Η Βρετανία στα πρόθυρα κατάρρευσης

Το φθινόπωρο είναι η πιο ωραία εποχή στην Αγγλία. Ο καιρός, που παραμένει λίγο-πολύ ο ίδιος όλον τον χρόνο, επιτέλους συντονίζεται με το κλίμα των ημερών. Έξω έχει όσο κρύο χρειάζεται για να νιώσεις ότι πλησιάζουν Χριστούγεννα. Τα καφετιά και χρυσαφί φύλλα των δέντρων είναι απλωμένα στα πεζοδρόμια, μουλιασμένα από το συνεχές ψιλόβροχο. Το φως της μέρας (ούτως ή άλλως ασθενικό αυτή την εποχή) πέφτει πολύ νωρίς. Στις δύο-δυόμισι το μεσημέρι είναι σούρουπο. Στις τέσσερις βαθύ σκοτάδι. Στην εξοχή και στα προάστια μυρίζει το ξύλο απ’ τα τζάκια. Στο ραδιόφωνο, στις εκκλησίες και στις αίθουσες συναυλιών όπως το Barbican καιτο Wigmore Hall, χορωδίες και ορχηστρικά σύνολα υφαίνουν μία ζεστή κουβέρτα με τους πλούσιους, μελωδικούς ήχους της μπαρόκ μουσικής. Η τηλεόραση και τα περιοδικά σφύζουν από διαφημίσεις για το χριστουγεννιάτικο τραπέζι. 

Το κλίμα επηρεάζει βαθιά τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι κοινωνικοποιούνται∙ το πώς περνάνε τον ελεύθερο χρόνο τους∙ το πώς και τι καταναλώνουν∙ ακόμη και το πώς αναπτύσσουν τη φαντασία και τη δημιουργικότητά τους. Το κρύο και το σκοτάδι αναγκάζουν τον άνθρωπο να αποσυρθεί από τον δημόσιο χώρο και να αναζητήσει την ψυχαγωγία, τη διάδραση, την απόδραση και την εκτόνωση σε άλλους κόσμους, κόσμους του μυαλού και της φαντασίας: στο διάβασμα, στις πλατφόρμες της τηλεόρασης, στα ψώνια μέσω διαδικτύου, στα videogames, στις εφαρμογές των κινητών. Τα τελευταία χρόνια στη Βρετανία είναι της μόδας η σκανδιναβική έννοια και πρακτική του hygge (χιούγκα) – η αίσθηση του να βρίσκεσαι σε ένα ζεστό, οικείο περιβάλλον στο οποίο απολαμβάνεις τις μικρές χαρές της ζωής: το ζεστό γλυκό κρασί των Χριστουγέννων, ένα αρωματικό κερί, ένα επιτραπέζιο ή μια ταινία στην τηλεόραση.

Η Αγγλία το φθινόπωρο μοιάζει με έναν τόπο ειδυλλιακό. Αν όμως κάποιος ξύσει λίγο τη χρυσόσκονη των στολιδιών, αν χρειαστεί να χρησιμοποιήσει κάποια δημόσια υπηρεσία, να κάνει τη δουλειά του ή έστω να ζήσει τη ζωή του, θα διαπιστώσει ότι κάτω από τη λάμψη επικρατεί σήψη. Η χώρα διέρχεται τη χειρότερη κρίση της από τη δεκαετία του 1970. Η Βρετανία μετά το Μπρέξιτ κοντεύει να μετατραπεί σε μία τριτοκοσμική χώρα με την ποιότητα ζωής να φθίνει πλέον ραγδαία και σε καθημερινή βάση.

Σταχυολογώντας ελάχιστα ενδεικτικά δεδομένα και παραδείγματα από πρόσφατες έρευνες και δημοσιεύματα του Τύπου:

Νεανική βία Σχεδόν οι μισοί Βρετανοί έφηβοι έχουν υπάρξει θύμα ή μάρτυρας βίαιου εγκλήματος την τελευταία χρονιά. Οι μισοί έφηβοι στο Λονδίνο υφίστανται βία στην καθημερινή ζωή τους. Ένας στους πέντε (19%) παραδέχτηκε ότι οι ίδιοι άσκησαν βία (και με όπλα) μέσα στους τελευταίους 12 μήνες. Λιγότεροι από τους μισούς νιώθουν ασφαλείς στους δρόμους και τα πάρκα. Δύο στους τρεις έχουν αλλάξει τη συμπεριφορά τους για να προστατέψουν τον εαυτό τους.

