Πελέ: Η αθέατη πλευρά ενός βασιλιά

Ο «Βασιλιάς» ποτέ δεν έκρυψε τις υπέρ-νεοφιλελεύθερες ιδέες του αλλά και τα γούστα του για ό,τι «λάμπει», γράφει στο πρωτοσέλιδο της η γαλλική Le Monde το πρωί της Παρασκευής λίγες ώρες μετά την ανακοίνωση του θανάτου του θρύλου. Ο αρθρογράφος στην ηλεκτρονική έκδοση της εφημερίδας ψάχνει ανάμεσα στα αποκόμματα της εποχής, τότε που ο Πελέ μεσουρανούσε.

Θυμάται λοιπόν πως ο επικεφαλής της Χούντας των Στρατηγών, που κακοποίησε βάναυσα τη Βραζιλία από το 1964 έως το 1985, επί 21 ολόκληρα χρόνια δηλαδή, επιστράτευσε τον «Βασιλιά» προκειμένου να αποκτήσει λαϊκό έρεισμα σε μία κοινωνία που φοβόταν και την σκιά της. Ο Στρατηγός Medici λοιπόν τα κατάφερε και ο Πελέ, ο καπετάνιος της εθνικής ομάδας, γύρισε πίσω με το κύπελλο. Η Βραζιλία νίκησε στο Μεξικό την Ιταλία στον τελικό, το 1970, και εμείς πιτσιρικάδες χειροκροτούσαμε σαν τρελοί, αγνοώντας βέβαια το τι συνέβαινε πραγματικά στις φαβέλες του Ρίο ντε Τζανέιρο.

Ο Πελέ, επιστρέφοντας, πήγε κατευθείαν στην Μπραζίλια όπου φωτογραφήθηκε με τον περιχαρή στρατηγό. Από τότε απέκτησε το υποκοριστικό της «μαριονέτας» στη γλώσσα των αντιστασιακών. Στο επόμενο Μουντιάλ ο Πελέ αρνήθηκε να παίξει παρά τις πιέσεις της Χούντας. Τότε οι στρατηγοί τον κατηγόρησαν για προδοσία. Από μαριονέτα, προδότης. Η Βραζιλία είναι όντως η χώρα της υπερβολής.

Ο Πελέ απέφευγε πάντα τις συζητήσεις για πολιτικά ζητήματα. Αντιθέτως ποτέ δεν απέφυγε μία συζήτηση για φιλανθρωπίες, τα παιδιά και τους γέροντες. Στην ουσία ασχολήθηκε από νωρίς με την «μεγάλη μπίζνα», την ιδιωτικοποίηση του ποδοσφαίρου. Οι παίκτες από «λαϊκοί ήρωες» της αλάνας θα γίνονταν αναλώσιμοι στην διεθνή αγορά της ποδοσφαιρικής αρένας. Το ποδόσφαιρο ήταν από τους πρώτους τομείς της οικονομίας που παγκοσμιοποιήθηκε. Το κύκλωμα θα ήταν εφεξής στενό, αδιαφανές, στυγνό και αμείλικτο. Ο Πελέ, όπως επισημαίνει η γαλλική εφημερίδα, υπήρξε πρωταγωνιστής αυτής της αλλαγής.

Επί Δημοκρατίας έγινε και Υπουργός Αθλητισμού, οπότε είχε την ευκαιρία να θεσμοθετήσει κάποιες παραμέτρους που έκτοτε έθεσαν σε τροχιά την σημερινή μορφή της διεθνούς ποδοσφαιρικής αγοράς. Την τελική της μορφή, την κορύφωση αυτής της προσπάθειας, την γευτήκαμε στο Μουντιάλ του Κατάρ και τη γευόμαστε, ως παράπλευρες απώλειες πια, με την υπόθεση του QatarGate. Προηγουμένως είχαμε παρακολουθήσει την ακμή και τη θορυβώδη πτώση του Πλατινί με τον Μπλάτερ. Έτσι γράφεται πάντα η ιστορία.

Ο Πελέ, ένα παιδί της αλάνας, ένας «χορευτής» με παρτενέρ μία στρογγυλή θεά, μπορεί να αφήσει άναυδους τους θεατές με ένα ανάποδο ψαλίδι στην περίφημη κινηματογραφική παραγωγή «Η Απόδραση των 11». Αυτή είναι η εικόνα που τον δόξασε. Αυτήν την εικόνα κατάφερε να την μετουσιώσει σε πλούτο. Γιατί ο Πελέ ήταν πλούσιος. Πολύ πλούσιος. Το παιδί που έμαθε ντρίπλες στην αλάνα και νόμιζε πως το ποδόσφαιρο ήταν μία χορευτική παράσταση για 22 καλλιτέχνες, κατάφερε όχι μόνον να δοξαστεί αλλά και να καθιερωθεί ως ένας πλούσιος και ισχυρός παράγοντας.

