Το τίμημα του πολέμου

Ο πόλεμος στην Ουκρανία διέλυσε τις ελπίδες για ένα γρήγορο τέλος στον αυξανόμενο πληθωρισμό που παρατηρήθηκε το 2021 και στις αρχές του 2022 στην παγκόσμια οικονομία, κυρίως εξαιτίας του Covid-19.

Η ανάπτυξη αναμένεται να είναι και το 2022 και το 2023 σημαντικά χαμηλότερη από ό,τι αναμενόταν σε όλες σχεδόν τις οικονομίες. Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία έχει επιδεινώσει την υποκείμενη ζήτηση και προσφορά και έχει ωθήσει τον πληθωρισμό σε επίπεδα της δεκαετίας του 1980 περιορίζοντας τα πραγματικά εισοδήματα και τις δαπάνες, επιβραδύνοντας περαιτέρω την ανάκαμψη.

Αυτή η επιβράδυνση της ανάπτυξης αποτελεί το οικονομικό τίμημα του πολέμου, καθώς πολλές από τις χώρες που έχουν πληγεί περισσότερο, βρίσκονται στην Ευρώπη, η οποία είναι ιδιαίτερα εκτεθειμένη στις συνέπειες αυτού του πολέμου λόγω των δυσχερειών στις εισαγωγές ενέργειας και σιτηρών αλλά και εξαιτίας των προσφυγικών ροών.

Το σενάριο του στασιμοπληθωρισμού εμφανίζεται ως το πιθανότερο, πλέον, για την ΕΕ, κάτι που αποβαίνει ακόμα πιο επιζήμιο για τις πιο ευάλωτες χώρες, τα κράτη της Νότιας Ευρώπης. Οι υψηλές τιμές των τροφίμων και της ενέργειας και η συνεχιζόμενη επιδείνωση των προβλημάτων που παρουσιάζονται στην εφοδιαστική αλυσίδα, συνεπάγονται ότι ο πληθωρισμός θα είναι εδώ για πολύ καιρό ακόμα. Ο αντίκτυπος των αυξανόμενων επιτοκίων των Κεντρικών Τραπεζών θα πρέπει να αρχίσει να γίνεται αισθητός έως το 2023, αλλά ο δομικός πληθωρισμός αναμένεται να παραμείνει σε υψηλά επίπεδα.

Εάν οι Συντηρητικοί της Ευρώπης μπορούν να υποστηρίξουν ότι οι φόροι πρέπει να μειωθούν για την αντιμετώπιση του πληθωρισμού ακόμα και με το κόστος ενός υψηλότερου ελλείμματος, τότε σίγουρα οι Προοδευτικοί της Ευρώπης μπορούν να υποστηρίξουν ότι οι δημόσιες δαπάνες θα μπορούσαν να αυξηθούν για τον ίδιο λόγο.

Η κρίση κόστους ζωής θα υπονομεύσει το βιοτικό επίπεδο των Ευρωπαίων, ενώ διαφαίνεται υψηλός κίνδυνος επισιτιστικής κρίσης για τις χώρες της Αφρικής. Η Ρωσία και η Ουκρανία είναι σημαντικοί προμηθευτές σε πολλές αγορές εμπορευμάτων. Μαζί, αντιπροσώπευαν περίπου το 30% των παγκόσμιων εξαγωγών σιταριού, το 20% για το καλαμπόκι, τα ορυκτά λιπάσματα και το φυσικό αέριο και το 11% για το πετρέλαιο.

Απαιτούνται υψηλότερα οφέλη, ώστε οι φτωχότεροι άνθρωποι να μην μπουν στο δίλημμα να επιλέξουν μεταξύ θέρμανσης και φαγητού. Οι κυβερνήσεις θα πρέπει να είναι σε θέση να περιορίσουν το κόστος στέγασης και δανείων, έτσι ώστε ο απλός πολίτης να μην καταλήξει να δανείζεται ολοένα και περισσότερο για να επιβιώσει.

Το επόμενο διάστημα θα δοκιμαστούν σκληρά οι αντοχές  των Ευρωπαίων πολιτών αλλά και τα αντανακλαστικά των Ευρωπαίων ηγετών.  Οι 27 χώρες-μέλη της ΕΕ (ίσως, με εξαίρεση την Ουγγαρία) αναμένεται να περάσουν πολύ δύσκολο χειμώνα, αν δεν πέσει η τιμή του φυσικού αερίου. Αυτό, λοιπόν, είναι το ενεργειακό τίμημα του πολέμου. 

