Mέμφις: εγκλήματα εξουσίας

Το έχω ξαναγράψει παλιότερα: το να ερμηνεύουμε τα φαινόμενα βίας ως ρατσιστικά ή σεξιστικά είναι φτηνή κοινωνιολογία —και δεν οδηγεί πουθενά. Το πρόβλημα είναι βαθύτερο από τις «χρωματικές» διαφορές τις οποίες η ευτελής πολιτική και δημοσιογραφία αναδεικνύουν σε θεμελιώδες κοινωνικό γνώρισμα. Δεν είναι. Η κοινωνική και οικονομική τάξη στην οποία κατατάσσεται κανείς —είτε πραγματικά, είτε αντιληπτικά— συνιστά απείρως ισχυρότερο χαρακτηριστικό το οποίο υπαγορεύει μορφές συμπεριφοράς εκ μέρους των εκπροσώπων της εξουσίας και του κράτους. Ακόμα και η απέχθεια μερικών λευκών έναντι των μαύρων αφορά συνήθως φτωχούς μαύρους: η φτώχεια στις ΗΠΑ θεωρείται αποτέλεσμα προσωπικής ευθύνης· η φιγούρα του «πτωχού πλην τιμίου» είναι ευρωπαϊκή, όχι αμερικανική.

Ο Ιανουάριος ήταν σκληρός μήνας για το Μέμφις του Τεννεσσή, τη δεύτερη πιο επικίνδυνη πόλη στις ΗΠΑ μετά το Σαιντ Λούις· την πρώτη σε αφρο-αμερικανική πλειοψηφία: το 67% των κατοίκων της μητροπολιτικής περιοχής δεν είναι λευκοί. Τι έγινε πάλι; Πέντε αστυνομικοί της ομάδας «Scorpion» ξυλοκόπησαν μέχρι θανάτου τον 29χρονο Tyre Nichols: αν έχει κάποια σημασία (δεν έχει) όλοι οι εμπλεκόμενοι ήταν μαύροι. Όπως αναμενόταν, μετά τον θάνατο του Nichols, έγιναν μικροδιαδηλώσεις σε πολλές αμερικανικές πόλεις —Μέμφις, Νέα Υόρκη, Ατλάντα, Σικάγο— και σημειώθηκαν αψιμαχίες μεταξύ διαδηλωτών και αστυνομίας. Δεν κερδίζουμε τίποτα με τις αψιμαχίες· ούτε με τις αγρυπνίες, τα αναμμένα κεριά, τα λουλούδια και τους πάστορες που κάνουν κηρύγματα για την ανάπαυση των ταραγμένων ψυχών.

Σύμφωνα με τους ψεύτικους ισχυρισμούς των αστυνομικών, το ο Νichols οδηγούσε «απερίσκεπτα»: έτσι, τον σταμάτησαν, τον έσυραν έξω από το όχημα και βάλθηκαν να τον χτυπούν με γκλομπ, να τον κλοτσούν και να τον γρονθοκοπούν. Το bodycam βίντεο δεν δείχνει καμιά τροχαία παραβίαση και καμιά αντίσταση εκ μέρους του Nichols· φαίνεται ένας άνθρωπος κατάπληκτος και τρομαγμένος ο οποίος προσπαθεί να ξεφύγει. Μετά από τρεις μέρες νοσηλεία πέθανε στο νοσοκομείο: το ασθενοφόρο κλήθηκε υπερβολικά αργά· όπως βλέπουμε στο βίντεο, πέρασαν 23 λεπτά από τη στιγμή που φαίνεται αναίσθητος μέχρι την άφιξη του ασθενοφόρου. Οι πέντε αστυνομικοί δεν αντιλαμβάνονταν τι είχαν κάνει: σήμερα κατηγορούνται για «βίαιη απαγωγή» και δολοφονία, ενώ ερευνάται και η μονάδα της Πυροσβεστικής που κλήθηκε για να φροντίσει τον Nichols, όταν η πεντάδα αποφάσισε ότι ο 29χρονος έπνεε τα λοίσθια. Στο βίντεο βλέπουμε επίσης δύο βοηθούς σερίφηδες της κομητείας οι οποίοι χαζολογάνε: τώρα ερευνώνται κι αυτοί, αλλά, καθώς στις ΗΠΑ δεν υπάρχει νόμος «Duty to rescue» υποθέτω ότι θα απαλλαγούν από οποιαδήποτε ευθύνη.

Άρα, ένα βράδυ του Ιανουαρίου επτά άτομα στον διαπολιτειακό αυτοκινητόδρομο 55 κυνηγούσαν οδηγούς που υπερέβαιναν το όριο ταχύτητας, ή που δεν το υπερέβαιναν· έτσι, για πλάκα· σε δουλειά να βρισκόμαστε. Κι ενώ η αστυνομία έπαιζε Κλέφτες και Αστυνόμους στην άκρη της ασφάλτου, στην πόλη του Μέμφις εκτυλίσσονταν φόνοι, ληστείες, μαχαιρώματα, ανταλλαγή πυροβολισμών μεταξύ συμμοριών. Ήδη, πρόκειται για αμέλεια καθήκοντος και πλήρη αποτυχία της λεγόμενης hot spot policing την οποία τάχα εφαρμόζει το Μέμφις με την ομάδα Scorpion (αρτικόλεξο του συνθήματος Street Crimes Operation to Restore Peace In Our Neighborhoods) προκειμένου να προλάβει και να αντιμετωπίσει αυτό που ονομάζεται «serious crime», όχι τις τροχαίες παραβάσεις. Εξάλλου, όπως είπα και όπως φαίνεται στο βίντεο, ο Nichols δεν παραβίαζε καμιά διάταξη της τροχαίας· το μοναδικό του έγκλημα ήταν ότι διαμαρτυρήθηκε όταν οι αστυνομικοί μπλόκαραν το αυτοκίνητό του. Σταμάτησε στο φανάρι κι όταν προσπάθησε να το βάλει στα πόδια επειδή τον χτυπούσαν, οι αστυνομικοί τού έριξαν αέριο πιπεριού και εκτόξευσαν taser. H σκηνή ήταν εντελώς παράλογη, λες και οι αστυνομικοί είχαν βγει στην εθνική οδό για να δείρουν ή ακόμα και να καθαρίσουν όποιον έβρισκαν μπροστά τους. Στάθηκαν τυχεροί: ο Nichols ήταν αδύναμος· παρότι πολύ ψηλός (1,91) ζύγιζε μονάχα 66 κιλά διότι έπασχε από τη νόσο Crohn. Υποπτεύομαι ότι οι δικηγόροι των αστυνομικών θα ρίξουν το φταίξιμο στην Crohn.