Πρόνοια Ο τομέας της κοινωνικής πρόνοιας στη Βρετανία (δηλαδή γηροκομεία, ιδρύματα μακροπρόθεσμης φροντίδας ασθενών και βοήθεια στο σπίτι) «έχει καταρρεύσει» σύμφωνα με τον αρμόδιο κρατικό φορέα (Care Quality Commission). Από τον Μάρτιο του 2021 μέχρι τον Αύγουστο του 2022, 366 γηροκομεία και άλλες εστίες φροντίδας έκλεισαν. Με κύριο λόγο το Μπρέξιτ, 50.000 εργαζόμενοι (κοινωνικοί λειτουργοί, νοσοκόμοι, μάγειρες, εργαζόμενοι στην καθαριότητα κ.λπ. πολλοί εκ των οποίων ήταν πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης) έφυγαν μέσα σε ένα χρόνο, με αποτέλεσμα μία στις πέντε κλίνες να παραμένει κενή λόγω έλλειψης προσωπικού. 

Και κάπως έτσι ξεκινάει το ντόμινο: λόγω της κρίσης στην πρόνοια, 13.600 κρεβάτια σε αγγλικά νοσοκομεία (δηλαδή το 10%) τα καταλαμβάνουν ασθενείς που δεν χρειάζεται να βρίσκονται στο νοσοκομείο. 

Νοσοκομεία & Εφημερίες Συνέπεια αυτού –όπως και της μαζικής αποχώρησης νοσηλευτικού προσωπικού λόγω του Μπρέξιτ αλλά και του burnout γιατρών και νοσοκόμων λόγω της πανδημίας– είναι ότι οι εφημερίες των νοσοκομείων (Accident&Emergency) ουσιαστικά έχουν καταρρεύσει. Ο στόχος του Βρετανικού ΕΣΥ είναι το 95% των ασθενών που φτάνουν στα επείγοντα να έχουν δει γιατρό μέσα σε τέσσερις ώρες. Ωστόσο, η κατάσταση είναι στο χειρότερο σημείο όλων των εποχών με σχεδόν όλα τα νοσοκομεία της χώρας να βρίσκονται πολύ μακριά απ’ τον στόχο αυτό. Τον Οκτώβριο 550.000 ασθενείς περίμεναν σε επείγοντα Βρετανικών νοσοκομείων για πάνω από τέσσερις ώρες, ενώ δεκάδες χιλιάδες περίμεναν πάνω από 12 ώρες στους διαδρόμους για να μπουν σε κρεβάτι αφού τους είχε εξετάσει ο γιατρός των επειγόντων. Πλέον 20.000 ασθενείς κάθε μέρα περιμένουν πάνω από τέσσερις ώρες για να τους δει γιατρός στα επείγοντα.

Ασθενοφόρα Θα περίμενε κανείς ότι ένα έμφραγμα ή ένα εγκεφαλικό επεισόδιο θα αντιμετωπίζονταν ως επείγοντα από το σύστημα υγείας. Ωστόσο τέτοια περιστατικά εμπίπτουν στην Κατηγορία 2 και άρα ο στόχος είναι η άφιξη ασθενοφόρου μέσα σε 18 λεπτά από το τηλεφώνημα στο 999. Στην Κατηγορία 1 εμπίπτουν μόνο περιπτώσεις που ουσιαστικά έχει σταματήσει ο καρδιακός παλμός ή η αναπνοή. Ο στόχος σε αυτές τις περιπτώσεις είναι τα 8 λεπτά. Αυτή είναι η θεωρία. Στην πράξη η Υπηρεσία Ασθενοφόρων βρίσκεται σε «τήξη» (meltdown) σύμφωνα με τους ίδιους τους ιθύνοντες του ΕΣΥ. Κάποιοι ασθενείς περιμένουν μέχρι και 52 λεπτά για να πάρουν απάντηση απ’ το 999 (σε 3,7 εκατομμύρια κλήσεις πήρε πάνω από 7 λεπτά να σηκώσουν το τηλέφωνο), ενώ ασθενείς με εγκεφαλικά και εμφράγματα περιμένουν κατά μέσο όρο 50 λεπτά για ένα ασθενοφόρο. Το σύστημα αδυνατεί πλήρως να ανταπεξέλθει σε μία στις τέσσερις κλήσεις.

