σε τιμές κόστους. Γείτονες ρωτούσαν αν ο ένας χρειάζεται κάτι.

Ωστόσο, πολλοί γνώριζαν ότι το Ισραήλ πιθανώς επιδιώκει αλλαγή καθεστώτος στο Ιράν. Μια αλλαγή που και πολλοί Ιρανοί επιθυμούν. Όμως είναι άλλο να επιζητούν την αλλαγή και άλλο να την αποδέχονται αν αυτή επιβληθεί από ξένες δυνάμεις.

Αδυναμία της αντιπολίτευσης

Σε σχεδόν 40 χρόνια διακυβέρνησης, ο Αγιατολάχ Χαμενεΐ, ένας από τους μακροβιότερους απολυταρχικούς ηγέτες στον κόσμο, εξουδετέρωσε κάθε αντιπολίτευση στη χώρα. Πολιτικοί αντίπαλοι είτε είναι φυλακισμένοι είτε έχουν διαφύγει στο εξωτερικό. Στο εξωτερικό, οι αντικαθεστωτικοί δεν κατάφεραν να διαμορφώσουν μια κοινή στάση ή να δημιουργήσουν μια ενιαία οργανωτική δομή ικανή να αναλάβει τη διακυβέρνηση αν παρουσιαστεί η ευκαιρία.

Κατά τη διάρκεια των δύο εβδομάδων πολέμου, όταν η κατάρρευση του καθεστώτος φάνταζε πιθανή αν ο πόλεμος συνεχιζόταν, πολλοί πίστευαν πως το πιθανότερο σενάριο «την επόμενη μέρα» δεν ήταν η ανάληψη της εξουσίας από την αντιπολίτευση, αλλά η βύθιση της χώρας στο χάος και την ανομία.

«Είναι απίθανο το ιρανικό καθεστώς να ανατραπεί από εσωτερική αντιπολίτευση. Παραμένει ισχυρό στο εσωτερικό και θα εντείνει την καταστολή για να συντρίψει κάθε διαμαρτυρία», λέει η καθηγήτρια Χατίμπ.

Τι φοβούνται τώρα οι Ιρανοί

Οι Ιρανοί τώρα φοβούνται περαιτέρω καταστολή από το καθεστώς. Τουλάχιστον έξι άνθρωποι έχουν εκτελεστεί τις τελευταίες δύο εβδομάδες με την κατηγορία της κατασκοπείας υπέρ του Ισραήλ. Οι αρχές λένε ότι έχουν συλλάβει περίπου 700 άτομα για αυτόν τον λόγο.

Μια Ιρανή είπε στο BBC Persian ότι αυτό που φοβάται περισσότερο και από τον θάνατο και την καταστροφή του πολέμου είναι ένα καθεστώς πληγωμένο και ταπεινωμένο που στρέφει την οργή του στον ίδιο τον λαό του.

«Αν το καθεστώς δεν μπορεί να παρέχει βασικά αγαθά και υπηρεσίες, τότε ο θυμός και η απογοήτευση θα αυξάνονται», λέει ο καθηγητής Ανσάρι.

«Το βλέπω ως μια σταδιακή διαδικασία. Δεν θεωρώ ότι θα ριζώσει σε λαϊκό επίπεδο αμέσως μετά τους βομβαρδισμούς».

Λίγοι στο Ιράν πιστεύουν ότι η εκεχειρία της Δευτέρας θα διαρκέσει – και πολλοί θεωρούν ότι το Ισραήλ δεν έχει τελειώσει ακόμη, τώρα που έχει τον πλήρη έλεγχο του εναέριου χώρου του Ιράν.

Οι βαλλιστικοί πύραυλοι του Ιράν

Ένα πράγμα που φαίνεται να έχει ξεφύγει από την καταστροφή είναι τα σιλό βαλλιστικών πυραύλων του Ιράν, που το Ισραήλ δυσκολεύτηκε να εντοπίσει, καθώς βρίσκονται σε σήραγγες κάτω από ορεινές περιοχές σε όλη τη χώρα.

Ο Αρχηγός του Ισραηλινού Γενικού Επιτελείου, Εγιάλ Ζαμίρ, δήλωσε ότι το Ισραήλ ξεκίνησε την επίθεσή του γνωρίζοντας ότι το Ιράν διέθετε περίπου 2.500 πυραύλους εδάφους-εδάφους. Οι πύραυλοι που εκτόξευσε το Ιράν προκάλεσαν σημαντικές απώλειες και καταστροφές στο Ισραήλ.

Το Ισραήλ ανησυχεί για τους περίπου 1.500 πυραύλους που πιθανόν παραμένουν ακόμη στα χέρια του Ιράν. Υπάρχει επίσης έντονη ανησυχία σε Τελ Αβίβ, Ουάσινγκτον και άλλες δυτικές και περιφερειακές πρωτεύουσες ότι το Ιράν ενδέχεται να επιταχύνει την κατασκευή πυρηνικής βόμβας, κάτι που συνεχίζει να αρνείται επισήμως.

Αν και οι πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν έχουν πιθανώς υποστεί σοβαρότατες ζημιές, το Ιράν δήλωσε ότι μετέφερε το απόθεμα εμπλουτισμένου ουρανίου του σε ασφαλή και μυστική τοποθεσία.

Το απόθεμα ουρανίου εμπλουτισμένου κατά 60%, αν εμπλουτιστεί στο 90%, επαρκεί για περίπου εννέα βόμβες, σύμφωνα με ειδικούς. Λίγο πριν από την έναρξη του πολέμου, το Ιράν είχε ανακοινώσει ότι έχτισε νέα μυστική εγκατάσταση εμπλουτισμού που επρόκειτο να τεθεί σύντομα σε λειτουργία.

Το ιρανικό κοινοβούλιο ψήφισε τη δραστική μείωση της συνεργασίας με τη Διεθνή Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας (IAEA). Αν αυτό εγκριθεί τελικά, θα φέρει το Ιράν ένα βήμα πιο κοντά στην αποχώρηση από τη Συνθήκη Μη Διάδοσης Πυρηνικών Όπλων (NPT), καθώς οι σκληροπυρηνικοί υποστηρικτές του Χαμενεΐ πιέζουν για κατασκευή πυρηνικής βόμβας.

Ο Αγιατολάχ Χαμενεΐ ίσως νιώθει πως το καθεστώς του έχει επιβιώσει – οριακά. Όμως, στα 86 του και με εύθραυστη υγεία, γνωρίζει ότι οι δικές του ημέρες είναι μετρημένες και ίσως επιδιώξει να εξασφαλίσει τη συνέχεια του καθεστώτος μέσω μιας ομαλής διαδοχής – είτε από άλλο ανώτατο κληρικό είτε από ένα συμβούλιο ηγεσίας.

Σε κάθε περίπτωση, οι εναπομείναντες ανώτατοι διοικητές των Φρουρών της Επανάστασης που παραμένουν πιστοί στον Ανώτατο Ηγέτη ενδέχεται να επιδιώξουν να κυβερνήσουν από τα παρασκήνια.

Πηγή: BBC