Η πολιτική ωστόσο πάντα εκδικείται διότι, θέλουμε δεν θέλουμε, είναι αναπόσπαστο συστατικό της ιστορίας. Έτσι όταν κάποιοι παλαιότεροι στο Ρίο θυμούνται πως ο «Βασιλιάς» δήλωνε με εκνευριστική αφέλεια πως δεν γνώριζε τα περί βασανιστηρίων κατά τη διάρκεια της Χούντας των Στρατηγών, κάποιοι νεότεροι υπενθυμίζουν κάτι που συνέβη μόλις πριν από δύο χρόνια: Όταν ο Πελέ, το 2020, κατά την κορύφωση της πανδημίας, έκανε δώρο μία φανέλα της ομάδας «Σάντος», στον παραχαράκτη της ιστορίας και επικεφαλής των συνομωσιολογικών θεωριών για την Covid-19, αλλά ταυτόχρονα και πρόεδρο της Βραζιλίας, τον ακροδεξιό Ζαϊρ Μπολσονάρου.

Διαβάζουμε στη «Le Monde» της 30ης Δεκεμβρίου: «Εκείνη την ημέρα (που πρόσφερε την φανέλα της Σάντος), ο Πελέ πραγματικά απογοήτευσε, διαβεβαιώνει η Soraya Barreto Januario, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Pernambouc. Ο Πελέ είναι ένας μαύρος άνδρας. Αλλά το χρήμα και η φήμη τού πρόσφεραν πολλά προνόμια που στην πραγματικότητα χαρακτηρίζουν την ανώτερη κοινωνική τάξη. Κατά τη διάρκεια λοιπόν αυτής της αντιπαράθεσης ο Πελέ εμφανίστηκε ως δεξιός – συντηρητικός με προφανείς σχέσεις με την άκρα δεξιά».

Πολλοί θυμήθηκαν πως από το 1967 και μετά, κάποιες κοινωνικές ομάδες και κάποιοι πολιτικοί σχηματισμοί αλλά και άτομα με τα ίδια κοινωνικά χαρακτηριστικά με εκείνα του Πελέ, τον αποκαλούσαν περιφρονητικά (Yes Man), μόνο που στα πορτογαλοβραζιλιάνικα αυτή η φράση ηχούσε ακόμη πιο περιφρονητική. Ιδιαίτερα όταν εκστομιζόταν από πτωχούς, εγχρώμους αλλά συνειδητοποιημένους πολιτικά πολίτες. «Negro Sim Sinhô» είναι αυτή η φράση, επισημαίνει η «Le Monde». Στα αγγλικά «Nigger yes man».

Δεν χωρά καμία αμφιβολία. Στην Βραζιλία υπήρξαν πολλοί που δεν συγχωρέσανε την τάση του Πελέ να ενταχθεί στον κόσμο της εξουσίας των λευκών. Ακούγονται περίεργα αυτά τα πράγματα εδώ στην Ελλάδα. Δεν είναι ωστόσο αν τα καλοσκεφτεί κανείς. Ιδιαίτερα αν διαβάσει σύγχρονη βραζιλιάνικη λογοτεχνία με την απαιτούμενη απόσταση από την συνθλιπτική ευρωπαϊκή προσέγγιση.

Το 1990 φλέρταρε στα σοβαρά με την ιδέα να γίνει πρόεδρος της δημοκρατίας. Τελικά δεν έγινε. Ακολούθησε μία περίοδος έντονης δραστηριότητας όπου μέσω της τηλεόρασης κατέστη ένας ισχυρός πόλος διαφήμισης για την Pepsi, τις λευκές συσκευές, τα τρόφιμα μέχρι και το Viagra. Η απομυθοποίηση του Βραζιλιάνου εραστή δηλαδή αλλά αυτά είναι ψιλά γράμματα. Το ζήτημα είναι ότι ο «Βασιλιάς» ξεζούμιξε όλες τις ευκαιρίες. Τίποτε δεν άφησε να πάει χαμένο. Πέθανε βέβαια «γυμνός» όπως όλοι οι βασιλιάδες.

Δεκάδες εκατομμύρια πολίτες του κόσμου θα τον αποχαιρετήσουν νοερά την επόμενη Τρίτη. Θα θυμηθούν τον κορυφαίο χορευτή των γηπέδων. Θα ξεχάσουν ενδεχομένως τα στραβοπατήματα μίας ζωής. Διότι τελικά οι «βασιλιάδες» είναι εξίσου αναλώσιμοι με τους υπηκόους τους. Και ας νόμιζαν μέσα στη μέθη τους πως θα κατακτούσαν την αιωνιότητα.