Τα ίδια τα στελέχη των νοσοκομείων μιλάνε για καθημερινές ουρές δεκάδων ασθενοφόρων που περιμένουν έξω από τα νοσοκομεία για να παραδώσουν ασθενείς που βρίσκονται σε κρίσιμη κατάσταση ώστε να φύγουν να πάνε στην επόμενη κλίση. Πολλές φορές η αναμονή των ασθενοφόρων έξω από τις εντατικές ξεπερνάει τη διάρκεια της βάρδιας του προσωπικού τους. Οι εφημερίδες κάθε μέρα είναι γεμάτες με περιστατικά ασθενών που πέθαναν επειδή το ασθενοφόρο άργησε ή δεν ήρθε ποτέ. Τέσσερις χιλιάδες ασθενείς κάθε μήνα πεθαίνουν ή υφίστανται σοβαρή σωματική βλάβη λόγω καθυστερήσεων στα ασθενοφόρα.

Καρκινοπαθείς Οι καρκινοπαθείς στη Βρετανία αντιμετωπίζουν εγκληματικές καθυστερήσεις στην έναρξη ή συνέχιση της θεραπείας τους με αποτέλεσμα σε πολλές περιπτώσεις ο καρκίνος να εξαπλώνεται σε σημείο που να είναι αδύνατο να θεραπευτεί. Ο στόχος της κυβέρνησης για την έναρξη θεραπείας για καρκίνο είναι 62 ημέρες από τη διάγνωση (κάτι που από μόνο του είναι βαθιά προβληματικό). Αυτή είναι η θεωρία. Στην πράξη τα νοσοκομεία δεν μπορούν να ανταποκριθούν ούτε καν σε αυτόν τον στόχο με αποτέλεσμα 62.000 καρκινοπαθείς να περιμένουν άνω των 62 ημέρων. Το Εθνικό Σύστημα Υγείας της Βρετανίας είναι στην 33η θέση από τις 41 χώρες του ΟΟΣΑ, με χώρες όπως η Βουλγαρία, η Βραζιλία και η Νότιος Αφρική να έχουν καλύτερες επιδόσεις στη φροντίδα των καρκινοπαθών.

Πάνω από επτά εκατομμύρια Βρετανοί – πάνω από ένας στους 10 – περιμένουν υπομονετικά να τους καλέσει κάποια στιγμή το νοσοκομείο για μια εγχείρηση ρουτίνας (π.χ. ισχίο, καταρράκτης κλπ) ενώ πάνω από 400.000 περιμένουν πάνω από έναν ολόκληρο χρόνο.

Οι επιπτώσεις της κρίσης αυτής στην ψυχική και σωματική υγεία του νοσηλευτικού προσωπικού αγγίζουν τα όρια επιδημίας: σε ένα μόνο νοσοκομειακό ίδρυμα της νότιας Αγγλίας σημειώθηκαν 11 αυτοκτονίες ή απόπειρες αυτοκτονίας ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού μέσα στα τελευταία τρία χρόνια. 

Φαρμακεία & Φάρμακα Λόγω της έλλειψης προσωπικού (και σε αυτόν τον τομέα λόγω Μπρέξιτ), ένα τρίτο των φαρμακείων στην Αγγλία αναγκάστηκαν να κλείσουν κάποια στιγμή την περασμένη χρονιά, με αποτέλεσμα χιλιάδες συνταγές να παραμείνουν εκκρεμείς, ενώ χιλιάδες ασθενείς που θα μπορούσαν να εξυπηρετηθούν στο τοπικό τους φαρμακείο αναγκάζονται να πάνε στα επείγοντα των νοσοκομείων, επιτείνοντας την κρίση και εκεί. Ελλείψεις παρατηρούνται και σε φάρμακα και πρώτες ύλες λόγω τόσο του Μπρέξιτ, όσο και της κρίσης στην παγκόσμια εφοδιαστική αλυσίδα.

