Πάπας Φραγκίσκος, 1936 - 2025: Η ζωή, το έργο και το τέλος μιας ιστορικής ηγεσίας

Πέθανε σε ηλικία 88 ετών ο Πάπας Φραγκίσκος, ο 266ος Πάπας της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, μετά από πολλές μέρες νοσηλείας λόγω πνευμονίας και στους δύο πνεύμονες. Ήταν ο πρώτος Πάπας από την Λατινική Αμερική, αλλά και από την Αμερική γενικότερα, καθώς επίσης και ο πρώτος Ιησουίτης Πάπας. Εξελέγη στις 13 Μαρτίου 2013, ενώ πριν την εκλογή του υπηρετούσε ως καρδινάλιος. 

Πάπας Φραγκίσκος: Από την εργατική τάξη του Μπουένος Άιρες στην κορυφή της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας

Ο πάπας Φραγκίσκος, κατά κόσμον Χόρχε Μάριο Μπεργκόλιο, γεννήθηκε σε μια οικογένεια Ιταλών μεταναστών της εργατικής τάξης στο Μπουένος Άιρες στις 17 Δεκεμβρίου 1936. Ο πατέρας του, Mario José Bergoglio, ήταν σιδηροδρομικός εργάτης και η μητέρα του, Regina María Sívori, ήταν νοικοκυρά. Από νεαρή ηλικία, έδειξε βαθύ ενδιαφέρον για τη θρησκεία και συμπόνια για τους λιγότερο τυχερούς.

Ως νεαρός άνδρας, εργάστηκε ως τεχνικός χημικών πριν νιώσει μια ισχυρή κλήση για την ιεροσύνη. Το 1958 εντάχθηκε στην Κοινωνία του Ιησού (Ιησουίτες), ένα τάγμα γνωστό για την πνευματική του αυστηρότητα και τη δέσμευσή του στην κοινωνική δικαιοσύνη. Σπούδασε φιλοσοφία και θεολογία και τελικά χειροτονήθηκε ιερέας το 1969.

Η άνοδος στην ιεραρχία της Εκκλησίας

Οι ηγετικές ικανότητες και η βαθιά πνευματικότητά του αναγνωρίστηκαν γρήγορα. Υπηρέτησε ως επαρχιακός προϊστάμενος των Ιησουιτών στην Αργεντινή από το 1973 έως το 1979, μια ταραχώδη περίοδο που σημαδεύτηκε από πολιτική βία και δικτατορία. Έδωσε έμφαση στην ταπεινότητα και την εγγύτητα με τον λαό, υπερασπιζόμενος την ασφάλεια όσων διώκονταν από την κυβέρνηση.

Το 1992 διορίστηκε βοηθός επίσκοπος του Μπουένος Άιρες και το 1998 έγινε αρχιεπίσκοπος του Μπουένος Άιρες. Έζησε απλά, επιλέγοντας να μην κατοικεί στην πολυτελή κατοικία του αρχιεπισκόπου, αλλά να διαμένει σε ένα ταπεινό διαμέρισμα. Ήταν γνωστός για τη χρήση των δημόσιων συγκοινωνιών και την προσωπική του διακονία στους φτωχούς. Το 2001, ο Πάπας Ιωάννης Παύλος Β΄ τον ανύψωσε στο βαθμό του καρδιναλίου.

Η εκλογή του ως Πάπας - Γιατί επέλεξε το όνομα Φραγκίσκος

Μετά την παραίτηση του Πάπα Βενέδικτου ΙΣΤ' το 2013, το Κολέγιο των Καρδιναλίων συνήλθε για να εκλέξει νέο Πάπα. Στις 13 Μαρτίου 2013, ο Μπεργκόλιο εξελέγη και επέλεξε το όνομα Φραγκίσκος, εμπνευσμένος από τον Άγιο Φραγκίσκο της Ασίζης, έναν άγιο γνωστό για την αφοσίωσή του στη φτώχεια και την ειρήνη.

Στην πρώτη του ομιλία, εξήγησε ότι, όταν έγινε σαφές κατά τη διάρκεια της εκλογικής διαδικασίας του κονκλάβιου ότι θα εκλεγεί ως νέος επίσκοπος της Ρώμης, ο Βραζιλιάνος καρδινάλιος Κλαούντιο Ούμες τον προσέγγισε και του ψιθύρισε: «Μην ξεχάσεις τους φτωχούς», κάτι που έκανε τον Μπεργκόλιο να σκεφτεί τον Άγιο. Ο Μπεργκόλιο είχε εκφράσει προηγουμένως τον θαυμασμό του για τον Άγιο Φραγκίσκο, εξηγώντας ότι «έφερε στον Χριστιανισμό μια ιδέα της φτώχειας ενάντια στην πολυτέλεια, την υπερηφάνεια, την ματαιοδοξία των πολιτικών και εκκλησιαστικών δυνάμεων της εποχής. Άλλαξε την ιστορία». Ήταν η πρώτη φορά που ένας πάπας ονομαζόταν «Φραγκίσκος».