Ο φόνος του Nichols δεν μπορεί φυσικά να θεωρηθεί ρατσιστικό έγκλημα: είναι μια νοσηρή εκδήλωση εξουσίας όπως όλα τα επεισόδια αστυνομικής θηριωδίας. Θυμίζει τον ξυλοδαρμό του Rodney King το 1991 στο Λος Άντζελες —αν και ο King δεν έχασε τη ζωή του τελικά— τον φόνο του George Floyd στη Μινεάπολη κι εκείνον του Michael Brown στο Φέργκιουσον. Η λίστα είναι μακρά κι όσο πιο πίσω πάμε στο παρελθόν τόσο πληθαίνουν τα θύματα.

Το πρώτο ερώτημα είναι, όπως πάντοτε, ποιοι άνθρωποι γίνονται αστυνομικοί στις ΗΠΑ και ιδιαίτερα στις πόλεις με υψηλά ποσοστά εγκληματικότητας όπως το Μέμφις. Ανάμεσα στους δράστες του φονικού είναι δύο πρώην δεσμοφύλακες: άτομα που έχουν περάσει μια εποχή στην κόλαση —το σωφρονιστικό σύστημα στις ΗΠΑ είναι ένας εφιάλτης που αφορά έναν στους 100 κατοίκους της πολιτείας του Τεννεσσή. Το δεύτερο ερώτημα είναι η εκπαίδευσή τους και το γιατί δεν παραδειγματίζονται από τις εμπειρίες αστυνομικής βίας: παρότι τα δικαστήρια, ιδιαίτερα στον Νότο, είναι επιεική έναντι των βίαιων αστυνομικών, η αστυνομική κατάχρηση εξουσίας δεν μένει ατιμώρητη —κι όμως, αυτό το προηγούμενο αφήνει ανεπηρέαστη την κοινότητα των ενστόλων. Ούτε το ότι είναι υποχρεωμένοι να φέρουν bodycam τούς σταματά: σήμερα, κανείς αστυνομικός δεν μπορεί να πει ψέματα· όλες του οι κινήσεις καταγράφονται. Το τρίτο ερώτημα είναι γενικότερο και θα έπρεπε να απασχολεί τις αρχές οι οποίες αποτυγχάνουν να αντιμετωπίσουν την εγκληματικότητα: μπορεί μια αστυνομία που μοιάζει με στρατό κατοχής να αποτρέψει τη βία στους δρόμους; Μέχρι τώρα, ο απολογισμός δείχνει ότι η αστυνομική καταστολή, ιδιαίτερα αν συνδυάζεται με χαμηλά επίπεδα μόρφωσης στον πληθυσμό, ιστορικό κοινωνικού διχασμού και χωροταξική ασυναρτησία, καταλήγει σε μόνιμη ένταση μεταξύ πολιτών και ενστόλων, σε αμοιβαία δυσπιστία και σε απώλεια ζωών. Όπως συνάγεται κι από το οπτικοακουστικό υλικό της υπόθεσης Nichols, ο κάθε πολίτης, ιδιαίτερα αν είναι μαύρος, βρίσκεται στο έλεος της αστυνομίας, η οποία ωστόσο δεν έχει χρώμα. Εκτός του ότι το ποσοστό των Αφροαμερικανών και των Ασιατών στα σώματα ασφαλείας ξεπερνά κατά πολύ το ποσοστό τους στον γενικό πληθυσμό, οι μαύροι αστυνομικοί έχουν την ολέθρια τάση να κάνουν επίδειξη ισχύος στους ομοφύλους τους (κατά προτίμηση) και οι λευκοί σε όλους ανεξαιρέτως. Το αποτέλεσμα είναι περίπου 1.000-1.2000 θάνατοι πολιτών ετησίως —ο αριθμός είναι λίγο-πολύ σταθερός τα τελευταία δέκα χρόνια— οι περισσότεροι από τους οποίους οφείλονται σε πυροβολισμούς.

Μετά από αυτή την εγκληματική συμπεριφορά, οι αστυνομικοί του Μέμφις συνελήφθησαν αλλά αφέθηκαν ελεύθεροι με χρηματική εγγύηση μέχρι τη δίκη τους μπροστά σε σώμα ενόρκων. Η απελευθέρωσή τους δεν είναι καλό σημάδι για την απόδοση της δικαιοσύνης: ανταποκρίνεται στη νευρικότητα της λευκής μειοψηφίας, στην κρυφή ευχή να φαγωθούν μεταξύ τους οι μαύροι που εκπόρθησαν την πόλη του Μέμφις.