Απεργίες Μέσα σε αυτό το κλίμα, η χώρα μαστίζεται εδώ και μήνες από συνεχείς απεργίες στα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς, τα νοσοκομεία, τα σχολεία, τα πανεπιστήμια, τα ταχυδρομεία, τα λιμάνια και τα αεροδρόμια. Οι απεργίες στα τρένα, τα λεωφορεία και το μετρό έχουν κυριολεκτικά τσακίσει το δίκτυο συγκοινωνιών με αποτέλεσμα να ακυρώνονται ή να καθυστερούν πολλά δρομολόγια ακόμη και τις μέρες που δεν υπάρχει απεργία.

Πληθωρισμός & Βιοτικό επίπεδο Η Βρετανία έχει πληθωρισμό 11%. Αυτό σημαίνει ότι κάθε χρόνο το εισόδημα και οι αποταμιεύσεις των πολιτών χάνουν 11% της αξίας τους. Σύμφωνα με υπολογισμούς της εποπτικής αρχής για τον προϋπολογισμό (OBR), το βιoτικό επίπεδο στη Βρετανία –με βασικό δείκτη το διαθέσιμο εισόδημα– θα μειωθεί κατά 7% μέσα στα επόμενα δύο χρόνια «σβήνοντας οκτώ χρόνια ανάπτυξης» και θέτοντας τα εισοδήματα των νοικοκυριών στα επίπεδα του 2013. Πολλά επαγγέλματα –όπως οι δάσκαλοι, οι καθηγητές πανεπιστημίου και οι γιατροί– έχουν δει την αξία του μισθού τους, το πραγματικό τους εισόδημα, να μειώνεται κατά 25% από το 2009 λόγω μηδενικών αυξήσεων όλα αυτά τα χρόνια. Η παραγωγικότητα της χώρας έχει μείνει ουσιαστικά στάσιμη από το 2007. 

Το 2008-09 η Βρετανία μπήκε και αυτή στην παγκόσμια οικονομική κρίση που συνετέλεσε στην άνοδο ριζοσπαστικών, αντισυστημικών και λαϊκιστικών κινημάτων, και, εμμέσως, στην έξοδο από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Από το 2010 και μετά η κυβέρνηση των Συντηρητικών εφάρμοσε μια πολιτική ακραίας λιτότητας που επηρέασε όχι μόνο τον δημόσιο τομέα και βασικές υπηρεσίες όπως η παιδεία και η υγεία, αλλά και την τοπική αυτοδιοίκηση και τη ζωή σε μικροκοινωνικό επίπεδο. Βιβλιοθήκες, πισίνες και κέντρα άθλησης και απασχόλησης νέων έκλεισαν. Οι τέχνες, ο πολιτισμός, οι ΜΚΟ και τα φιλανθρωπικά ιδρύματα μπήκαν σε μία μόνιμη κατάσταση έλλειψης χρημάτων. Το Μπρέξιτ, η πανδημία, και οι συνεχείς παλινωδίες τριών κατά σειρά πρωθυπουργών, με κορυφή τα πειράματα μαθητευόμενου μάγου της Λιζ Τρας, έριξαν τη Βρετανία στην υπανάπτυξη και στα πρόθυρα του να καταστεί αποτυχημένο κράτος. Η Βρετανία τώρα μπαίνει σε (άλλη) μία μακρά διαδικασία κρίσης και λιτότητας που ενδεχομένως να έχει κοινά στοιχεία με την ελληνική κρίση (2009-2019). 

Μόνο που στην περίπτωση της Ελλάδας είχαμε το τεράστιο και μέχρι στιγμής αδιαπέραστο δίχτυ ασφαλείας της Ευρωπαϊκής Ένωσης.