Πρέπει να είμαστε ειλικρινείς. Έχουμε μια ευρωπαϊκή αγορά φυσικού αερίου που δεν λειτουργεί. Ενώ η ισορροπία προσφοράς και ζήτησης δεν έχει διαταραχτεί, οι τιμές του φυσικού αερίου έχουν εκτιναχθεί. Πριν από δέκα χρόνια η τιμή του φυσικού αερίου για την Ευρώπη ήταν συνδεδεμένη με τα πετρελαιοειδή. Τώρα διαμορφώνεται στα χρηματιστήρια.

Αν θέλουμε, ως ΕΕ, να μειωθεί η τιμή του ηλεκτρικού, θα πρέπει  να διακοπεί ο παραλογισμός που εκτυλίσσεται καθημερινά στην αγορά ενέργειας και καθιστά τον Πούτιν χειραγωγό του επιπέδου διαβίωσης στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Είναι μια αγορά που επίσης χρειάζεται διόρθωση.

Κάτι τέτοιο είναι εφικτό μόνο εντός του ευρωπαϊκού πλαισίου και όχι μεμονωμένα του εθνικού. Το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας και η αγορά εμβολίων αποτέλεσαν εξαίρεση στον καθιερωμένο ευρωπαϊκό τρόπο λήψης αποφάσεων, γι’ αυτό και κατέστη ορόσημο στη διαδικασία της ευρωπαϊκής ενοποίησης η ικανότητα της Ευρώπης να δανείζεται σε υπερεθνικό επίπεδο και να χρηματοδοτεί τα κράτη-μέλη μέσω επιχορηγήσεων και δανείων – κάτι που ήταν αδιανόητο πριν από δύο χρόνια. Και χρειαζόμαστε, ως ΕΕ, την ίδια έμπνευση –αν όχι κάτι ακόμα πιο δραστικό και καινοτόμο– όσον αφορά την αντιμετώπιση των επιπτώσεων από την ενεργειακή κρίση.

Όταν, ήδη, μέσα στις πρώτες δέκα μέρες του μήνα έχει εξαντληθεί ο μισθός, η κατάσταση επιδεινώνεται, η ανησυχία μεγαλώνει και ο κίνδυνος κοινωνικής έκρηξης είναι, πλέον, υπαρκτός. Ο λαϊκισμός επανακάμπτει και εισβάλλει από την πίσω πόρτα στη δημοκρατία, αυτή τη φορά μέσω της ακρίβειας. Τα ανέξοδα και ανόητα συνθήματα των άκρων του πολιτικού φάσματος γοητεύουν –σε όλη την Ευρώπη– πολίτες που πιστεύουν πως υπάρχουν μαγικές λύσεις. Αβεβαιότητα και αστάθεια, ενώ βρισκόμαστε στο μάτι του κυκλώνα.

Γι’ αυτό και η λύση απέναντι στην ακρίβεια επιβάλλεται να είναι (και σ’ αυτή την περίπτωση) ευρωπαϊκή. Όταν τα προβλήματα γιγαντώνονται, οι εθνικές πολιτικές, όσο γενναίες και οριζόντιες κι αν είναι, δεν επαρκούν, ενώ, ταυτόχρονα, υποσκάπτουν τη δημοσιονομική σταθερότητα και την ευρωπαϊκή ενότητα.

Πρέπει να καταπολεμηθεί η αίσθηση των πολιτών ότι οι κυβερνήσεις τους δεν νοιάζονται, κι ότι η ΕΕ είναι μια «ελίτ σφουγγοκωλάριων». Οι κρίσεις ποτέ δεν είναι μόνο οικονομικές – ούτε την περίοδο του Μεσοπολέμου ήταν μόνο οικονομική η κρίση.

«Σε μια διαρκώς μεταβαλλόμενη κρίση, χρειαζόμαστε πραγματιστικό φεντεραλισμό, που θα περιλαμβάνει όλους τους τομείς που επηρεάζονται από τους συνεχιζόμενους μετασχηματισμούς – από την οικονομία στην ενέργεια και την ασφάλεια», είχε σημειώσει ο Draghi για το μέλλον της ΕΕ λίγο πριν (δυστυχώς) αποχωρήσει από την πρωθυπουργία της Ιταλίας.

Μόνο μια Ευρώπη που μπορεί να λαμβάνει έγκαιρες αποφάσεις, είναι πιο αξιόπιστη στα μάτια των πολιτών της και στα μάτια του υπόλοιπου κόσμου.