Η εκλογή του σηματοδότησε μια σειρά από ιστορικές πρωτιές - ήταν ο πρώτος Ιησουίτης Πάπας, ο πρώτος Πάπας από το νότιο ημισφαίριο και ο πρώτος μη Ευρωπαίος Πάπας εδώ και πάνω από 1.200 χρόνια.

Μια παποσύνη της συμπόνιας και της μεταρρύθμισης

Από την εκλογή του, ο Πάπας Φραγκίσκος είχε δώσει έμφαση σε ένα όραμα της Εκκλησίας που είναι περιεκτικό, συμπονετικό και εστιάζει στην κοινωνική δικαιοσύνη. Στις προτεραιότητές του ήταν η υπεράσπιση των μεταναστών και των προσφύγων, η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής μέσω της εγκυκλίου Laudato Si' και η έκκληση για οικονομική δικαιοσύνη. Είχε επίσης προσπαθήσει να μεταρρυθμίσει τη γραφειοκρατία του Βατικανού και να αντιμετωπίσει ζητήματα σεξουαλικής κακοποίησης εντός της Εκκλησίας.

Ο Πάπας Φραγκίσκος είχε δηλώσει ότι η Εκκλησία δεν χρειάζεται να μιλάει διαρκώς για τα ζητήματα της άμβλωσης, της τεχνητής αντισύλληψης και της ομοφυλοφιλίας. Πρόσθεσε ότι η εκκλησία έχει επικεντρωθεί σε ασήμαντα ζητήματα και, ως εκ τούτου, δεν πρέπει να είναι τόσο επιρρεπής στο να καταδικάζει πράγματα, ενώ οι ιερείς θα πρέπει να είναι πιο δεκτικοί. Είπε ακόμη ότι το εξομολογητήριο πρέπει να χρησιμοποιείται ώστε να παρακινεί τους ανθρώπους να βελτιώνουν τον εαυτό τους. Στο δοκίμιο Evangelii gaudium, που εκδόθηκε στις 24 Νοεμβρίου 2013, αποκάλυψε τα σημεία στα οποία θα έδινε έμφαση κατά το ποντιφικάτο του: μια ιεραποστολική ώθηση μεταξύ όλων των καθολικών, διαμοιρασμός της πίστης με πιο ενεργό τρόπο, αποφυγή της κοσμικότητας, υπενθύμιση μέσα από το Ευαγγέλιο της ευσπλαχνία του Θεού, βοήθεια προς τους φτωχούς και μάχη για κοινωνική δικαιοσύνη.

Ο Πάπας Φραγκίσκος έλεγε ότι το πιο ισχυρό μήνυμα του Ιησού Χριστού είναι η ευσπλαχνία. Το σύνθημά του, Miserando atque eligendo, αναφέρεται στην ευσπλαχνία του Ιησού απέναντι στους αμαρτωλούς. Η φράση προέρχεται από ομιλία του Αγίου Βέδα, ο οποίος σχολίασε ότι ο Ιησούς είδε τον φοροσυλλέκτη και, επειδή τον είδε με τα μάτια της ευσπλαχνίας και τον επέλεξε, του είπε: «Ακολούθησέ με».Το σύνθημα είναι μια αναφορά στη στιγμή που ο Φραγκίσκος βρήκε την θεία κλίση προς την ιεροσύνη, σε ηλικία 17 ετών. Ξεκίνησε μια μέρα μαθητικών εορτασμών, όταν εισήλθε σε μια εκκλησία και γνώρισε την εξομολόγηση.

Ο πάπας Φραγκίσκος στην πλατεία του Αγίου Πέτρου

Ως καρδινάλιος πίστευε ότι η χριστιανική ηθική δεν είναι μια τιτάνεια προσπάθεια θέλησης, αλλά μια απάντηση στην ευσπλαχνία του Θεού. Το θέμα δεν είναι να μην πέσουμε ποτέ, αλλά να ξανασηκώνεσαι πάντα. Με αυτή την έννοια, λέει ότι η χριστιανική ηθική είναι μια επανάσταση.Το Ευαγγέλιο που διάβασε για την Κυριακή, κατά την πρώτη του δημόσια ομιλία ως Πάπας, αφορούσε την ευσπλαχνία του Ιησού για την μοιχαλίδα γυναίκα. Αυτό του επέτρεψε να συζητήσει την αρχή ότι ο Θεός δεν κουράζεται πότε να συγχωρεί τους ανθρώπους και να τονίσει τη σημασία του να μην κουράζεται ποτέ κάποιος να ζητάει συγχώρεση.

Εξαιτίας αυτής της έμφασης, πολλοί έχουν επιστρέψει στο Θεό και στην εξομολόγηση, ένα αποτέλεσμα που έχει ονομαστεί «Επίδραση του Πάπα Φραγκίσκου». Μολονότι οι Ιησουίτες μειώνονται στο Βόρειο Ημισφαίριο, αυτοί αυξάνονται στη Λατινική Αμερική, την Αφρική και την Ινδία. Ο επικεφαλής τους Αρτούρο Σόσα εκτιμά ότι το 2034 θα υπάρχουν περίπου 10.000 Ιησουίτες και έχουν μέση ηλικία πολύ μικρότερη από τους 15.000 Ιησουίτες του 2019.

Τον Μάρτιο του 2018, ο Φραγκίσκος φέρεται να δήλωσε στην εφημερίδα la Repubblica: «Εκείνοι που μετανοούν λαμβάνουν τη συγχώρεση του Θεού και παίρνουν τη θέση τους ανάμεσα στις τάξεις εκείνων που τον σκέφτονται, αλλά εκείνοι που δεν μετανοούν δεν μπορεί να συγχωρεθούν. Δεν υπάρχει απλά μία κόλαση, υπάρχει η εξαφάνιση των αμαρτωλών ψυχών». Το Βατικανό διέψευσε γρήγορα αυτή τη δήλωση, την οποία αποκάλεσε ανακατασκευή και όχι πιστή αποτύπωση των λόγων του Φραγκίσκου. Ο δημοσιογράφος Εουτζένιο Σκαλφάρι αργότερα είπε ότι πίστευε ότι ο Πάπας αρνήθηκε την ύπαρξη της κόλασης, αλλά παραδέχτηκε ότι δεν είχε κρατήσει σημειώσεις κατά τη διάρκεια της συνομιλίας τους και ότι μπορεί να πλημμέλησε τα ακριβή λόγια του Φραγκίσκου.

Ένα από τα καθοριστικά χαρακτηριστικά του ήταν η προσιτότητά του. Είχε απορρίψει πολλά παραδοσιακά παπικά προνόμια, όπως το να διαμένει στο πολυτελές Αποστολικό Παλάτι, και αντ' αυτού επέλεξε να ζει σε έναν απλό ξενώνα. Το μήνυμά του για έλεος και αγάπη έβρισκε απήχηση στους ανθρώπους όλων των θρησκειών, καθιστώντας τον έναν από τους πιο θαυμαστούς παγκόσμιους θρησκευτικούς ηγέτες.

Η πρώτη αυτοβιογραφία Πάπα στην ιστορία

H αυτοβιογραφία του Πάπα Φραγκίσκου- η πρώτη αυτοβιογραφία Πάπα στην ιστορία - κυκλοφόρησε και στα ελληνικά τον Φεβρουάριο από τις εκδόσεις GUTENBERG, με τίτλο «Ελπίδα».

Μέσα από το βιβλίο ο ίδος αποκάλυψε άγνωστες πτυχές της ζωής του, μοιράστηκε ιστορίες, και αναφέρθηκε στα πάθη του.

Η διήγηση ξεκινά από τις αρχές του 20ού αιώνα και τις ιταλικές του ρίζες. Περιγράφει τις περιπέτειες των προγόνων του όταν αποφάσισαν να μεταναστεύουν στη Λατινική Αμερική. Μιλά για τα παιδικά του χρόνια, την εφηβεία του, το πώς επέλεξε να ακολουθήσει το θρησκευτικό λειτούργημα, την ενήλικη του ζωή του, καθώς και για όλα τα ζητήματα που έχουν απασχολήσει και απασχολούν μέχρι σήμερα την παποσύνη.

«Μια αυτοβιογραφία δεν είναι το ιδιωτικό μας αφήγημα, είναι περισσότερο οι αποσκευές μας για το ταξίδι. Και οι αναμνήσεις δεν είναι μόνο αυτό που θυμόμαστε, αλλά αυτό που μας περιέχει. Δεν μιλούν αποκλειστικά για όσα συνέβησαν, αλλά για όσα θα συμβούν. Μοιάζει σαν χτες, κι όμως είναι αύριο. Όλα γεννούνται για ν᾽ ανθίσουν σε μια αιώνια άνοιξη. Στο τέλος, ένα πράγμα θα πούμε μονάχα: δεν θυμάμαι τίποτα στο οποίο να μη βρίσκεσαι Εσύ», σημειώνει ο Πάπας Φραγκίσκος.

Κληρονομιά και συνεχιζόμενη αποστολή

Ο Πάπας Φραγκίσκος αποτέλεσε μια μεταμορφωτική φυσιογνωμία στην Καθολική Εκκλησία. Η υπεράσπιση της κοινωνικής δικαιοσύνης, του διαθρησκειακού διαλόγου και της φροντίδας για τους περιθωριοποιημένους έχει αναδιαμορφώσει τον ρόλο του παπισμού στον σύγχρονο κόσμο. Η κληρονομιά του πιθανότατα θα είναι μια κληρονομιά ταπεινότητας, υπηρεσίας στους λιγότερο τυχερούς. ενώ μέσω της ηγεσίας του, παρέμεινε για δεκαετίες ένας φάρος ελπίδας, εμπνέοντας εκατομμύρια ανθρώπους να αγκαλιάσουν τη συμπόνια, τη δικαιοσύνη και την πίστη στην πράξη.